Szałwia lekarska — lek, kosmetyk, przyprawa

Preparaty sporządzone z wykorzystaniem liści szałwii lekarskiej mogą mieć wielokierunkowe działanie. Do najistotniejszych właściwości szałwii należy jej działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne, co znalazło zastosowanie w terapii chorób jamy ustnej oraz stanów zapalnych dziąseł. Preparaty zawierające szałwię są również szeroko stosowane w infekcjach i stanach zapalnych gardła.

Napary z szałwii są od wieków wykorzystywane jako środki łagodzące lekkie zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, takie jak bóle brzucha, bolesne skurcze, biegunki. Szałwia może być również stosowana w postaci nasiadówek, pomocniczo w terapii żylaków odbytu, upławów i świądu sromu.

Szałwia lekarska jest również stosowana pomocniczo w celu złagodzenia utrudnionego odkrztuszania oraz w regulacji podwyższonego poziomu glukozy niewymagającego jeszcze leczenia z wykorzystaniem leków przeciwcukrzycowych.

Wyciągi oraz napary z szałwii znalazły również zastosowanie podczas terapii nadmiernej potliwości. Sam wpływ rośliny na zwiększoną potliwość nie został jednak w pełni wyjaśniony. Wyciągi z szałwii mogą być stosowane zewnętrznie w celu zneutralizowania nieprzyjemnego zapachu potu.

Napar przygotowany z liści szałwii jest skuteczny w przerwaniu laktacji. Substancje zawarte w surowcu zmniejszają ilość produkowanego mleka i pozwalają na wyciszenie laktacji. Ponadto u niektórych pacjentek napary szałwiowe mogą ograniczać objawy związane z rozpoczęciem menopauzy, a u pacjentek cierpiących na zbyt skąpe miesiączkowanie – pobudzać ten proces.

Dzięki swoim właściwościom wyciągi z liścia szałwii znalazły szerokie zastosowanie w kosmetyce. Olejek szałwiowy występuje w składzie kremów i szamponów do włosów – ogranicza przetłuszczanie się skóry głowy i działa tonizująco. Preparaty z szałwii lekarskiej mogą przyspieszać gojenie drobnych skaleczeń oraz uszkodzeń naskórka.

Szałwia, jej kwiat i ziele są wykorzystywane jako przyprawa do mięs, serów, sałatek i deserów. Pomaga trawić tłuste jedzenie.

Rzymianie uważali szałwię za zioło święte zbierane w uroczysty sposób. Przed zbiorem składano ofiarę z chleba i wina, a potem boso zbierano roślinę bez użycia żelaznych narzędzi. Od wieków szałwia jest symbolem długowieczności. W średniowiecznych źródłach można przeczytać, że przeznaczeniem szałwii jest uczynić człowieka nieśmiertelnym.

Szałwia lekarska (łac. Salvia officinalis, ang. Sage, Garden Sage) jest niewielkim krzewem charakterystycznym dla krajów śródziemnomorskich. Salvia officinalis pochodzi z rodziny jasnotowatych – Lamiaceae. Krzewinka porasta dobrze nasłonecznione skalne zbocza, jednak rozprzestrzeniła się również na innych terenach i może być uprawiana w ogródkach domowych.

Szałwia lekarska osiąga około 60 cm wysokości, a jej pędy mogą pokładać się na glebie. Najbardziej rozpoznawalną częścią rośliny są jej fioletowoniebieskie kwiaty, zebrane w skrócone kwiatostany. Łodyga szałwii jest czterokanciasta lub lekko okrągła i może drewnieć od dołu. Owoc stanowi rozłupnia, rozpadająca się na cztery rozłupki.

Surowcem leczniczym jest liść szałwii lekarskiej (łac. Salviae officinalis folium) zebrany z niekwitnących roślin. Liście rośliny, ułożone naprzeciwlegle, są srebrzystozielone, miękkie w dotyku. Liście muszą zawierać ponad 1% olejku eterycznego, aby mogły zostać wykorzystane jako pełnoprawne surowce farmaceutyczne. Liście zbiera się tuż przed pojawieniem się kwiatów i powoli suszy.

