Moringa – właściwości, wartości odżywcze i przeciwwskazania. Na co pomaga?

Moringa olejodajna to roślina o szerokim wachlarzu zastosowań. W krajach swojego występowania (Hawaje, kraje afrykańskie, państwa Półwyspu Indyjskiego) liście, kwiaty, owoce i nasiona rośliny są traktowane jako żywność, a z wysuszonych i sproszkowanych liści oraz nasion moringi produkuje się przyprawę. W tradycyjnej medycynie naturalnej Wschodu moringa jest wykorzystywana w celach leczniczych. Surowce Moringa oleifera są traktowane jako środek przeciwgorączkowy, przeciwrobaczy oraz ważny środek do zwalczania trudno gojących się infekcji skórnych. Wykorzystywane są wszystkie części drzewa: korzenie, kora pokrywająca młode pędy, kwiaty, owoce i nasiona.

Obecnie roślina zyskuje coraz większą popularność na rynku europejskim, głównie ze względu na swoje wartości odżywcze (jest zaliczana do tzw. superfood) i właściwości antyoksydacyjne. Moringa olejodajna zawiera duże ilości białka, witamin (m.in. witaminy C, A, E oraz witamin z grupy B), składników mineralnych (m.in. żelaza, wapnia, manganu, chromu i boru) oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych (omega 3, 6, 9). Bogactwo przeciwutleniaczy zawartych w morindze sprawia, że jest ona wykorzystywana do przeprowadzania kuracji wzmacniających i oczyszczających organizm, szczególnie u osób którym towarzyszy ciągłe uczucie zmęczenia i znużenia. Aminokwasy oraz kwasy tłuszczowe omega-3 przyczyniają się do prawidłowej pracy mózgu. Suplementy diety z Moringa oleifera są polecane dla osób w grupie ryzyka rozwoju osteoporozy (ze względu na wysoką zawartość wapnia) m.in. dla kobiet po menopauzie. Dodatek moringi w diecie może załagodzić również inne objawy klimakterium (uderzenia gorąca, bezsenność). Roślina pomaga w utrzymywaniu prawidłowego poziomu glukozy i cholesterolu we krwi. Drzewo chrzanowe ze względu na swoje właściwości hipoglikemiczne i hipolipemiczne chroni przed rozwojem chorób cywilizacyjnych (schorzeń układu krążenia, cukrzycy). Wysoka zawartość białka w morindze sprzyja regeneracji mięśni po treningu i uzasadnia dodatek ekstraktu z rośliny w preparatach dla sportowców. Składniki aktywne drzewa warunkują jego właściwości przeciwzapalne. Jest to wykorzystywane w  terapii schorzeń reumatycznych. Moringa korzystnie wpływa na stan kości i stawów. Preparaty Moringa oleifera można również przyjmować w okresie zwiększonej zapadalności na infekcje, ma właściwości immunostymulujące - wspiera układ odpornościowy. Moringa usprawnia pracę układu pokarmowego, wpływając na prawidłowy poziom flory bakteryjnej jelit oraz działa ochronnie na komórki wątroby. 

