Fluor – co to za pierwiastek? Jak działa fluor, jakie ma funkcje w paście do zębów i czy jest toksyczny?

Fluor to pierwiastek, który od lat budzi zarówno zainteresowanie naukowców, jak i wiele emocji wśród pacjentów. Najczęściej kojarzymy go z pastami do zębów i ochroną szkliwa przed próchnicą, ale jego znaczenie dla zdrowia jest znacznie szersze. Wokół tego pierwiastka narosło również wiele mitów, zwłaszcza dotyczących jego domniemanej szkodliwości. Warto więc uporządkować fakty i wyjaśnić, czym jest fluor, jaką pełni rolę i kiedy jego ilość może być korzystna, a kiedy niebezpieczna.

1. Fluor – pierwiastek
2. Rola fluoru w organizmie człowieka
3. Czy fluor jest szkodliwy? 
4. Zapotrzebowanie na fluor
5. Niedobór i nadmiar fluoru
6. Fluor – najczęściej zadawane pytania

Z tego artykułu dowiesz się:

• czym jest fluor i jakie właściwości chemiczne sprawiają, że jest użyteczny w stomatologii;
• jaką funkcję pełni fluor w organizmie człowieka – nie tylko w zębach, ale również w kościach;
• czy fluor jest szkodliwy i jakie są zagrożenia związane z jego nadmiarem;
• jak uniknąć fluorozy.

W tym artykule znajdziesz także podpowiedź, w jakich produktach spożywczych znajduje się fluor i jakie jest dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek.

Fluor – pierwiastek

Fluor (F) jest jednym z najbardziej reaktywnych pierwiastków występujących na Ziemi. W naturze nie znajdziemy go jednak w formie czystej – można go spotkać jedynie w postaci związków chemicznych, czyli fluorków. Są one obecne w wodzie, glebie, roślinach i tkankach zwierzęcych. Fluor zyskał największą popularność w dziedzinie stomatologii dzięki zdolności wzmacniania szkliwa oraz ograniczania rozwoju próchnicy. W środowisku medycznym uchodzi za mikroelement ochronny, ponieważ jego niewielkie ilości potrafią skutecznie poprawić odporność zębów na działanie kwasów powstających po jedzeniu.

Właściwości fluoru

Czysty fluor jest żółtozielonym, silnie toksycznym gazem o wyjątkowej reaktywności – reaguje niemal ze wszystkimi pierwiastkami. Tymczasem fluorki, czyli jego związki, są znacznie stabilniejsze i bezpieczne w odpowiednich dawkach. Związek fluoru z wapniem, tzw. fluoroapatyt, sprawia, że szkliwo staje się twardsze i bardziej odporne na odwapnienie. Fluor ma również właściwość hamowania metabolizmu bakterii próchnicotwórczych, dzięki czemu ogranicza tworzenie płytki nazębnej. Z tego powodu fluor uchodzi za jeden z najlepiej przebadanych i najskuteczniejszych składników ochronnych w stomatologii.

Rola fluoru w organizmie człowieka

Choć jest najbardziej znany jako składnik past do zębów, fluor pełni także funkcję w procesach mineralizacji kości. W niewielkich ilościach wpływa na ich gęstość oraz wspiera utrzymanie prawidłowej struktury tkanki kostnej.

Kluczową funkcją fluoru w jamie ustnej jest remineralizacja szkliwa – proces odwracania mikrouszkodzeń powstałych na skutek działania kwasów. Fluor wbudowuje się w strukturę szkliwa, zastępując część jonów hydroksylowych i tworząc bardziej odporny fluoroapatyt. W efekcie zęby stają się mniej podatne na próchnicę, a proces demineralizacji przebiega wolniej.

Czy fluor jest szkodliwy? 

Jedną z najczęściej poruszanych kwestii jest pytanie o to, czy fluor jest szkodliwy. Odpowiedź brzmi: tak, ale tylko w nadmiarze. Fluor, podobnie jak wiele mikroelementów, ma tzw. „okno terapeutyczne” – zakres, w którym jest korzystny, oraz poziomy, które mogą być toksyczne. Nadmierne spożycie fluoru prowadzi do fluorozy zębów, czyli powstawania białych, a później brązowych przebarwień na szkliwie. Bardzo duże dawki mogą być toksyczne również dla układu nerwowego i kostnego. Trzeba jednak podkreślić, że toksyczność dotyczy spożywania fluoru w ilościach znacznie przekraczających normy, a nie stosowania past z fluorem, które mają ściśle kontrolowane stężenie tego pierwiastka. Prawidłowe stosowanie produktów z fluorem do mycia zębów jest bezpieczne i rekomendowane przez organizacje stomatologiczne na całym świecie.

