Histiocytoza – jak rozpoznać i leczyć?

W Polsce co roku rozpoznaje się 20–25 nowych przypadków histiocytozy. Zaliczana jest do chorób nowotworowych, a u jej podłoża leży klonalna proliferacja histiocytów (komórek Langerchansa). Przyczyna choroby nie jest znana, a obraz kliniczny jest mało charakterystyczny. Najczęściej chorują dzieci do 6. roku życia. Jak diagnozujemy histiocytozę i jakie są możliwości leczenia tej choroby?

Histiocytoza – co to za choroba? Jak przebiega?

Histiocytoza (histiocytoza X, LCH, ang. Langerhans cell histiocytosis) jest rzadką chorobą o niejasnej etiologii, w której dochodzi do nadmiernej proliferacji i nieprawidłowego różnicowania komórek Langerhansa. Komórki Langerhansa będące obronnymi komórkami skóry są współodpowiedzialne za prawidłowe działanie systemu odpornościowego.

W przebiegu choroby obserwuje się zmiany guzkowe i guzowate o różnej wielkości, które poprzez naciekanie niszczą struktury tkanek i narządów. U dorosłych najczęściej zajęte są kości, płuca, skóra i przysadka mózgowa. U dzieci histiocytoza dodatkowo zajmuje narządy limfopoetyczne, układ nerwowy i pokarmowy. Choroba może wystąpić w każdej grupie wiekowej, choć 75% przypadków histiocytozy rozpoczyna się przed 10. rokiem życia. Mężczyźni chorują 4-krotnie częściej niż kobiety.

Histiocytoza z komórek Langerhansa może zajmować każdy narząd lub układ. Ze względu na zajęcie narządowe dzielimy na:

• jednosystemową (SS-LCH – ang. single system LCH) z zajęciem jedno- lub wieloogniskowym jednego organu lub układu: kości (pojedyncze lub mnogie ogniska w jednej kości oraz mnogie ogniska w wielu kościach), skóra, ośrodkowy układ nerwowy (podwzgórze, przysadka mózgowa), płuca, inne narządy (np. tarczyca, jelita).
• wielosystemową (MS-LCH – ang. multi system LCH) – zajęte chorobą są dwa organy lub więcej bądź układy.

Płuca mogą być zajęte w obu postaciach choroby: izolowanej lub wielosystemowej.

Histiocytoza – objawy

Obraz kliniczny zależy od wieku chorego, lokalizacji i rozległości zmian. W 20–30% przypadków przebieg histiocytozy jest bezobjawowy. Objawy ogólne obejmują: osłabienie, utratę masy ciała, nocne poty, gorączkę. Zmiany w kościach pod postacią ubytków kostnych najczęściej lokalizują się w czaszce, łopatkach, żebrach, kręgach i kościach udowych. U części pacjentów mogą powodować bolesne uniesienie tkanek miękkich, a zmiany w okolicy oczodołu mogą być przyczyną wytrzeszczu. Zmiany skórne najczęściej występują pod postacią ciemnobrunatnych twardych guzków z tendencją do samoistnego ustępowania, często z pozostawieniem centralnego zagłębienia. Niekiedy obserwuje się zajecie paznokci i wałów okołopaznokciowych. Zmiany w jamie ustnej obejmują ruchomość zębów, przerost i bolesność dziąseł, tworzenie się owrzodzeń na wargach, języku, policzkach.

U dorosłych zmiany w płucach mają często charakter izolowany. Najczęściej stwierdza się suchy kaszel, spadek tolerancji wysiłku, duszność, zmęczenia. W badaniu przedmiotowym układu oddechowego mogą być obecne cechy odmy, ściszenie szmeru pęcherzykowego.

Zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym są przyczyną występowania zaburzeń poznawczych i zachowania. Obecne mogą być różnorodne objawy ogniskowe. Zajęcie przysadki mózgowej wywołuje zaburzenia hormonalne, moczówkę prostą (przy uszkodzeniu tylnego płata przysadki). Niekiedy obserwuje się powiększenie węzłów chłonnych szyjnych.

Diagnostyka i leczenie histiocytozy

Rozpoznanie histiocytozy z komórek Langerhansa opiera się na badaniu histopatologicznym, obecności charakterystycznych objawów oraz na badaniach obrazowych.

Badania laboratoryjne obejmują morfologię krwi obwodowej, badania biochemiczne krwi i moczu, badanie układu krzepnięcia, badanie ogólne moczu. Nieprawidłowości w wynikach zależą od lokalizacji choroby. Badania obrazowe służą do oceny poszczególnych narządów i układów, które mogą być objęte procesem chorobowym. Rentgen lub tomografia komputerowa płuc ujawniają zmiany w układzie oddechowym, badanie kośćca pozwala na uwidocznienie ognisk osteolitycznych. Ultrasonografia jamy brzusznej może wykazać zajęcie wątroby lub śledziony. Do diagnostyki struktur mózgowia wykorzystuje się rezonans magnetyczny. Badanie PET to inaczej pozytonowa tomografia emisyjna jest najbardziej szczegółowym badaniem i może ujawniać ogniska choroby niewidoczne w innych badaniach obrazowych.

Leczenie jednoukładowej postaci skórnej zależy od rozległości zmian. Wskazane jest leczenie miejscowe polegające na stosowani glikokortykosterydów, mechloretaminy czy fototerapii. Ponieważ zdarzają się samoistne remisje, pojedyncze ogniska wymagają wyłącznie obserwacji. Zmiany kostne mogą wymagać zaopatrzenia ortopedycznego zabiegu neurochirurgicznego bądź radioterapii.

Wskazaniem do leczenia ogólnoustrojowego jest: choroba jednoukładowa wieloogniskowa i wieloukładowa, zmiany w kościach czaszki i kręgosłupa (zwiększone ryzyko zajęcia ośrodkowego układu nerwowego), zajęcie narządów dużego ryzyka tj, szpik kostny, śledziona, wątroba. W leczeniu najczęściej stosuje się winblastynę w skojarzeniu z prednizolonem, w niektórych przypadkach z 6-merkaptopuryną. Terapia trwa zwykle 12 miesięcy.

Histiocytoza – rokowania

Rokowanie w histiocytozie z komórek Langerhansa u dzieci i dorosłych może być różne. Choroba może ustąpić samoistnie lub przejść w postać rozsianą stanowiącą zagrożenie życia. W postaci jednoukładowej rokowanie jest bardzo dobre, w przypadku postaci wieloukładowej zależy od zajętych narządów i jest niepewne. Zajęcie ośrodkowego układu nerwowego, szpiku, wątroby i śledziony znacznie pogarsza rokowanie.