
Czynniki wyzwalające napady i zaostrzenia astmy
Wyróżniamy astmę alergiczną, która najczęściej rozpoczyna się w dzieciństwie, często współistnieją z nią inne choroby atopowe (atopowe zapalenie skóry czy alergiczny nieżyt nosa) oraz astmę niealergiczną, która najczęściej dotyczy osób dorosłych, gorzej reaguje na leczenie sterydami wziewnymi i ma cięższy przebieg. Wieloletnia niekontrolowana astma prowadzi do postępującej, nieodwracalnej obturacji oskrzeli.
Do czynników wyzwalających napady i zaostrzenia astmy należą:
- Alergeny (pyłki, sierść zwierząt domowych, pleśni, roztocza)
- Zakażenia układu oddechowego (głównie wirusowe)
- Zanieczyszczenia powietrza (dym tytoniowy, aerozole, opary farb itp.)
- Wysiłek fizyczny, silne emocje, stres
- Zimne powietrze
- Choroba refluksowa przełyku
- Leki (beta-blokery, niesteroidowe leki przeciwzapalne np.ibuprofen, naproksen)
- Niektóre pokarmy (np. krewetki, owoce suszone) i dodatki do żywności, konserwanty
O zaostrzeniu astmy mówimy wtedy, gdy:
- Objawy występują częściej i są bardziej uciążliwe dla pacjenta.
- Występuje narastająca trudność w oddychaniu oraz obniżenie parametrów FEV1 w spirometrii.
- Zwiększa się potrzeba korzystania z inhalatora i leków szybko rozszerzających oskrzela.
Nieznana jest etiologia choroby, niektórzy naukowcy wskazują na podłoże czynników środowiskowych i genetycznych. Do czynników tych zalicza się:
- Rodzice lub rodzeństwo chore na astmę
- Współwystępowanie atopowego zapalenia skóry lub alergicznego nieżytu nosa
- Otyłość
- Palenie papierosów lub bierne narażenie na dym tytoniowy
- Ekspozycja na spaliny i inne rodzaje zanieczyszczeń
- Narażenie na ekspozycje środki chemiczne stosowane w rolnictwie, fryzjerstwie
- Ciąża
- Eozynofilia plwociny lub we krwi
Badania pomocnicze
Oprócz pełnego badania fizykalnego pacjenta niezbędne jest wykonanie badań pomocniczych, do których należy:
- Spirometria. Badanie, które ocenia stopień zwężenia oskrzeli sprawdzając ile powietrza przepływa przez oskrzela podczas maksymalnie głębokiego wdechu i następującego po nim wydechu. Należy zaznaczyć, iż wynik prawidłowy nie wyklucza rozpoznania.
- Szczytowy przepływ wydechowy (tzw. PEF). Proste badanie służące do potwierdzenia rozpoznania, monitorowania przebiegu choroby i identyfikacji czynników wyzwalających objawy (np. czynniki zawodowe). Wyniki analizuje się po 1-2 tygodniach pomiarów i ocenia się ich zmienność dobową.
- Pulsoksymetria i gazometria krwi tętniczej
- RTG klatki piersiowej – na ogół obraz jest prawidłowy, w zaostrzeniu mogą występować cechy rozdęcia płuca i powikłania np. odma opłucnowa.
- Testy na alergię – punktowe testy skórne, stężenie IgE całkowitego i swoistego mogą pomoc w ustaleniu uczulającego alergenu.
- Badanie plwociny w kierunku eozynofilii, wykonywane w specjalistycznych ośrodkach
Leczenie
Astmy nie można wyleczyć, ale prawidłowe leczenie na ogół pozwala kontrolować chorobę. Głównym celem jest utrzymanie kontroli objawów i normalnej aktywności fizycznej, a także zminimalizowanie ryzyka zaostrzeń utrwalonej obturacji oskrzeli. W leczeniu stosuje się tzw. leki kontrolujące przebieg choroby, przyjmowane regularnie:
- Wziewne glikokortykosteroidy. Ich maksymalne działanie osiąga się po kilku dniach lub tygodniach przyjmowania. W przeciwieństwie do kortykosteroidów doustnych leki te mają stosunkowo niskie ryzyko skutków ubocznych i są na ogół bezpieczne dla długotrwałego użytkowania. Do wziewnych GKS zaliczamy: flutikazon, budezonid, flunizolid, cyklezonid, beklometazon, mometazon
- Leki przeciwleukotrienowe. Pomagają złagodzić objawy astmy przez okres do 24 godzin. Należy do nich: montelukast, zafirlukast i zileuton.
- Długo działające betamimetyki. Do których należy np. salmeterol. Badania wykazały, że przyjmowany samodzielnie może zwiększać ryzyko napadu astmy, więc należy je przyjmować tylko w połączeniu z wziewnymi kortykosteroidami.
- Inhalatory kombinowane–czyli dwa leki w jednym. Zawierają długo działający betamimetyk + kortykosteroid. Obecnie na rynku dostępne są połączenia preparatów: flutykazonu+salmeterol, budezonid+formoterol i formoterolu+mometazonu.
- Teofilina. Teofilina pomaga rozszerzyć oskrzela poprzez rozluźnienie mięśni wokół dróg oddechowych.
Dodatkowo stosuje się leki objawowe, doraźnie:
- Krótko działające beta-agoniści. Są to leki wziewne podawane za pomocą przenośnego inhalatora lub nebulizatora, które rozszerzają oskrzela w ciągu kilku minut. Należą do nich salbutamol, fenoterol.
- Ipratropium. Podobnie jak inne leki rozszerzające oskrzela, ipratropium działa szybko, aby natychmiast rozszerzyć oskrzela i ułatwić oddychanie. Ipratropium jest stosowany głównie w przypadku rozedmy płuc i przewlekłego zapalenia oskrzeli, ale czasem stosowany jest w leczeniu napadów astmy.
- Kortykosteroidy doustne i dożylne (prednizon, metyloprednizon). Stosowane są wyłącznie w przypadku ciężkiej astmy oskrzelowej. Ich stosowanie długotrwałe może powodować poważne skutki uboczne.
W przypadku astmy alergicznej stosuje się:
- Immunoterapię swoistą - gdzie wstrzykuje się odpowiednią ilość alergenu raz na miesiąc odczulając tym samym układ odpornościowy. Immunoterapię stosuje się przez minimum 3 do 5 lat.
- Omalizumab. Lek podawany w postaci zastrzyku, co 2-4 tygodnie, jest przeznaczony dla chorych z ciężką, niekontrolowaną astmą.