Liść szałwii lekarskiej jest głównym surowcem wykorzystywanym w lecznictwie. Z odpowiednio wyselekcjonowanych i zebranych liści otrzymywany jest olejek eteryczny. Olejek szałwiowy ma fundamentalne znaczenie dla aktywności biologicznej szałwii lekarskiej, a w jego składzie zidentyfikowano:

• α-tujon;
• β-tujon;
• kamforę;
• eukaliptol;
• borneol;
• α-pinen.

Poza olejkiem eterycznym surowiec zawiera również kwas rozmarynowy, flawonoidy (apigenina oraz luteolina), diterpeny (karnozol i kwas karnozowy) i triterpeny (kwas ursolowy oraz kwas oleanowy), a także witaminę C, B₁, P, karoten i sole mineralne.

Liść szałwii lekarskiej ma właściwości przeciwzapalne, przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne. Ponadto wyciągi z szałwii hamują nadmierne pocenie oraz mogą zwiększać sekrecję soków trawiennych. Za właściwości przeciwbiegunkowe i wiatropędne odpowiadają składniki olejku eterycznego, a także garbniki katechinowe.

Do mniej znanych właściwości wyciągu szałwiowego należy zmniejszenie poziomu glukozy i cholesterolu w osoczu oraz hamowanie laktacji u kobiet karmiących.

Niedawno przeprowadzone badania wskazują również, że liście szałwii lekarskiej mogą zmniejszać dolegliwości kobiet w trakcie menopauzy, za co może być odpowiedzialna substancja goryczowa pikrosalwina. Ponadto najnowsze badania wykazały również, że wyciągi z szałwii lekarskiej poprawiają zdolności poznawcze i koncentrację, stanowią więc nadzieję dla osób z chorobami neurodegeneracyjnymi.

Liść szałwii lekarskiej może być stosowany w postaci naparu:

• jako środek przeznaczony do płukania jamy ustnej lub gardła;
• jako roztwór do stosowania wewnętrznego podczas zaburzeń trawiennych i przeciwko nadmiernemu poceniu się;
• jako roztwór do stosowania zewnętrznego – w formie okładów na skórę, nasiadówek, irygacji i kąpieli.

Podczas stosowania naparu z szałwii lekarskiej ważna jest systematyczność i odpowiednie przygotowanie naparu. Wskazaną ilość liści szałwii należy zalać gorącą wodą i naparzać pod przykryciem przez piętnaście minut. Stosowany napar powinien być zawsze świeży.

W terapii nadmiernego pocenia zalecane jest przyjmowanie około 200 ml naparu na dobę, z kolei w przypadku zaburzeń trawienia należy przyjmować około 100 ml naparu z liści szałwii trzy razy na dobę. Napary z szałwii mogą być również przyjmowane w niewielkich ilościach przed posiłkami w celu poprawienia apetytu. Kuracja roślinnymi preparatami z szałwii lekarskiej nie powinna trwać dłużej niż czternaście dni. Podczas terapii stanów zapalnych i infekcji jamy ustnej oraz gardła zalecane jest płukanie przygotowanym wcześniej naparem kilka razy na dobę.

Kosmetyki i pasty do zębów zawierające szałwię lekarską wymagają regularnego stosowania. W przypadku past do zębów zalecane jest szczotkowanie przestrzeni międzyzębowych przynajmniej dwa razy dziennie. Szampony i kremy zawierające wyciągi z szałwii powinny być stosowane systematycznie, zwykle kilka razy w tygodniu przez około miesiąc.

Przyjmowanie preparatów zawierających wyciągi z liści szałwii lekarskiej może wpływać na aktywność leków działających przez receptory GABA. W związku z tym jednoczesne stosowanie leków z grupy benzodiazepin lub barbituranów nie jest zalecane.

Nie należy stosować szałwii w dużych dawkach i przez dłuższy czas.

Jej stosowanie jest przeciwwskazane w ciąży i w okresie karmienia piersią.

Ciężkie przedawkowanie preparatów roślinnych zawierających liście szałwii lekarskiej może spowodować wystąpienie przyspieszonej akcji serca, uderzeń gorąca, zawrotów głowy oraz napadów drgawkowych.

Do najczęstszych skutków ubocznych długotrwałego stosowania szałwii należą zaburzenia ze strony układu pokarmowego oraz nudności. W niektórych przypadkach do działań niepożądanych możemy zaliczyć również wspomnianą wcześniej zdolność do zahamowania laktacji u kobiet karmiących.