Męzczyzna po amputacji podczas marszu przez góry
Dominika Rynkiewicz

Bóle fantomowe – czym są i jak sobie z nimi radzić?

Co roku w Polsce wykonywanych jest blisko 10 000 amputacji kończyn. Niestety, prognozy w tym aspekcie nie zwiastują poprawy. Amputacja zaczyna dotyczyć coraz młodszych osób, już w wieku 40-50 lat. Wielu osobom po amputacji (nawet blisko 97%) doskwierają odczucia sugerujące, że amputowana kończyna nadal jest częścią ich ciała, ale z biegiem czasu ustępują. Często pojawia się również odczucie teleskopowego skracania się kończyny. Jeśli jednak ból utrzymuje się do 2 lat po amputacji, mówimy wtedy o bólach fantomowych.

  1. Co to jest ból fantomowy?
  2. Jak powstaje ból fantomowy?
  3. Co pomaga na bóle fantomowe? Ból fantomowy – leczenie

Co to jest ból fantomowy?

Rozróżniamy dwa typy bólów poamputacyjnych. Pierwszym z nich jest ból kikuta. Związany jest z odczuwaniem dyskomfortu konkretnie w okolicy kikuta po amputacji. Najczęstszym powodem jego powstawania są choroby naczyniowe (zapalenia naczyń, choroby zakrzepowo-zatorowe) lokalizujące się w obrębie kikuta oraz stany zapalne (zapalenie kości, zapalenie tkanek miękkich, odleżyna). Czynności pozornie pomocne, takie jak bandażowanie czy zakładanie protezy w miejscu utraconej kończyny, mogą również przyczynić się do powstawania bólu. Źle dopasowana proteza bądź za mocno zaciśnięty bandaż mogą podrażniać kikut i powodować dyskomfort. Charakter bólu jest zazwyczaj ciągły i o stałym nasileniu. Ten typ dyskomfortu najczęściej towarzyszy pacjentowi tuż po amputacji i zanika z czasem.

Drugim rodzajem bólu poamputacyjnego jest ból fantomowy, który rzutuje na usunięte części ciała, dając wrażenie, jakby ciągle się tam znajdowały. Dotyczy to nie tylko amputacji kończyn, ale i np. piersi, genitaliów czy nawet zębów. Ból fantomowy zęba jest bardzo rzadkim zjawiskiem, najczęściej spowodowanym nie do końca wyleczoną raną po ekstrakcji zęba. Charakter bólu fantomowego może być zarówno ciągły, jak i napadowy. Najczęściej ból lokalizuje się w dystalnej części amputowanej kończyny (palce, dłonie), a jego największe natężenie przypada na wieczór i noc.

Jak powstaje ból fantomowy?

Przyczyny powstawania bólu fantomowego nie są do końca poznane. Istnieje wiele teorii tłumaczących sposób tworzenia się tego fenomenu. Przez wiele lat uznawano ból fantomowy za dział psychologii. Obecnie jednak, dzięki wielu badaniom, z dużą pewnością możemy stwierdzić, że pacjenci rzeczywiście odczuwają ból w utraconej części ciała, a u jego podłoża leży inny mechanizm. Należy pamiętać, aby nigdy nie podawać w wątpliwość cierpienia osób w swoim otoczeniu i nie pytać o to, czy ich ból może być urojony.

Sprawdź witaminy i minerały na DOZ.pl

Najdokładniej opisanymi teoriami powstawania bólu fantomowego są:

Teoria przebudowy obwodowego układu nerwowego – podczas amputacji uszkadzane są nerwy doprowadzające sygnał czuciowy do układu nerwowego. Na zakończeniach uszkodzonych nerwów tworzą się nerwiaki, przez co nerwy zwiększają swoją pobudliwość. Prowadzi to do samoistnego inicjowania pobudzenia czuciowego.

Teoria przebudowy ośrodkowego układu nerwowego – utrata pobudzeń z amputowanej części ciała prowadzi do przebudowy neuronów rdzenia kręgowego. Zwiększa się pobudliwość receptorów oraz zmniejsza aktywność włókien hamujących ich działanie, prowadząc tym samym do spotęgowania sygnału czuciowego.

Teoria przebudowy kory mózgowej – obszary kory mózgu odpowiedzialne za amputowane części ciała są przejmowane przez sąsiednie części kory, dlatego częstym zjawiskiem jest odczuwanie bólu fantomowego amputowanej kończyny przy stymulacji bólowej w innych częściach ciała.