Z nasion moringi olejodajnej pozyskuje się cenny olej. Ma on postać żółtego płynu o przyjemnym orzechowym zapachu. Olej jest szeroko wykorzystywany w produktach kosmetycznych do pielęgnacji włosów i skóry, głównie ze względu na swoje właściwości emoliencyjne, przeciwzapalne i antyutleniające. Tworzy on warstwę okluzyjną na powierzchni komórek naskórka zapobiegając parowaniu wody z powierzchni skóry i zwiększając stopień nawilżenia. Olej można nakładać bezpośrednio na skórę, bądź mieszać z gotowymi kosmetykami (kremami, balsamami) i w ten sposób wzbogacać ich działanie pielęgnacyjne. Ze względu na swoje właściwości nawilżające doskonale sprawdzi się dla posiadaczy suchych, zniszczonych włosów. Producenci umieszczają olej moringa w szamponach, odżywkach i maskach. Olej nadaje się również do przeprowadzania zabiegu kosmetycznego tzw. olejowania włosów na sucho i mokro. Ze względu na swoje właściwości przeciwgrzybicze i przeciwzapalne zmniejsza łupież. Składniki zawarte w oleju moringa działają przeciwzapalnie, pomagają regulować poziom sebum i zapobiegają tworzeniu się zaskórników. Olej nadaje się więc do pielęgnacji cery trądzikowej i tłustej. Ochrona przed wolnymi rodnikami sprawia, że jest on ważnym składnikiem w kosmetykach anti-aging przeznaczonych do pielęgnacji cery dojrzałej i suchej. Olej ułatwia gojenie się drobnych otarć i ran, miejsc po oparzeniach. Można nanosić go na miejsca po ugryzieniu owadów. Znalazł swoje zastosowanie w aromaterapii jako nośnik bazowy dla olejków eterycznych. Olej moringa z powodzeniem jest używany do masażu całego ciała. 

Nasiona moringi olejodajnej bywają wykorzystywane jako  naturalny środek oczyszczający wodę pitną (m.in. na terenie Malawii, Indii, Filipin i Sudanu). Traktuje się je także jako dodatek do paszy dla zwierząt. Z rośliny produkuje się również doskonały ekologiczny nawóz, biopaliwo oraz papier. Liście moringi służą miejscowej ludności do wycierania rąk, jako naturalny antyseptyk.

Moringa olejodajna (Moringa oleifera) to drzewo należące do rodziny moringowatych (Moringaceae). Nazywana jest również drzewem chrzanowym, drzewem benolowym, benzoliowym oraz drzewem podudzia i cudownym drzewem. Roślina wywodzi się z Półwyspu Indyjskiego (Indie, Pakistan) skąd została rozpowszechniona na tereny Afryki, Azji i Ameryki Południowej. Rośnie na obszarach o klimacie tropikalnym lub subtropikalnym, gdzie średnia roczna temperatura mieści się w granicach 12,6- 40 stopni C, a roczne sumy opadów deszczu wynoszą 250- 3000 mm. Moringa olejodajna preferuje gleby gliniaste lub piaszczysto-gliniaste o pH neutralnym lub lekko kwaśnym (zakres 4,5- 8,0). Szczególnie często można ją spotkać na obszarach sawanny oraz wzdłuż brzegów rzek. Przyjmuje postać szybkorosnącego, niewielkiego drzewa dorastającego do 8 - 12 metrów wysokości. Średnica pnia wynosi maksymalnie 60 cm. Pień drzewa jest często rozwidlony i krzywy. Pokrywa go gładka, cienka kora w  biało-szarym kolorze z lekkim żółtawym odcieniem. Korona drzewa jest luźna, otwarta, o nieregularnym kształcie. Pierzaste liście rośliny są duże (dorastają do 30- 60 cm, maksymalnie do 90 cm) i ułożone naprzeciwlegle wzdłuż pędów. Składają się z niewielkich (1- 2 cm) eliptycznych listków w jasnozielonym kolorze. Kwiaty drzewa chrzanowego w sprzyjających warunkach pojawiają się przez cały rok. Są zebrane w luźne kwiatostany o typie wiechy pachowej i osiągają maksymalnie 15 - 25 cm długości. Pojedyncze kwiaty są drobne (1 - 1,5 cm długości, 2 cm szerokości) i słodko pachnące. Koronę kwiatową tworzy 5 płatków o nieregularnym kształcie i biało-zielonkawym kolorze. Łodygi kwiatowe mają długość ok. 12 mm. Kwiaty to hermafrodyty posiadające 5 pręcików z pylnikami oraz 5 pręcików bez pylników. Owocem gatunku jest zwisająca trójboczna kapsuła o żebrowanej, jasnobrązowej powierzchni. Ma około 90 cm długości i 12 mm szerokości. W środku owoców znajdują się oleiste, okrągłe nasiona zaopatrzone w 3 białawe, papierowe skrzydełka umożliwiające ich roznoszenie z wiatrem.