Zapotrzebowanie na fluor

Zapotrzebowanie na fluor zależy od wieku oraz masy ciała. U dorosłych wynosi około 3–4 mg na dobę, a u dzieci jest odpowiednio niższe. Warto zaznaczyć, że ważna jest łączna ekspozycja – fluor pochodzi nie tylko z past do zębów, lecz także z wody pitnej, niektórych produktów spożywczych czy herbatek dla dzieci. Z tego względu kontrola źródeł tego pierwiastka jest kluczowa, aby uniknąć nadmiernego spożycia, szczególnie wśród najmłodszych.

Źródła fluoru w diecie

W czym znajdziemy fluor? Naturalne źródła fluoru to:

• woda pitna (szczególnie w regionach o naturalnej wysokiej mineralizacji),
• herbata (zarówno czarna, jak i zielona),
• ryby morskie i owoce morza,
• orzechy i produkty zbożowe,
• niektóre warzywa (np. szpinak, sałata).

Dodatkowo fluor znajduje się w wielu produktach stomatologicznych – pastach, żelach, płukankach. Nie są one jednak traktowane jako źródło pokarmowe, ponieważ ich działanie jest miejscowe.

Niedobór i nadmiar fluoru

Niedobór fluoru objawia się zwiększoną podatnością na próchnicę, częstszymi ubytkami szkliwa oraz osłabieniem zębów. U dzieci może prowadzić do większej skłonności do demineralizacji powierzchni zębowych. Znacznie groźniejszy jest jednak nadmiar fluoru. Najczęstszą konsekwencją jest wspomniana fluoroza, która pojawia się w wieku rozwojowym, gdy szkliwo dopiero się tworzy. Z kolei przewlekła nadmierna ekspozycja może powodować uszkodzenia kości (osteofluoroza), bóle stawów czy zaburzenia gospodarki mineralnej. Właśnie dlatego tak ważne jest, aby fluor stosować zgodnie z zaleceniami specjalistów.

Fluor – najczęściej zadawane pytania

Czy można myć zęby pastami bez fluoru?

Tak, ale pasty bez fluoru są mniej skuteczne w zapobieganiu próchnicy. Fluor jest najlepiej przebadanym składnikiem ochronnym. Pasty bez fluoru mogą być stosowane w wyjątkowych sytuacjach, np. u niemowląt przed wyrznięciem pierwszych zębów lub z przyczyn medycznych.

Czy należy unikać fluoru?

Nie. Należy unikać jedynie jego nadmiaru. Fluor stosowany zgodnie z zaleceniami jest bezpieczny i chroni zęby przed próchnicą. Unikanie go może zwiększać ryzyko chorób jamy ustnej.

Od kiedy można stosować fluor u dziecka?

Według zaleceń pasty z fluorem można stosować od momentu pojawienia się pierwszego zęba, w ilości ziarenka ryżu. Najważniejsze jest odpowiednie dawkowanie, a nie rezygnacja z fluoru.

Czy pasty do zębów z fluorem można używać codziennie?

Tak. Codzienne stosowanie pasty z fluorem jest podstawą profilaktyki próchnicy. Ważne jest dobranie odpowiedniego stężenia w zależności od wieku. Zaleca się stosowanie preparatów z fluorem dwa razy dziennie. Co ważne, dzieci do 6. roku życia powinny stosować pastę z fluorem w stężeniu 1000 ppm (taka informacja powinna znaleźć się na opakowaniu) – w ilości ziarenka ryżu do 3. roku życia i w ilości ziarenka grochu do 6. roku życia. Zalecane stężenie fluoru w paście dla dzieci w wieku szkolnym to 1450 ppm w ilości 1–2 cm. Powyżej 16. roku życia odpowiednie stężenie fluoru w paście to 5000 ppm w ilości 1–2 cm.

Czy fluor ma wpływ na tarczycę?

Nie ma dowodów na to, że fluor stosowany miejscowo wpływa negatywnie na tarczycę. Problemy mogą pojawiać się jedynie przy przewlekłym, nadmiernym połykaniu dużych ilości fluoru. Standardowe dawki w produktach do higieny jamy ustnej są bezpieczne.