Powiązane produkty

Co pomaga na bóle fantomowe? Ból fantomowy – leczenie

Leczenie bólów fantomowych jest bardzo skomplikowane, ponieważ nie istnieje jedna, uniwersalna metoda. U wielu osób leczenie farmakologiczne jest wystarczające, u innych trzeba zastosować metody leczenia chirurgicznego, a czasami do ograniczenia bólu wystarczy odpowiednia psychoterapia.

Mimo wielu możliwości radzenia sobie z bólami fantomowymi najważniejsze jest zapobieganie powstawaniu tych dolegliwości. Dlatego bardzo duży nacisk powinno się kłaść na odpowiednie przygotowanie pacjenta do amputacji.

Do pierwotnej profilaktyki, wykonywanej w trakcie i tuż po zabiegu usunięcia kończyny, zaliczamy:

  • farmakoterapię z użyciem opioidów,
  • znieczulenie zewnątrzoponowe,
  • znieczulenie splotów (np. ramiennego),
  • zaopatrzenie psychologiczne,
  • wczesną mobilizację pacjenta,
  • zastosowanie protezy kończyny.

W przypadku gdy bóle fantomowe pojawią się po operacji, podstawą ich leczenia jest farmakoterapia. Jest ona stosowana tak długo, jak boli kończyna po amputacji. Najczęściej przyjmowane leki na bóle fantomowe to:

  • opioidy – w leczeniu silnego bólu,
  • kapsaicyna – w leczeniu umiarkowanego bólu kikuta,
  • kalcytonina – we wczesnych etapach rozwijania się bólów fantomowych.

Do metod chirurgicznych zaliczamy:

  • ablację uszkodzonych przy amputacji nerwów,
  • neurostymulację – polega na stymulacji ośrodkowego układu nerwowego poprzez implantowanie elektrod we wzgórzu.
Leczenie niestandardowe bólów fantomowych: terapia lustrzana bólu fantomowego – polega na tworzeniu iluzji posiadania kończyny poprzez odbijanie obrazu zdrowej części ciała w lustrze. Mózg, interpretując ten obraz jako prawdziwy, nie przesyła sygnałów bólowych w miejsce brakującej kończyny. Skuteczność tej metody w znaczącym zmniejszaniu bólów fantomowych została potwierdzona badaniami klinicznymi.
  1. Halligan P.W., Phantom limbs: The body in mind, Cognitive Neuropsychiatry, 2002 Aug;7:(3):251-269.
  2. Finn S.B., Perry B.N., Clasing J.E., Walters L.S., Jarzombek S.L., Curran S., Rouhanian M., Keszler M.S., Hussey-Andersen L.K., Weeks S.R., Pasquina P.F., Tsao J.W., A Randomized, Controlled Trial of Mirror Therapy for Upper Extremity Phantom Limb Pain in Male Amputees, Front Neurol. 2017 July 7;8:267.
  3. Graczyk M., Krajnik M., Malec-Milewska M., Ból fantomowy – wyzwanie terapeutyczne, Advances in Palliative Medicine 2010 9;1:21–28.
  4. Karl A., Birbaumer N., Lutzenberger W., Cohen L.G., Flor H., Reorganization of motor and somatosensory cortex in upper extremity amputees with phantom limb pain, J Neurosci. 2001 May 15;21(10):3609-18.
  5. Giummarra M.J., Gibson S.J., Georgiou-Karistianis N., Bradshaw J.L., Central mechanisms in phantom limb perception: the past, present and future, Brain Res Rev. 2007 Apr;54(1):219-32.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Ośmiokrotny wzrost zachorowań na odrę w Polsce. Co jest powodem powrotu tej groźnej choroby?

    Liczba przypadków odry zarejestrowanych w 2024 roku w Polsce w systemie nadzoru epidemiologicznego wzrosła w porównaniu z rokiem 2023 ponad ośmiokrotnie – poinformował redakcję DOZ.pl Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – PIB. Odra wraca do Polski i staje się realnym zagrożeniem zdrowotnym, szczególnie dla dzieci i osób nieszczepionych. Choć przez lata choroba ta była praktycznie wyeliminowana, dziś – w wyniku malejącej liczby szczepień – znów pojawiają się nowe ogniska. Czym jest odra, jak się przed nią chronić i kto jest najbardziej narażony?

