Cebula jadalna — warzywo i lek

Współcześnie ekstrakty z cebuli zwyczajnej są wykorzystywane jako środki łagodzące przebieg lekkich infekcji oraz przeziębień. Ponadto ze względu na wpływ surowca na skórę wyciąg z cebuli jest wykorzystywany w terapii blizn. Jak większość ziołowych surowców, także i wyciąg z cebuli znalazł swoje miejsce w homeopatii.

Wyciągi z cebuli mogą zmniejszać stężenie glukozy w osoczu, poprawiając stan pacjentów diabetologicznych. Poza tym regularne spożywanie lub suplementacja cebuli może poprawiać profil lipidowy osób z podwyższonymi wartościami cholesterolu.

Sok z cebuli i sama cebula mogą być wykorzystywane w łagodzeniu obrzęków oraz świądu po ukąszeniach owadów.

Cebula zwyczajna jest obecna w historii ludzkości od czasów sumeryjskich, kiedy była wykorzystywana jako składnik diety. Starożytni Egipcjanie przypisywali cebuli mistyczne właściwości – można zauważyć ją na hieroglifach trzymaną przez kapłanów. W starożytnej Grecji cebula była spożywana przez gladiatorów przed walką, co miało zwiększać ich sprawność fizyczną i zapewniać im zwycięstwo. Do Europy trafiła prawdopodobnie razem z legionami rzymskimi. W Polsce również przeniknęła do wierzeń ludowych. Łuski cebuli są w niektórych regionach kraju wykorzystywane do barwienia pisanek na święta wielkanocne, a podczas świąt Bożego Narodzenia cebula jest składnikiem wielu potraw wigilijnych.

Ciekawostką związaną z cebulą jest znany chyba każdemu płacz podczas jej krojenia. Łzy podczas przygotowywania potraw z cebuli pojawiają się, ponieważ po uszkodzeniu ścian komórkowych w trakcie krojenia zostają uwolnione lotne związki siarki, do której należy S-tlenek tiopropanalu. Po połączeniu z łzami wykazuje on działanie drażniące.

Cebula zwyczajna (łac. Allium cepa, ang. onion) jest drobną rośliną dwuletnią wywodzącą się z krajów Azji Środkowej. Stamtąd prawdopodobnie trafiła w rejon basenu Morza Śródziemnego. Cebula zwyczajna pochodzi z rodziny Amaryllidaceae – amarylkowatych. Cebula była znana i uprawiana nawet trzy tysiące lat przed naszą erą w starożytnym Egipcie. Roślina była również bardzo ważną częścią diety Rzymian, którzy podczas swoich podbojów przenieśli roślinę do Europy. Jednak jej popularność w Północnej Europie rozpoczęła się prawdopodobnie dopiero w średniowieczu. Obecnie cebula jest uprawiana praktycznie na każdym kontynencie.

Jak wspomniano, cebula zwyczajna jest rośliną dwuletnią, która w pierwszym roku wykształca cebulę i liście. Cebulę, czyli organ spichrzowy, stanowią mięsiste pochwy liściowe o różnych kolorach – zależnie od odmiany. W drugim roku roślina wypuszcza łodygę, na szczycie której występują liczne białe kwiaty zebrane w baldachokształtne kwiatostany. Owocem cebuli jest torebka zawierająca drobne nasiona. System korzeniowy jest słabo rozwinięty.

Surowcem zielarskim jest cebula rośliny – Allii cepae bulbus.

Główną grupą substancji czynnych jest frakcja olejku eterycznego. W świeżych cebulach olejek może stanowić nawet 0,5% całkowitej masy surowca. W skład olejku wchodzą związki siarki, które pod wpływem uszkodzenia ścian komórkowych rośliny zostają uwolnione. Ponadto oprócz substancji lotnych cebula zwyczajna zawiera niewielkie ilości antyoksydantów – antocyjanów (głównie pochodne cyjanidyny i peonidyny) oraz flawonoidów (glikozydy kwercetyny, kemferolu oraz izoramnetyny). W składzie surowca występują również sulfotlenki cysteiny, które pod wpływem enzymu allinazy ulegają rozkładowi do lotnych związków siarki.

