Witaminy i minerały zaklęte w roślinach
Witaminy i sole mineralne to składniki niezbędne dla zdrowia. Ponieważ organizm nie potrafi ich wytwarzać ani dłużej gromadzić, muszą być dostarczane w codziennym pożywieniu w odpowiednich ilościach.
Niedobór witamin wiążę się ze spadkiem odporności organizmu na infekcje. Z kolei sole mineralne regulują wiele procesów zachodzących w komórkach, a ich niedostateczna ilość może powodować poważne zaburzenia zakłócające prace różnych układów.
Większość z nas, zwłaszcza w sezonie jesienno-zimowym, uzupełnia dietę rozmaitymi preparatami zawierającymi witaminy oraz sole mineralne. Najczęściej sięgamy po środki syntetyczne dostępne w aptekach. Jednak żaden lek nie zastąpi naturalnych źródeł składników, którymi, oprócz ogólnie znanych owoców i warzyw, są także zioła.
Organizm zdecydowanie lepiej przyswaja witaminy oraz minerały zawarte w surowcach roślinnych niż preparaty syntetyczne. Na przykład naturalna witamina C jest do pięciu razy skuteczniejsza od syntetycznej, gdyż towarzyszą jej takie związki, jak flawonoidy i kwasy organiczne, chroniące przed zbyt szybkim rozkładem. Dzięki nim lepiej się wchłania z przewodu pokarmowego, a tym samym szybciej osiąga i dłużej utrzymuje niezbędne stężenie w organizmie.
Charakterystyka witamin
Witaminy definiowane są, jako organiczne związki chemiczne, substancje egzogenne, niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu żywego. Muszą być dostarczone z pożywieniem, gdyż sam organizm nie potrafi ich wytworzyć.
Nazwa pochodzi od łacińskich słów vita (życie) i amina (związek chemiczny zawierający grupę aminową). W rzeczywistości nie wszystkie witaminy taką grupę posiadają, np. witamina D jest przedstawicielem sterydów. Nazwa została wymyślona przez polskiego biochemika i odkrywcy witamin Kazimierza Funka w 1912 r. W tym samym roku wyizolował tiaminę-B1.
Witaminy rozpuszczalne w wodzie i tłuszczach
Witaminy nie należą do typowych składników pokarmowych, pełnią funkcję regulacyjną. Z punktu widzenia chemicznego wchodzą w skład różnych zespołów związków organicznych, jedynie ich znaczenie dla organizmów żywych pozwala opisywać je pod wspólną nazwą. Z tego też powodu tradycyjnie witaminy dzieli się na dwie grupy.
Rozpuszczalne w wodzie:
• witamina C (kwas askorbinowy)
• witamina B1 (tiamina)
• witamina B2 (ryboflawina)
• witamina B3 (niacyna, witamina PP, kwas nikotynowy, amid kwasu nikotynowego)
• witamina B5 (kwas pantotenowy)
• witamina B6 (pirydoksyna, pirydoksal, adermina)
• witamina B7 (biotyna, witamina H)
• witamina B11 (kwas foliowy)
• witamina B12 (cyjanokobalamina)
• witamina P (mieszanina pochodnych flawonoidowych, np. hesperydyna, rutyna)
Rozpuszczalne w tłuszczach:
• witamina A (retinol i jego pochodne)
• witamina D (cholekarcyfelor i pochodne)
• witamina E (tokoferol)
• witamina K (filochinon, menadion)
Czasami za witaminę F uważa się nienasycone kwasy tłuszczowe, zaś do grupy witamin zaliczane są także: kwas liponowy (rzekoma witamina N) oraz seria związków oznaczanych, jako witaminy B z indeksem wyższym niż 12, np.: kwas orotowy (B13), kwas pangamowy (B15), amigdalina (B17) – stanowisko nie jest powszechnie przyjęte.
Sole mineralne
Nazwa „sole mineralne" odnosi się przede wszystkim do soli spotykanych w naturze (w organizmach żywych, pożywieniu, etc.). Sole mineralne są ważnym składnikiem diety człowieka, spełniają rolę budulcową oraz regulacyjną. Znamy piętnaście pierwiastków niezbędnych w pożywieniu w postaci soli, przy czym kilka z nich jest potrzebna w ilościach śladowych. Stanowią około 4% organizmu człowieka (najważniejsze to chlorek sodu, sole wapnia i magnezu).
