Jod i tarczyca

Wybierając się nad Morze Bałtyckie, chyba każdy z nas myśli o tym, że "pooddycha" tam dobroczynnym jodem.To właśnie w morskiej wodzie miliony lat temu uległy rozpuszczeniu sole jodowe i do dziś w nadmorskim powietrzu unosi się zbawienny dla zdrowia aerozol jodowy, rozpylany przez wzburzone fale.

Im większe bałwany rozbijają się o brzeg, tym więcej jodu trafia do atmosfery. Część jodu wraca do gleby w czasie deszczu, ale większość zanika w stratosferze. Prowadzi to do stałego niedoboru jodu w glebie, zmniejszonego wychwytywania go przez rośliny i ciągłego niedoboru jodu u ludzi, zwłaszcza na większych wysokościach i w krajach, w których sól nie jest jodowana. Zbadano, że na obszarach nadmorskich stężenie jodu w powietrzu jest kilkakrotnie wyższe niż w głębi kraju.

Jod jest jednym z wielu pierwiastków śladowych, niezbędnych dla naszego organizmu. Zapewnienie dostatecznej ilości jodu ma podstawowe znaczenia dla syntezy hormonów tarczycy (trójjodotyroniny i tyroksyny), a także dla zachowania jej prawidłowej czynności i budowy.

Na wybrzeżu możemy oddychać powietrzem z jodem, natomiast w pozostałych częściach naszego kraju wprowadzamy go do organizmu głównie drogą pokarmową. Najwięcej tego pierwiastka jest w wodzie, w rybach i wątrobie. Poza tym od dawna w Polsce dostępna jest sól jodowana, która jest doskonałym źródłem jodu, zwłaszcza na terenach ubogich w jod, a takim terenami są na przykład obszary podgórskie i górskie, zwłaszcza, że jodki doskonale wchłaniają się z przewodu pokarmowego.

Ilość jodu w całym organizmie człowieka wynosi od 20 do 50 mg, z czego około 75 procent zmagazynowane jest w tarczycy. Dobowe zapotrzebowanie na jod dla człowieka dorosłego wynosi 150-300 mikrogramów. Ilość ta zapewnia właściwe funkcjonowanie tarczycy, a tym samym wszystkich czynności organizmu regulowanych przez tarczycę. Tarczyca jest narządem leżącym u podstawy szyi, zbudowanym z dwóch płatów połączonych cieśnią. Hormony tarczycy działają stymulująco na przemianę materii, tj. zwiększają syntezę białka oraz nasilają zużycie tlenu w komórkach. Hormony te decydują o prawidłowym wzroście i rozwoju człowieka.

Długotrwały niedobór jodu, występujący na terenach ubogich w jod w powietrzu i wodzie, prowadzi do powiększania się tarczycy, czyli tzw. wola endemicznego z niedoboru jodu. Wole endemiczne rozrastając się może dawać dolegliwości wynikające z ucisku na tchawicę lub przełyk. Jednocześnie patrząc na człowieka z wolem widać uwypuklający się mniejszy lub większy guz u podstawy szyi, zniekształcający jej zarysy.
Innym stanem, tym razem fizjologicznym, który szczególnie usposabia do niedoboru jodu jest ciąża, kiedy to u kobiety ciężarnej wzrasta zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Już w 12. tygodniu ciąży tarczyca płodu uruchamia własną syntezę hormonów, a potrzebny do tego jod pobiera z zapasów matki. Poza tym u kobiety ciężarnej wzrasta ilość estrogenów (hormonów kobiecych), które również wpływają na obniżenie ilości aktywnych hormonów tarczycy. Utrzymujący się niedobór jodu w czasie ciąży odbija się również na płodzie, u którego może także dochodzić do przerostu tarczycy, czyli wola wymagającego natychmiastowego leczenia już po urodzeniu. Duży niedobór jodu u matki może spowodować opóźnienie wzrastania i rozwoju mózgu u płodu.

