Cebula – zastosowanie, właściwości lecznicze, przeciwwskazania

Współcześnie ekstrakty z cebuli zwyczajnej są wykorzystywane jako środki łagodzące przebieg lekkich infekcji oraz przeziębień. Mają właściwości przeciwbakteryjne i korzystnie wpływają na stan błon śluzowych górnych dróg oddechowych. Ponadto cebula ma wysokie wartości odżywcze. Jest bogata w witaminy, zwłaszcza witaminę C, która jest bardzo ważna dla układu odpornościowego. Zawiera także witaminy z grupy B oraz E, K, PP oraz prowitaminę A. Na wzmocnienie korzystnie będą wpływać również sole mineralne: siarki, jodu, magnezu, żelaza, selenu, potasu i cynku. Cebula to również bogactwo krzemionki.

Wyciągi z cebuli mogą zmniejszać stężenie glukozy w osoczu oraz łagodnie obniżać ciśnienie. Poza tym regularne spożywanie lub suplementacja cebuli może poprawiać profil lipidowy osób z podwyższonymi wartościami cholesterolu. Cebula oraz ekstrakty z tej rośliny mogą poprawiać profil lipidowy pacjentów cierpiących na hipercholesterolemię oraz hipertriglicerydemię. Podczas badania wykazano, że regularne stosowanie wyciągu z cebuli znacznie obniżało stężenie cholesterolu LDL, triglicerydów oraz zawartość wolnych kwasów tłuszczowych w osoczu. Ze względu na antyoksydacyjne właściwości polifenoi i flawonoidów cebula korzystnie wpływa również na stan układu sercowo-naczyniowego. Wykazano również, że enzymy przeciwutleniające mają znaczenie w leczeniu lęku, depresji i kontroli pamięci.

Ekstrakty z cebuli zwyczajnej znajdują się w składzie niektórych maści i żeli wykorzystywanych w leczeniu i poprawianiu wyglądu starych i świeżych blizn. Tego rodzaju preparaty należy stosować zwykle kilka razy dziennie przez okres nawet kilku miesięcy. Przy trudno gojących się ranach, czyrakach i owrzodzeniach stosuje się okłady z cebuli gotowanej lub pieczonej. W chorobie reumatycznej okłady ze świeżej cebuli powodują rozszerzenie podskórnych naczyń krwionośnych i rozgrzewają oraz zmniejszają ból. Sok z cebuli i sama cebula mogą być wykorzystywane w łagodzeniu obrzęków oraz świądu po ukąszeniach owadów.

Wyciągi z cebuli występują również w składzie kosmetyków przeznaczonych do pielęgnacji włosów oraz skóry głowy. Szampony i maski do włosów z wyciągiem z cebuli poprawiają krążenie w skalpie, ułatwiają substancjom odżywczym w dotarciu do mieszków włosowych. Krzemionka wzmacnia strukturę łodygi włosa.

Ciekawostką związaną z cebulą jest znany chyba każdemu płacz podczas jej krojenia. Łzy podczas przygotowywania potraw z cebuli pojawiają się, ponieważ po uszkodzeniu ścian komórkowych w trakcie krojenia zostają uwolnione lotne związki siarki, do której należy S-tlenek tiopropanalu. Wykazuje on działanie drażniące.

Cebula zwyczajna lub inaczej jadalna (łac. Allium cepa, ang. onion) jest drobną rośliną dwu- lub wieloletnią, wywodzącą się z krajów Azji Środkowej. Stamtąd prawdopodobnie trafiła w rejon basenu Morza Śródziemnego. Cebula zwyczajna pochodzi z rodziny Amaryllidaceae – amarylkowatych. Cebula była znana i uprawiana już trzy tysiące lat przed naszą erą w starożytnym Egipcie. Roślina była również bardzo ważną częścią diety Rzymian, którzy podczas swoich podbojów przenieśli roślinę do Europy. Hipokrates zalecał cebulę do leczenia ran, na zapalenie płuc i jako środek moczopędny. Podczas długich morskich podróży stosowanie cebuli zapobiegało szkorbutowi. Popularność w Północnej Europie zyskała prawdopodobnie dopiero w średniowieczu. Obecnie cebula jest uprawiana praktycznie na każdym kontynencie.

Cebula jadalna w pierwszym roku wegetacji wykształca płytko pod ziemią pojedynczą cebulę. Części naziemne stanowi głąbik kwiatowy i liście. Cebulę, czyli organ spichrzowy, stanowią mięsiste pochwy liściowe o różnych kolorach – zależnie od odmiany. W drugim roku roślina wypuszcza łodygę, na szczycie której występują liczne białe kwiaty zebrane w baldachokształtne kwiatostany. Owocem cebuli jest torebka zawierająca drobne nasiona. System korzeniowy jest słabo rozwinięty. Cała roślina posiada charakterystyczny zapach. 

Surowcem zielarskim jest cebula rośliny – Allii cepae bulbus.