Dzienne zapotrzebowanie na niektóre sole lub ich składniki przedstawia się następująco:
• chlorek sodu 2-10 g
• potas 1-2 g
• magnez 0,3 g
• fosfor 1,5 g
• wapń 0,8 g
• żelazo 0,012 g
• miedź 0,001 g
• mangan 0,0003 g
• jod 0,00003 g.
Organizm traci dziennie 30 g soli mineralnych, wydalając je z moczem, potem i kałem. Ich ilość musi być zrównoważona przez pobranie odpowiedniej dawki soli wraz z pokarmem. Niedostateczna porcja soli mineralnych w diecie może prowadzić do poważnych zaburzeń. Podobnie jak witaminy są niezbędne do prawidłowego rozwoju organizmów żywych.
Rola soli mineralnych w organizmie człowieka:
• sole mineralne są materiałem budulcowym (kości, zębów, skóry, włosów),
• wchodzą w skład: hemoglobiny, mioglobiny, tyroksyny, witaminy B12, ATP, ADP, enzymów,
• stanowią podstawę w gospodarce wodno-elektrolitowej,
• odgrywają podstawową rolę w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej,
• są podwaliną pobudliwości nerwowo-mięśniowej.
Trzeba zawsze pamiętać o urozmaicaniu diety. Należy jeść dużo owoców, warzyw, produktów zbożowych. Niestety niekiedy zdarza się, że zapotrzebowanie organizmu jest większe, w takich wypadkach można dostarczyć brakujące składniki w postaci artykułów farmakologicznych i ziół mineralizujących.
Rośliny dostarczające witaminy i sole mineralne
Aronia czarnoowocowa
Aronia czarnoowocowa (Photinia melanocarpa), inaczej aronia czarna to gatunek krzewu należący do rodziny różowatych. Pochodzi ze wschodnich wybrzeży kontynentu północnoamerykańskiego, na którym występuje w stanie dzikim. Krzew osiąga wysokość 2 do 2,5 m, wyjątkowo 3 m. Owocami są jagody o barwie ciemnogranatowej, prawie czarnej i słodkawym, aromatycznym miąższu o średnicy ok. 10 mm, pokryte delikatnym, meszkowatym nalotem.
Surowcem zielarskim są świeże lub suszone owoce. Zawierają dużą ilość antocyjanów, fenolokwasów, garbników, pektyn, witamin (sporo witaminy C i P) oraz soli mineralnych takich, jak potas, wapń, fosfor, magnez, żelazo i pierwiastki śladowe: jod, mangan, molibden. W świeżej masie dojrzałych owoców znajduje się 74-83 % wody i 17-26 % suchej masy. Cukry stanowią 6,2-10,8 %, natomiast kwasy 0,7-1,3 % w przeliczeniu na kwas jabłkowy. Ponadto stwierdzono obecność garbników, pektyn, barwników oraz pierwiastków chemicznych: rad, molibden, żelazo i jod. Substancje garbnikowe (zawartość 0,35-0,6 % suchej masy) zapewniają owocom cierpki smak, stąd rzadko nadają się do bezpośredniej konsumpcji.
Świeżo zerwane owoce posiadają cierpki posmak, wynikający z zawartości garbników, By uniknąć nieprzyjemności należy zjeść je po kilku dniach lub przemrozić w lodówce.
Pokrzywa zwyczajna
Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) to gatunek byliny dwupiennej z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae Juss.). Występuje w stanie dzikim w Europie, Azji, Ameryce Północnej. W Polsce pospolita. Łodyga ma wysokość do 1,5 m, jest czterokanciasta, pokryta wydzielniczymi włoskami parzącymi. Ulistnienie nakrzyżległe, liście z brzegu grubo ząbkowane, długowatojajowate, u nasady sercowate, pokryte włoskami parzącymi. Kwiaty pokrzywy niepozorne, zielone, z czterodzielnym okwiatem, zebrane w groniasty kwiatostan, dłuższy od ogonków liściowych, wyrasta z pachwin liści. W kwiatach męskich są 4 pręciki, w żeńskich 1 słupek z pędzelkowatym znamieniem. Kwiatostany żeńskie zwieszone po przekwitnieniu. Kwitnie od czerwca do listopada. Jest wiatropylna.