  • Ból nerek – objawy, leczenie i przyczyny. Jak złagodzić ból nerek?

    Ból nerek jest dolegliwością, która może być spowodowana różnymi czynnikami – od infekcji po choroby przewlekłe. Jeśli wystąpi, warto skonsultować się z lekarzem, aby zdiagnozować przyczynę i podjąć odpowiednie leczenie. Jakie badania wykonać, gdy bolą nerki? Co przyniesie ulgę w bólu?

  • Odleżyny – rodzaje i stopnie odleżyn oraz ich klasyfikacja

    Odleżyny to jedno z najpoważniejszych powikłań długotrwałego unieruchomienia, stanowiące istotne wyzwanie w opiece medycznej. Ich powstawanie związane jest z długotrwałym uciskiem na tkanki, które prowadzi do niedokrwienia i martwicy. Czym są odleżyny i jak powstają? Jakie plastry należy stosować w leczeniu odleżyn?

  • Uczulenie na komary. Jakie są objawy i przyczyny alergii na komary?

    Komary mają zdolność do przenoszenia niebezpiecznych chorób, takich jak malaria, wirus Zachodniego Nilu, wirus chikungunya czy wirus dengi. Stanowią więc zagrożenie zarówno dla ludzi, jak i zwierząt, jednak złą sławę zyskały głównie z powodu nieprzyjemnych ukąszeń. Kąsają wyłącznie samice komarów, wabione do skóry człowieka przez ciepło ciała, pot, zapachy oraz dwutlenek węgla. Podczas ukłucia samica wprowadza ślinę do krwiobiegu, aby zapobiec krzepnięciu krwi i umożliwić pobranie pokarmu. Kontakt trwający minimum sześć sekund może wywołać reakcję miejscową — zaczerwienienie, świąd i obrzęk.

  • Rumień alergiczny – przyczyny, objawy i leczenie

    Rumień alergiczny stanowi jedną z najczęstszych manifestacji skórnych reakcji alergicznych organizmu. Charakteryzuje się pojawieniem się miejscowego zaczerwienienia skóry w odpowiedzi na kontakt z alergenem. Mechanizm powstawania rumienia jest złożony i obejmuje kaskadę reakcji immunologicznych prowadzących do uwalniania mediatorów zapalnych – głównie histaminy, która powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych i zwiększenie ich przepuszczalności. Rumień może wystąpić u osób w każdym wieku, także u dzieci, a jego umiejscowienie może obejmować różne partie ciała, m.in. twarz, tułów czy kończyny. W zależności od czynnika wywołującego oraz indywidualnych predyspozycji pacjenta rumień może przybierać różne formy – od łagodnych i krótkotrwałych zmian po przewlekłe dolegliwości istotnie obniżające jakość życia.

  • Uczulenie na truskawki u dzieci i dorosłych – objawy i leczenie

    Alergia na truskawki może wystąpić zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Najczęstszą reakcją alergiczną na ten owoc są zmiany skórne i dolegliwości w jamie ustnej, ale mogą także pojawić się objawy ze strony układu pokarmowego i inne symptomy. Jak wygląda rozpoznanie i leczenie uczulenia na truskawki?

  • Zespół odstawienny (abstynencyjny) – objawy, czas trwania, leczenie

    Zespół odstawienny to reakcja organizmu na odstawienie substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol, narkotyki oraz leki. Objawia się różnorodnymi dolegliwościami fizycznymi i psychicznymi, które mogą być intensywne i trudne do zniesienia. Jakie są najczęstsze symptomy? Jak długo trwa ten stan? Jakie metody leczenia pomagają złagodzić jego przebieg?

  • Komar tygrysi – czy jest groźny? Jak rozpoznać komara tygrysiego i jego ugryzienie?

    Komar tygrysi to jeden z najbardziej inwazyjnych gatunków komarów na świecie, którego obecność stwierdzono już na niemal wszystkich kontynentach – także w Europie. Jego ukłucia nie tylko powodują silne reakcje skórne, ale mogą również prowadzić do przeniesienia niebezpiecznych wirusów tropikalnych. Wraz z postępującym ociepleniem klimatu oraz rozwojem globalizacji rośnie ryzyko jego zadomowienia się również w Polsce.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl