Zamartwica urodzeniowa – przyczyny, objawy, rodzaje i skutki
Zamartwica jest ciężkim stanem dziecka wynikającym z niedoboru tlenu. Może dojść do niej w czasie ciąży, porodu lub zaraz po nim. Zamartwica urodzeniowa, czyli taka, do której dochodzi po urodzeniu, może mieć różne objawy i w zależności od nich planuje się odpowiednie leczenie. Dziecko urodzone w zamartwicy wymaga nie tylko szybkiej interwencji lekarzy, ale też późniejszej wielomiesięcznej lub wieloletniej specjalistycznej obserwacji.
Czym jest zamartwica urodzeniowa?
Zamartwica to bardzo poważny stan dziecka, który może zagrażać jego zdrowiu lub życiu. Rozróżnia się:
- zamartwicę wewnątrzmaciczną, polegającą na niedotlenieniu płodu, który jeszcze jest w brzuchu,
- zamartwicę okołoporodową, kiedy do niedotlenienia dochodzi w I lub II okresie porodu,
- zamartwicę urodzeniową, kiedy niedotlenienie rozpoznaje się po urodzeniu.
Zamartwica urodzeniowa ciężka, umiarkowana lub średniego stopnia
O ciężkiej zamartwicy można mówić, gdy dziecko urodzi się z punktacją 0-3 w skali Apgar. Ze względu na kolor jego skóry potocznie nazywana jest ona zamartwicą „bladą”. Jeżeli po porodzie noworodek uzyska 4-7 punktów w skali Apgar, mówi się o zamartwicy umiarkowanej, zwanej potocznie „siną”.
Jakie są przyczyny zamartwicy urodzeniowej?
Do niedotlenienia okołoporodowego może dojść w wyniku bardzo wielu czynników. Dzielimy je na trzy grupy, choć należy pamiętać, że w konkretnym przypadku może nałożyć się kilka przyczyn z różnych grup. Oto one:
- przyczyny matczyne to np. wada serca i inne choroby układu krążenia u mamy, nieleczona czy źle kontrolowana cukrzyca, choroby płuc, nieleczone nadciśnienie ciążowe (w szczególności stan przedrzucawkowy i rzucawka). Ponadto należy wymienić w tej grupie zakażenia o różnej etiologii, nieprawidłową czynność skurczową macicy, niedokrwistość i inne,
- przyczyny łożyskowe i pępowinowe to takie, które wynikają z nieprawidłowości dotyczących łożyska lub pępowiny. Łożysko może przedwcześnie się oddzielać ze względu na krwiak, uraz lub nieprawidłowy rozwój podczas ciąży, Bardzo groźnym powikłaniem okołoporodowym jest wypadnięcie pępowiny przez szyjkę macicy. Zagrożeniem dla płodu, szczególnie podczas porodu, są wszelkie nieprawidłowości pępowiny, jak np. węzeł (który może się zaciskać, szczególnie w czasie porodu, kiedy pępowina się rozciąga). Dziecko może również zawinąć sobie pętlę pępowiny na głowie, czasem nawet kilka pętli. Zarówno węzeł na pępowinie, jak i pętle wokół szyi nie muszą powodować groźnych dla płodu konsekwencji. Niejednokrotnie po porodzie okazuje się, że na pępowinie był węzeł albo dziecko było zaplątane w pępowinę, a rodzi się w bardzo dobrym stanie i uzyskuje 10 punktów w skali Apgar,
- do przyczyn płodowych zaliczamy wady rozwojowe płodu (wady układu krążenia, układu oddechowego, choroby krwi dziecka).
Zbyt późna decyzja o przeprowadzeniu cesarskiego cięcia
Jeżeli uwidocznionego w zapisie KTG (kardiotokografii) niedotlenienia nie da się przerwać zastosowaniem odpowiedniego leczenia, należy wykonać pilne cięcie cesarskie. Każda minuta opóźnienia decyzji o cięciu cesarskim może powodować pogorszenie stanu dziecka, włącznie ze zgonem wewnątrzmacicznym lub okołoporodowym.
Jakie są objawy zamartwicy urodzeniowej?
Aby najlepiej zobrazować objawy zamartwicy urodzeniowej, należy wyjaśnić, czym jest skala Apgar. Została ona po raz pierwszy zaprezentowana w 1952 roku przez prof. Virginię Apgar. Zawiera pięć cech stanu dziecka, które oceniane są tuż po urodzeniu i w razie potrzeby w kolejnych minutach. Ocenia się kolor skóry, czynność serca, reakcję na bodźce, napięcie mięśni oraz oddychanie. W każdej z podskal można przyznać 0, 1 lub 2 punkty (gdzie 0 to wynik nieprawidłowy, 1 pośredni, a 2 prawidłowy). Dzieci uzyskujące 8-10 punktów to dzieci urodzone w dobrym stanie, ocenione na 4-7 punktów są w stanie średnim (zamartwica urodzeniowa umiarkowana), a 0-3 to dzieci w stanie ciężkim (zamartwica urodzeniowa ciężka).
Zamartwica urodzeniowa – postępowanie
Zagrażająca zamartwica wewnątrzmaciczna płodu, która z dużym prawdopodobieństwem może spowodować niedotlenienie dziecka w czasie ciąży, porodu i po nim, jest pilnym wskazaniem do cięcia cesarskiego. Uwidoczniona jest ona w nieprawidłowym zapisie KTG. Występuje bradykardia, czyli zwolniona praca serca płodu (poniżej 110 uderzeń/minutę), brak zmienności czynności serca płodu, deceleracje późne lub zapis sinusoidalny. Postępowanie po urodzeniu zależy od stopnia zamartwicy.
Jeśli doszło do ciężkiego niedotlenienia mózgu, przeprowadza się schładzanie główki dziecka. Powinno się je rozpocząć jak najszybciej po ustabilizowaniu stanu noworodka. Tę metodę leczenia stosuje się u dzieci donoszonych lub prawie donoszonych. Chłodzenie zmniejsza skutki niedotlenienia układu nerwowego dziecka, choć niestety nadal nie ma długofalowych badań opisujących wpływ chłodzenia na późniejszy rozwój dziecka.
Skutki zamartwicy urodzeniowej
Skutki zamartwicy urodzeniowej mogą być natychmiastowe lub odległe. Do natychmiastowych skutków zamartwicy należą ciężki stan wymagający resuscytacji i mechanicznej wentylacji. Trzeba się liczyć również z możliwym zgonem dziecka. Do bardziej odległych powikłań należą wszelkiego rodzaju ubytki neurologiczne wynikające ze zniszczenia tkanki nerwowej. Dzieci mogą wolniej się rozwijać, zachorować na mózgowe porażenie dziecięce, padaczkę.
Noworodek urodzony w zamartwicy – rokowania
Zamartwica okołoporodowa to stan ciężki zagrażający życiu bądź zdrowiu dziecka. Ryzyko wystąpienia wczesnych lub odległych powikłań jest większe, jeśli do zamartwicy dojdzie we wczesnej ciąży – ostra niewydolność krążeniowo-oddechowa dotyczy aż 90% wcześniaków urodzonych przed 25. tygodniem ciąży.