Bóle fantomowe – czym są i jak sobie z nimi radzić?

1. Co to jest ból fantomowy?
2. Jak powstaje ból fantomowy?
3. Co pomaga na bóle fantomowe? Ból fantomowy – leczenie

Co to jest ból fantomowy?

Rozróżniamy dwa typy bólów poamputacyjnych. Pierwszym z nich jest ból kikuta. Związany jest z odczuwaniem dyskomfortu konkretnie w okolicy kikuta po amputacji. Najczęstszym powodem jego powstawania są choroby naczyniowe (zapalenia naczyń, choroby zakrzepowo-zatorowe) lokalizujące się w obrębie kikuta oraz stany zapalne (zapalenie kości, zapalenie tkanek miękkich, odleżyna). Czynności pozornie pomocne, takie jak bandażowanie czy zakładanie protezy w miejscu utraconej kończyny, mogą również przyczynić się do powstawania bólu. Źle dopasowana proteza bądź za mocno zaciśnięty bandaż mogą podrażniać kikut i powodować dyskomfort. Charakter bólu jest zazwyczaj ciągły i o stałym nasileniu. Ten typ dyskomfortu najczęściej towarzyszy pacjentowi tuż po amputacji i zanika z czasem.

Drugim rodzajem bólu poamputacyjnego jest ból fantomowy, który rzutuje na usunięte części ciała, dając wrażenie, jakby ciągle się tam znajdowały. Dotyczy to nie tylko amputacji kończyn, ale i np. piersi, genitaliów czy nawet zębów. Ból fantomowy zęba jest bardzo rzadkim zjawiskiem, najczęściej spowodowanym nie do końca wyleczoną raną po ekstrakcji zęba. Charakter bólu fantomowego może być zarówno ciągły, jak i napadowy. Najczęściej ból lokalizuje się w dystalnej części amputowanej kończyny (palce, dłonie), a jego największe natężenie przypada na wieczór i noc.

Jak powstaje ból fantomowy?

Przyczyny powstawania bólu fantomowego nie są do końca poznane. Istnieje wiele teorii tłumaczących sposób tworzenia się tego fenomenu. Przez wiele lat uznawano ból fantomowy za dział psychologii. Obecnie jednak, dzięki wielu badaniom, z dużą pewnością możemy stwierdzić, że pacjenci rzeczywiście odczuwają ból w utraconej części ciała, a u jego podłoża leży inny mechanizm. Należy pamiętać, aby nigdy nie podawać w wątpliwość cierpienia osób w swoim otoczeniu i nie pytać o to, czy ich ból może być urojony.

Najdokładniej opisanymi teoriami powstawania bólu fantomowego są:

Teoria przebudowy obwodowego układu nerwowego – podczas amputacji uszkadzane są nerwy doprowadzające sygnał czuciowy do układu nerwowego. Na zakończeniach uszkodzonych nerwów tworzą się nerwiaki, przez co nerwy zwiększają swoją pobudliwość. Prowadzi to do samoistnego inicjowania pobudzenia czuciowego.

Teoria przebudowy ośrodkowego układu nerwowego – utrata pobudzeń z amputowanej części ciała prowadzi do przebudowy neuronów rdzenia kręgowego. Zwiększa się pobudliwość receptorów oraz zmniejsza aktywność włókien hamujących ich działanie, prowadząc tym samym do spotęgowania sygnału czuciowego.

Teoria przebudowy kory mózgowej – obszary kory mózgu odpowiedzialne za amputowane części ciała są przejmowane przez sąsiednie części kory, dlatego częstym zjawiskiem jest odczuwanie bólu fantomowego amputowanej kończyny przy stymulacji bólowej w innych częściach ciała.

Co pomaga na bóle fantomowe? Ból fantomowy – leczenie

Mimo wielu możliwości radzenia sobie z bólami fantomowymi najważniejsze jest zapobieganie powstawaniu tych dolegliwości. Dlatego bardzo duży nacisk powinno się kłaść na odpowiednie przygotowanie pacjenta do amputacji.

Do pierwotnej profilaktyki, wykonywanej w trakcie i tuż po zabiegu usunięcia kończyny, zaliczamy:

• farmakoterapię z użyciem opioidów,
• znieczulenie zewnątrzoponowe,
• znieczulenie splotów (np. ramiennego),
• zaopatrzenie psychologiczne,
• wczesną mobilizację pacjenta,
• zastosowanie protezy kończyny.

W przypadku gdy bóle fantomowe pojawią się po operacji, podstawą ich leczenia jest farmakoterapia. Jest ona stosowana tak długo, jak boli kończyna po amputacji. Najczęściej przyjmowane leki na bóle fantomowe to:

• opioidy – w leczeniu silnego bólu,
• kapsaicyna – w leczeniu umiarkowanego bólu kikuta,
• kalcytonina – we wczesnych etapach rozwijania się bólów fantomowych.

Do metod chirurgicznych zaliczamy:

• ablację uszkodzonych przy amputacji nerwów,
• neurostymulację – polega na stymulacji ośrodkowego układu nerwowego poprzez implantowanie elektrod we wzgórzu.