Angielskie określenie drzewa moringi tj. drumstick odnosi się do kształtu owoców, które przypominają wąskie pałeczki. Z kolei nazwa drzewo chrzanowe nawiązuje do smaku korzeni moringi przypominającego chrzan. Słowo murungai wywodzi się z języka tamilskiego i oznacza skręcony strąk.

Moringa olejodajna stanowi bogate źródło substancji aktywnych biologicznie. Główne grupy związków obecnych w roślinie to flawonoidy, karbaminiany, fenole, glukozynolany, steroidy i karotenoidy. Przeważająca ilość flawonoidów jest zgromadzona w obrębie liści. Głównymi reprezentantami tej grupy związków są flawonole i izoflawony m.in. kwercetyna, kemferol, astragalina, izokwercytryna, izorhamnetyna i rutyna. Karbaminiany obecne w Moringa oleifera to m.in. niazynina A , niazymycyna, niazymimina A, niazymimina B, marumozyd A i marumozyd B. Do chwili obecnej wyizolowano ponad 45 fenoli i ich estrów z liści i nasion drzewa. Są to kwas kryptochlorogenowy, kwas kawoilogenowy i jego pochodne, kwas galusowy, p-kumarowy, ferulowy, kawowy, prokatechowy, cynamonowy czy elagowy. Karoteny obecne w morindze to beta- karoten i luteina, natomiast steroidy- β-sitosterol i β-sitosteron. Moringa słynie ze swoich właściwości odżywczych – dostarcza cennych składników mineralnych (wapnia, żelaza, manganu, chromu i boru), witamin  (A,C,E, z grupy B) oraz kwasów omega 3,6 i 9. 

W badaniach na modelach zwierzęcych wykazano, że wodny ekstrakt pozyskany z kory moringi olejodajnej powodował redukcję kamieni moczowych. Związki czynne rośliny spowodowały znaczącą redukcję masy kamieni moczowych w porównaniu z grupą kontrolną.  Moringa oleifera posiada także właściwości saluretyczne. W eksperymencie na szwajcarskich szczurach albinosach alkoholowy ekstrakt z liści rośliny powodował zależny od dawki wzrost objętości wydalanego moczu i usuwania jonów Na +, K + i Cl -. Działanie diuretyczne i właściwości przeciwkamicze moringi mogą być z powodzeniem wykorzystywane przez pacjentów z dolegliwościami układu moczowego.

Ekstrakty z moringi olejodajnej zostały przebadane wobec różnego typu wirusów. W jednym z doświadczeń ekstrakt z rośliny w dawce 750 mg/kg masy ciała znacząco opóźniał rozwój zmian skórnych u myszy wywołanych wirusem opryszczki pospolitej HSV-1. Dodatkowo, ekstrakt wydłużał średni czas przeżycia zwierząt i zmniejszał w sposób istotny ich śmiertelność. Badacze w wynikach doświadczenia podkreślili brak istotnych różnic między działaniem wyciągu roślinnego z Moringa oleifera i efektami znanego leku przeciwwirusowego - acyklowiru. Jednocześnie nie stwierdzono efektów toksyczności po podaniu ekstraktu z moringi. W innym doświadczeniu ekstrakty z owoców opisywanego drzewa hamował replikację wirusa zapalenia wątroby typu B. Roślina wykazuje również działanie przeciwrobacze.

Działanie hepatoprotekcyjne moringi wynika z jej aktywności przeciwutleniającej i przeciwzapalnej, a także zdolności osłabiania procesu aktywacji komórek gwiaździstych wątroby, które stanowią ogniwo regulacyjne procesu włóknienia narządu. 

W badaniach na zwierzętach moringa hamowała rozwój stanu zapalnego dróg oddechowych i była skuteczna wobec patogenów wywołujących infekcje układu oddechowego.

Moringa olejodajna moduluje w sposób złożony aktywność układu immunologicznego poprawiając odpowiedź organizmu na czynniki infekcyjne. 