Główną grupą substancji czynnych jest frakcja olejku eterycznego. W świeżych cebulach olejek może stanowić nawet 0,5% całkowitej masy surowca. W skład olejku wchodzą związki siarki, które pod wpływem uszkodzenia ścian komórkowych rośliny zostają uwolnione. Ponadto oprócz substancji lotnych cebula zwyczajna zawiera niewielkie ilości antyoksydantów – antocyjanów (głównie pochodne cyjanidyny i peonidyny) oraz flawonoidów (glikozydy kwercetyny, kemferolu oraz izoramnetyny). W składzie surowca występują również sulfotlenki cysteiny, które pod wpływem enzymu allinazy ulegają rozkładowi do lotnych związków siarki. Związki siarki (dwusiarczek i trójsiarczek n-propylu (do 90%), trójsulfonian propylu i dwumetylotiofen) odpowiadają za charakterystyczny zapach i smak cebuli. Właściwości immunomodulujące przypisuje się kwercetynie. Nie bez znaczenia dla odporności jest również korzystny wpływ cebuli na mikrobiotę. Zawiera fruktany czyli błonnik prebiotyczny. Kwercetyna i kemferol korzystnie wpływają również przeciw otyłości.

Badania na zwierzętach udowodniły potencjalne właściwości przeciwalergiczne wyciągów alkoholowych z cebuli zwyczajnej. Ekstrakt podany zwierzętom wykazywał właściwości antyhistaminowe poprzez stabilizację komórek tucznych biorących udział w rozwoju alergii. Właściwości przeciwhistaminowe wyciągów z cebuli mogły mieć związek z ich działaniem przeciwzapalnym – zmniejszały obrzęk u zwierząt. Badania mikrobiologiczne wykazały przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze właściwości wyciągów z cebuli. Stężone ekstrakty mogły istotnie hamować rozwój takich mikroorganizmów, jak: Staphylococcus aureus, Salmonella enteritidis, Aspergillus niger, Penicillium cyclopium i Fusarium oxysporum.

Niektóre badania, starsze jak i współczesne, sugerują, że ekstrakty z cebuli pospolitej mogą wykazywać działanie przeciwnowotworowe. Zahamowanie rozwoju nowotworu może odbywać się na drodze różnych mechanizmów, ale na pewno jednym z najważniejszych jest działanie antyoksydacyjne wyciągów. Ponadto ekstrakty mogą nasilać proces usuwania z organizmu czynników pronowotworowych oraz przyspieszać proces rozpadu komórek nowotworowych. Wykazano, że regularne spożywanie cebuli obniża ryzyko raka jelita grubego, płuc, wątroby, żołądka, jajnika, prostaty i sutka.

Ekstrakty z cebuli wykazują również właściwości wybielające. Mechanizm tego działania polega prawdopodobnie na zahamowaniu odkładania się barwnika – melaniny – w skórze. Dzięki temu wyciągi z cebuli zwyczajnej są wykorzystywane w terapii blizn.

W Polsce jest obecnie zarejestrowanych kilka preparatów mających w składzie wyciąg z cebuli, które mają status leku. Jednym z leków jest syrop z cebuli, który może być stosowany w terapii lekkich przeziębień. Cebula zwiększa wydzielanie śluzu w drogach oddechowych, wpływa korzystnie na ruch rzęsek, działa sekretolitycznie i przeciwbakteryjnie. Przetwory z cebuli sprawdzą się w łagodzeniu suchego, męczącego kaszlu. W połączeniu z miodem lub syropem cukrowym ułatwi odkrztuszanie. Można samodzielnie przyrządzić tzw. miód cebulowy, który powstaje poprzez zmieszanie wyciśniętego soku z cebuli z miodem. Można go stosować nawet trzy razy dziennie podczas łagodzenia lekkich przeziębień i nieżytu gardła.

Wysoka zawartość witamin i minerałów, a także prebiotyków i antyoksydantów czyni z cebuli cenny składnik potraw. Klasyfikowana jest jako żywność funkcjonalna. Może być spożywana w formie surowej, duszonej, pieczonej. Przygotowuje się z niej pikle oraz suszy. Cechuje ją niska kaloryczność. Duża cebula (ok.200 g) dostarcza około 60 kcal. Z cebuli można przygotować liczne przetwory o właściwościach leczniczych.

Syrop z cebuli: cebulę drobno posiekać lub zetrzeć na tarce, posypać cukrem i odstawić w ciepłe miejsce do następnego dnia. Przecedzić i pić 2-4 razy dziennie po 1 łyżce przy kaszlu, chrypie i bólu gardła.

Wino cebulowe: do 300 g drobno posiekanej cebuli dodać 100 g miodu i 700 ml wytrawnego, białego wina. odstawić na 5 dni, przecedzić. Pić do 3 razy dziennie mały kieliszek jako środek ogólnie wzmacniający.

Maść cebulowa: cebulę utrzeć na drobnej tarce, dodać łyżkę miodu i łyżeczkę mąki pszennej oraz maść ichtiolową i cynkową. Gęstą pastę przykładać na czyraki i wrzody.

Przetwory cebuli stosowane zgodnie z zaleceniami są uznane za bezpieczne i nie wywierają działań szkodliwych. Ostrożność powinny zachować osoby ze schorzeniami przewodu pokarmowego - skłonnością do wzdęć i refluksu i zgagi. Spożywana w nadmiarze może nasilać dolegliwości.

Naturalnym działaniem ubocznym po spożyciu cebuli lub niektórych preparatów z tej rośliny jest nieprzyjemny zapach z ust, którego jednak łatwo się pozbyć. U niektórych osób cebula może wywołać uczulenia i alergię.