Badania na zwierzętach udowodniły potencjalne właściwości przeciwalergiczne wyciągów alkoholowych z cebuli zwyczajnej. Ekstrakt podany zwierzętom wykazywał właściwości antyhistaminowe poprzez stabilizację komórek tucznych biorących udział w rozwoju alergii. Właściwości przeciwhistaminowe wyciągów z cebuli mogły mieć związek z ich działaniem przeciwzapalnym – zmniejszały obrzęk u zwierząt. Badania mikrobiologiczne wykazały przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze właściwości wyciągów z cebuli. Stężone ekstrakty mogły istotnie hamować rozwój takich mikroorganizmów, jak: Staphylococcus aureus, Salmonella enteritidis, Aspergillus niger, Penicillium cyclopium i Fusarium oxysporum.

Niektóre badania, starsze jak i współczesne, sugerują, że ekstrakty z cebuli pospolitej mogą wykazywać działanie przeciwnowotworowe. Zahamowanie rozwoju nowotworu może odbywać się na drodze różnych mechanizmów, ale na pewno jednym z najważniejszych jest działanie antyoksydacyjne wyciągów. Ponadto ekstrakty mogą nasilać proces usuwania z organizmu czynników pronowotworowych oraz przyspieszać proces rozpadu komórek nowotworowych.

Cebula oraz ekstrakty z tej rośliny mogą poprawiać profil lipidowy pacjentów cierpiących na hipercholesterolemię oraz hipertriglicerydemię. Podczas badania wykazano, że regularne stosowanie wyciągu z cebuli znacznie obniżało stężenie cholesterolu LDL, triglicerydów oraz zawartość wolnych kwasów tłuszczowych w osoczu.

Ekstrakty z cebuli wykazują również właściwości wybielające. Mechanizm tego działania polega prawdopodobnie na zahamowaniu odkładania się barwnika – melaniny – w skórze. Dzięki temu wyciągi z cebuli zwyczajnej są wykorzystywane w terapii blizn.

W Polsce jest obecnie zarejestrowanych kilka preparatów mających w składzie wyciąg z cebuli, które mają status leku.

Jednym z leków jest syrop z cebuli, który może być stosowany w terapii lekkich przeziębień. Lek należy stosować trzy razy dziennie w ilościach podanych przez producenta.

Ekstrakty z cebuli zwyczajnej znajdują się w składzie niektórych maści i żeli wykorzystywanych w leczeniu i poprawianiu wyglądu starych i świeżych blizn. Tego rodzaju preparaty należy stosować zwykle kilka razy dziennie przez okres nawet kilku miesięcy.

Z cebuli można również samodzielnie przyrządzić tzw. miód cebulowy, który powstaje poprzez zmieszanie wyciśniętego soku z cebuli z miodem. Można go stosować nawet trzy razy dziennie podczas łagodzenia lekkich przeziębień i nieżytu gardła.

Wyciągi z cebuli występują również w składzie kosmetyków przeznaczonych do pielęgnacji włosów oraz skóry głowy. Szampony i maski do włosów z wyciągiem z cebuli zaleca się zwykle stosować raz dziennie.

Naturalnym działaniem ubocznym po spożyciu cebuli lub niektórych preparatów z tej rośliny jest nieprzyjemny zapach z ust, którego jednak łatwo się pozbyć. U niektórych osób cebula może wywołać uczulenia i alergię.

Osobom cierpiącym na niewydolność serca, chorobę refluksową przełyku lub zaburzenia trawienia nie zaleca się stosowania lub spożywania preparatów z cebuli w nadmiernych ilościach.