Istnieją badania dotyczące wpływu moringi olejodajnej na ciśnienie tętnicze krwi. W doświadczeniu przeprowadzonym z udziałem szczurów wykazano, że roślina łagodzi dysfunkcje naczyń krwionośnych i zmniejsza stres oksydacyjny w ich obrębie. Dodatkowo Moringa oleifera nasilała zależne od śródbłonka rozluźnienie naczyń krwionośnych zmniejszając opór towarzyszący przepływowi krwi. Stwierdzono, że leczenie doustne ekstraktem (30 i 60 mg/kg/dobę) może obniżyć wysokie ciśnienie krwi i tachykardię w sposób zależny od dawki. 

W wielu krajach owoce, nasiona oraz liście moringi olejodajnej są traktowane jako warzywo i spożywane w znacznych ilościach. Z pociętych i wysuszonych liści rośliny można robić napary (1,5-3 g na dzień).

Moringa olejodajna w aptekach najczęściej jest dostępna w postaci proszku przeznaczonego do tworzenia koktajli, posypywania sałatek itp. oraz w formie kapsułek, tabletek i granulatów. Zwykle stosowane dawki to 6- 10 gramów sproszkowanego surowca roślinnego na dobę.

W kosmetyce stosuje się przede wszystkim olej tłoczony na zimno pozyskany z nasion moringi olejodajnej. Olej nadaje się do nawilżania włosów i skóry głowy. Można nakładać go bezpośrednio na skalp i włosy. Po upływie kilkunastu- kilkudziesięciu minut należy go zmyć (najlepiej sprawdza się metoda OMO). Olej z nasion moringa można dodać do ulubionego kremu/ balsamu. Jako naturalny emolient roślina ogranicza proces parowania wody z naskórka i przyczynia się do wzrostu poziomu nawilżenia komórek. Olej moringa może być używany do przeprowadzenia masażu oraz jako olej bazowy w aromaterapii.

Moringa olejodajna może obniżyć stopień wchłaniania lewotyroksyny i zmniejszyć skuteczność terapii lekiem. Pacjenci z niedoczynnością tarczycy przyjmujący leki, stosowanie suplementów z moringą powinni skonsultować z lekarzem.

Związki czynne zawarte w roślinie mogą wchodzić w interakcje z lekami metabolizowanymi przez cytochrom P450 CYP3A4 i nasilać ich działania niepożądane. Należy zachować ostrożność podczas terapii m.in. ketokonazolem, stosowanym w leczeniu grzybic, niektórymi antybiotykami np. erytromycyną i klarytromycyną oraz werapalmilem - składnikiem leków na nadciśnienie i serce. Ostrożność powinni zachować również diabetycy gdyż moringa wykazuje synergizm działania z lekami przeciwcukrzycowymi, co może prowadzić do nadmiernego spadku poziomu glukozy we krwi.

Moringi olejodajnej w postaci suplementów nie powinny stosować kobiety w ciąży i karmiące piersią ze względu na doniesienia o możliwym działaniu poronnym rośliny. Brakuje badań dotyczących bezpieczeństwa suplementacji w tych grupach. Należy zachować ostrożność również w czasie starania się o dziecko. Suplementacja moringi nie jest również wskazana dla dzieci ze względu na brak dostatecznej ilości informacji dotyczących stosowania rośliny w tej grupie.

Moringa olejodajna jest uznana za mało toksyczną dla człowieka, choć brakuje badań dotyczących bezpieczeństwa suplementacji rośliny. Do najczęstszych działań niepożądanych moringi zalicza się zaburzenia żołądkowo - jelitowe (nudności, wymioty, ból brzucha, biegunkę) oraz reakcje alergiczne. 

Moringa olejodajna może zwiększać kurczliwość macicy. Dlatego w tradycyjnym ziołolecznictwie ludowym była stosowana jako środek antykoncepcyjny i poronny. Należy zachować ostrożność i unikać jej stosowania w czasie starania się o zajście w ciążę oraz w ciąży.