Również karmienie piersią wzmaga zapotrzebowanie na jod. Matka karmiąca potrzebuje tego pierwiastka zarówno dla siebie, jak i w celu dostarczenia właściwej dawki jodu z pokarmem swojemu dziecku.

Wiadomo też, że niedoczynność tarczycy na podłożu niedoboru jodu może powodować bezpłodność.

Obrzęk śluzowaty występuje w zaawansowanej niedoczynności tarczycy u dorosłych i jest spowodowany bezpośrednio niedoborem tyroksyny. W przestrzeniach międzykomórkowych tkanek dochodzi do gromadzenia się substancji podobnych do śluzu. W efekcie dochodzi do pogrubienia skóry i tkanki podskórnej. Poza tym chory jest osłabiony, ciągle odczuwa zimno oraz senność, wzrasta ciężar ciała, pojawia się zaparcie, trudności w koncentracji i zapamiętywaniu, zmniejsza się zdolność do pracy. U kobiet miesiączki wydłużają się i występują nieregularnie, a u mężczyzn dochodzi do impotencji.

W celu zdiagnozowania zaburzeń czynności tarczycy oznacza się w surowicy krwi poziomy hormonów: TSH, T3 i T4. W pierwotnej niedoczynności tarczycy stężenie TSH jest wysokie, a stężenia T3 i T4 niskie. Innym pomocniczym badaniem jest oznaczanie stężenia cholesterolu całkowitego, które również ulega wzrostowi. Zawsze powinno być również wykonane usg tarczycy. O innych specjalistycznych badaniach decyduje lekarz endokrynolog.

W aptekach dostępne są gotowe preparaty jodowe, zawierające jodek potasowy. Należy zażywać je po posiłku, popijając czystą wodą, zawsze zgodnie z zaleceniami lekarza. W profilaktyce preparaty te stosuje się przez wiele lat, natomiast w celach leczniczych dopóki jest taka konieczność.

Doustne preparaty jodu wskazane są w:

• zapobieganiu wola u kobiet ciężarnych,
• w leczeniu wola z niedoboru jodu u niemowląt, dzieci i młodzieży,
• w niedoczynności tarczycy, jeśli jest ona wywołana znacznym niedoborem jodu lub zaburzeniami przemiany jodowej.

Przeciwwskazania do stosowania preparatów jodu to: nadczynność tarczycy oraz podejrzenia raka tarczycy.

Niektórzy boją się uczulenia na jod. Ryzyko tego uczulenia przy przyjmowaniu jodu w ilościach fizjologicznych w ramach profilaktyki nie występuje. Odczyny uczuleniowe mogą pojawiać się jedynie przy wysokich dawkach, podawanych dożylnie w postaci preparatów kontrastujących.

Sporadycznie może zdarzyć się przewlekłe zatrucie jodem. Dochodzi do niego wtedy, gdy dzienna podaż jodu przekracza 20-krotnie zapotrzebowanie dzienne, tj. 2 mg/dz. Objawami towarzyszącymi są: metaliczny smak w ustach, zwiększone wydzielanie śliny, podrażnienie żołądka i zmiany trądzikowe na skórze. Ostre zatrucie jodem może wystąpić po doustnym wpiciu jodyny, czyli alkoholowego roztworu jodku potasowego i jodu. Objawami są nudności, wymioty, biegunka, a później rozwija się wstrząs. Zatrucie ma zwykle przebieg ciężki i wymaga intensywnego leczenia szpitalnego.

Zapobieganie powstawaniu wola z niedoboru jodu:

Niemowlęta i dzieci 50-100 mikrogramów/dz
Młodzież i dorośli 100-200 mikrogramów/dz
W okresie ciąży i laktacji 150-200 mikrogramów/dz

Profilaktyka jodowa w okresie ciąży i laktacji

   1. przyjmowanie codziennie 200 mikrogramów jodu w tabletkach,
   2. używanie do celów spożywczych wyłącznie soli jodowanej,
   3. regularne jedzenie ryb morskich i picie mleka.