Szczepienia w okresie noworodkowym

Najbardziej skuteczną metodą zapobiegania chorobom zakaźnym są szczepienia ochronne. Szczepienie polega na wprowadzeniu do organizmu antygenu bakteryjnego lub wirusowego w formie osłabionego lub nieżywego drobnoustroju bądź jego fragmentu czy metabolitu i wywołaniu (sztucznej) odporności polegającej na wytworzeniu swoistych przeciwciał.

Te przeciwciała podobne są do przeciwciał naturalnych, które pojawiają się w organizmie po przebytej chorobie. Szczepienie to jakby lekkie przechorowanie danej choroby. Odporność po szczepieniu trwa różnie długo (od 2 lat do kilkudziesięciu lat), dlatego niektóre szczepienia należy powtarzać. Szczepienia mogą być obowiązkowe (bezpłatne), zalecane lub dobrowolne (np. szczepienia dla osób wyjeżdżających do krajów tropikalnych). Koszt zakupu preparatu do szczepień  zalecanych i dobrowolnych ponosi osoba poddająca się szczepieniu. Te   szczepienia są niefinansowane ze środków znajdujących się w budżecie Ministerstwa Zdrowia.

Pierwsze szczepienia ochronne wykonuje sie u noworodka już w szpitalu w pierwszej dobie życia. Są to: szczepienie przeciwko wzw B (wirusowemu zapaleniu wątroby typu B) oraz szczepienie BCG  przeciwko gruźlicy. Kolejne szczepienia dotyczą już niemowląt czyli dzieci powyżej 1 miesiąca życia. Szczepienia niemowląt wykonują przychodnie rejonowe.

Szczepienie przeciwko wzw B należy do tak zwanych szczepionek nieżywych. Zawiera tylko fragment wirusa – antygen powierzchniowy(HBsAg). Jest to obowiązkowe szczepienie dla wszystkich noworodków i niemowląt. Cały cykl tego szczepienia składa się z trzech dawek. Pierwsza dawka tej szczepionki  podawana jest w ciągu 24 godzin po urodzeniu (najlepiej w ciągu pierwszych 12 godzin) jednocześnie ze szczepieniem przeciwko gruźlicy. Druga dawka  szczepienia  powinna być wykonana po 4-6 tygodniach, jednocześnie ze szczepieniem przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, zaś trzecia - po 6 miesiącach po pierwszej. Wyniki badań wskazują, że przy zastosowaniu  pełnego schematu szczepienia 90-95% dzieci i dorosłych jest chroniona przed zakażeniem wzw typu B.

Zgodnie z  aktualnymi wytycznymi Komitetu Doradczego do spraw  Praktyki Szczepień, noworodka przedwcześnie urodzonego  także należy szczepić przeciwko wzw typu B, w ciągu 24 godzin po urodzeniu. Jednak u wcześniaków z masą urodzeniową poniżej 2000g pierwsza dawka powinna zostać podana w pierwszej dobie, tak jak u wszystkich noworodków, ale nie powinna być ona zaliczona do szczepienia podstawowego. Dzieci te  powinny otrzymać  jeszcze trzy dawki szczepionki przeciwko wzw B. Pierwszą po ukończeniu 1 miesiąca życia, drugą po miesiącu od pierwszej  a trzecią po sześciu miesiącach. Dodatkowa dawka (czwarta) szczepionki może być podana ale jako szczepienie zalecane (nieobowiązkowe) czyli na koszt rodziców.

U noworodka, u którego matki  stwierdzono antygen Hbs we krwi, lekarze zalecają jednorazowo, w pierwszej dobie po porodzie, uodpornienie czynno – bierne czyli podanie szczepionki i gotowych przeciwciał anty-HBs (immunoglobuliny anty- Hbs). Ta metoda zwiększa skuteczność ochrony noworodka przed zakażeniem wirusowym zapaleniem wątroby typu B. W polskich aptekach dostępna jest immunoglobulina anty- Hbs produkcji polskiej lub zagranicznej.

Szczepienie przeciwko gruźlicy szczepionką BCG zawiera żywy, pozbawiony zjadliwości szczep bakterii - prątka gruźlicy. Szczepionka BCG oceniona jest jako bardzo skuteczna w zapobieganiu rozsianym postaciom gruźlicy. Jest to obowiązkowe szczepienie dla wszystkich noworodków.

Szczepienie noworodków przeciw gruźlicy wykonuje się w pierwszej dobie życia, jednocześnie ze szczepieniem przeciw WZW typu B lub nie później niż 12 godzin od  tego szczepienia. Przeciwwskazaniem do  szczepienia BCG jest masa ciała dziecka poniżej 2000g oraz  wrodzone i nabyte zaburzenia odporności. Decyzję o szczepieniu BCG w przypadku dzieci urodzonych przez matki zakażone wirusem HIV podejmuje lekarz neonatolog po konsultacji  specjalistycznej. Wcześniaki i dzieci z niską urodzeniową masą ciała mogą być szczepione w każdym czasie po osiągnięciu masy ciała powyżej 2000g.

Szczepienie BCG wykonuje się podskórnie w lewe ramię dziecka. Po szczepieniu zostaje widoczny bąbel (pęcherzyk) o średnicy 7-10 mm,  który szybko znika. Następnie po 2-3 dniach tworzy się kolejny pęcherzyk wypełniony  mętnym płynem. Pęcherzyk wysycha  tworząc strupek. Po 2-4 tygodniach powstaje naciek utrzymujący sie kilka tygodni. Na szczycie tego nacieku tworzy się krosta, a następnie owrzodzenie o średnicy poniżej 10 mm. W  2-3 miesiące po szczepieniu owrzodzenie ulega zagojeniu i powstaje blizna o średnicy co najmniej 3 mm.

Wszystkie te objawy są typowe i normalne i świadczą o prawidłowo przeprowadzonym szczepieniu. Do nieprawidłowych objawów należą: zaczerwienienie o średnicy powyżej 2 cm, owrzodzenie skóry lub powiększenie węzłów chłonnych w dole pachowym lewym.

Na miejsce po szczepieniu BCG nie powinno się  stosować okładów, maści, należy też unikać nadmiernego moczenia go podczas kąpieli dziecka.