Surowcem zielarskim jest liść – Folium Urticae (Folium Urticae majoris), ziele – Herba Urticae dioicae (H. U. majoris), korzeń – Radix Urticae dioicae (R. U. majoris), nasiona pokrzywy – Semen Urticae dioicae.
Pokrzywa bogata jest w witaminę C, K, B i kwas pantotenowy, flawonoidy, olejek eteryczny, histaminę, acetylocholinę, kwas krzemowy i mrówkowy, fitoncydy oraz składniki mineralne (żelazo, magnez, wapń, mangan, krzem). Stosowana w stanach zapalnych dróg moczowych. Zawarte w korzeniu sitosterole wykorzystywane są w leczeniu łagodnego przerostu prostaty, w początkowym stadium choroby. Nie likwidują choroby, ale spowalniają jej rozwój. Jest środkiem pomocniczym w leczeniu cukrzycy. Wpływa dodatnio na procesy przemiany materii, pobudza działalność gruczołów wydzielania wewnętrznego, zwiększa ilość krwinek czerwonych, poprawia perystaltykę jelit.
Liść pokrzywy stosuje się przy pielęgnacji skóry i włosów skłonnych do przetłuszczania. Szczególnie polecana na wiosenne osłabienie. Z ulistnienia otrzymuje się chlorofil a i b, którego zawartość w świeżej masie dochodzi do 5%. Ma on szerokie zastosowanie w produkcji kremów, maseczek i toników. Chlorofil wykorzystuje się w leczeniu choroby popromiennej. Używany miejscowo sprzyja gojeniu się ran, czyraków i wrzodów.
Borówka brusznica
Borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea L.), nazywana także borówką czerwoną to gatunek rośliny wieloletniej z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Występuje w umiarkowanej oraz chłodnej strefie całej półkuli północnej. W Polsce pospolita zarówno na niżu, jak i w górach. Borówka to lekko pokładająca się krzewinka do 15-25 cm wysokości, o obłych, delikatnie omszonych gałązkach wyrastających gęstymi kępkami. Posiada zdrewniałe, silnie rozgałęzione podziemne rozłogi. Liście są zimotrwałe, skórzaste, eliptyczne do odwrotnie jajowatych, o lekko podwiniętych brzegach, długości 10-25 mm. Strona wierzchnia ciemnozielona, błyszcząca, spodnia sinozielonkawa, lekko matowa, o licznych, ciemnych gruczołkach. Mają krótkie ogonki. Kwiaty są zebrane w kwiatostan tworzący grono, osadzone na krótkich szypułkach. Kolor biały z różowawym odcieniem. Korona dzwonkowata, 4 - płatkowa, kielich błoniasty z 5 ząbkami, działki trójkątne, 8-10 pręcików. Znamię wystaje z kwiatu. Owocem jest błyszcząca jagoda, początkowo białokremowa, w czasie dojrzewania czerwieniejąca. Owoce bardzo trwałe dzięki zawartości kwasu benzoesowego. Smak gorzko-kwaskowaty.
Sok z owoców aronii
Składniki:
Owoce aronii 5 kg
Cukier 2 kg
Umyte owoce umieszczamy w sokowniku i zasypujemy cukrem. Gorący sok zlewamy do przygotowanych, wysterylizowanych butelek. Pijemy jedną łyżkę stołową syropu kilka razy dziennie.
Odwar z liści pokrzywy
Składniki:
Liście pokrzywy 30,0
Woda 400,0
Wysuszony surowiec zalewamy gorącą wodą. Gotujemy 5 min pod przykryciem na wolnym ogniu. Odstawiamy na 10 min, po czym przecedzamy. Pijemy do 2/3 szklanki 2-3 razy dziennie po jedzeniu.