Dioksyny – toksyczność, objawy i skutki zatrucia
Joanna Orzeł

Dioksyny – toksyczność, objawy i skutki zatrucia

Dioksyny należą do chorobotwórczych związków chemicznych, które od lat znajdują się na listach światowych organizacji dbających o zdrowie i życie ludzi oraz zwierząt, a także nadzorujących dobrostan środowiska. To substancje niemające żadnego praktycznego zastosowania, ale za to z długą listę skutków ubocznych ich obecności w organizmie. Czym są dioksyny i dlaczego są groźne?

Substancje toksyczne wywołujące negatywne skutki zdrowotne w organizmach żywych otaczają nas nieustannie. Postępujące zanieczyszczenie środowiska jest efektem niekontrolowanego i nierzadko nieodpowiedzialnego działania zarówno pojedynczych osób, jak i światowych koncernów. Ze źle zagospodarowanymi odpadami produkcyjnymi oraz spalinami będącymi efektem procesów energetycznych, przetwórczych czy katastrof ekologicznych do środowiska dostają się związki chemiczne wywołujące nieodwracalne i drastyczne w skutkach zmiany w organizmach żywych. Choroby płuc, nowotwory czy zaburzenia działania układu hormonalnego (w tym bezpłodność) to tylko kilka z długiej listy możliwych symptomów ich działania.

Dioksyny – co to za związki?

Dioksyny to grupa związków chemicznych o podobnej budowie strukturalnej i tym samym o podobnym wpływie na organizmy żywe. Są pochodnymi substancji o nazwie oksantren (dibenzo-1,4-dioksyna), które w swojej strukturze zawierają atomy chloru – są polichlorowanymi pochodnymi oksantrenu. Do dioksyn zalicza się również polichlorowane dibenzofurany oraz polichlorowane difenyle. W zależności od lokalizacji atomów chloru w cząsteczkach związków z grupy dioksyn mamy do czynienia z różnymi substancjami chemicznymi nazywanymi kongenerami.

Wszystkie te substancje są stosunkowo trwałe, co oznacza, że nie ulegają łatwo rozkładowi w środowisku naturalnym. Co więcej, mają toksyczny wpływ na organizmy żywe. Z tego powodu powinniśmy ich unikać.

Źródła dioksyn

Dioksyny są substancjami, którym brak praktycznego zastosowania w jakimkolwiek aspekcie życia ludzkiego. Są ubocznymi produktami procesów naturalnych i tych, których siłą sprawczą są ludzie.

Źródła dioksyn w środowisku naturalnym to przede wszystkim procesy spalania organicznych substancji chemicznych zawierających chlor. Do naturalnych procesów spalania, w których powstają dioksyny, zaliczmy pożary (np. lasów) czy erupcje wulkanów.

Źródła dioksyn generowane przez człowieka to procesy spalania: śmieci (przemysłowych, komunalnych czy medycznych) czy paliw kopalnych (np. paliw ołowiowych i bezołowiowych używanych do napędzania maszyn czy pojazdów, zwłaszcza gdy używane katalizatory nie są odpowiednio sprawne), procesy produkcji tworzyw sztucznych czy przetwarzania celulozy (np. wytwarzanie papieru lub środków higienicznych z zastosowaniem chloru jako wybielacza).

Powiązane produkty

Dioksyny – szkodliwość. Wpływ na organizm człowieka

Dioksyny to substancje o negatywnym oddziaływaniu na zdrowie ludzi i zwierząt. Zatrucie dioksynami powoduje zaburzenie funkcjonowania wielu układów naszego ciała. Najpopularniejszy objaw toksycznego działania dioksyn w organizmie to pojawiający się na skórze tzw. trądzik chlorowy. Występuje w obszarach twarzy, klatki piersiowej i pleców w postaci torbieli i zaskórników będących efektem zaburzeń pracy gruczołów łojowych. Takie objawy zaobserwowano podczas jednego z najgłośniejszych przypadków zatrucia dioksynami, któremu do tej pory w niewyjaśnionych okolicznościach uległ w 2004 roku Wiktor Juszczenko.

Dioksyny, oddziałując na skórę, mogą również spowodować rozrost mieszków włosowych, nadmierne owłosienie ciała, brązowienie paznokci czy zapalenie spojówek. Ekspozycja na omawiane toksyny powoduje osłabienie wytrzymałości zarówno kości szkieletowych, jak i zębów.

Kolejny z układów, którego zaburzenia funkcjonowania obserwowano po wystawieniu na działanie dioksyn, to układ krwionośny. Możliwe skutki ekspozycji to miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, kardiomiopatia, przewlekłe zapalenie tętnic, które w konsekwencji mogą prowadzić do stanów zagrażających życiu, jak np. zawał mięśnia sercowego.

Wpływ dioksyn na organizm człowieka obserwuje się również w stosunku do wątroby (działają hepatotoksycznie), układu immunologicznego (zwiększają podatność na infekcje), układu hormonalnego (zaburzają pracę tarczycy i hormonów rozrodczych, często powodując bezpłodność zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn).

Dioksyny są czynnikami toksycznymi o udokumentowanej kancerogenności. Mogą prowokować procesy nowotworzenia prowadzące m.in. do formowania guzów wątroby, płuc, tarczycy czy układu limfatycznego.

Współczynniki określające toksyczność dioksyn

Związki zaliczane do dioksyn różnią się poziomem toksycznego wpływu na organizm człowieka. Dla każdej z substancji można wyznaczyć współczynnik równoważny toksyczności (ang. toxic equivalency factor, TEF). Wartość TEF odnosi się do dioksyny o najbardziej toksycznym wpływie na organizm człowieka (2,3,7,8-tetrachlorodibenzodioksyna). Tej substancji przypisano wartość TEF równą 1. Pozostałe substancje charakteryzują się wartościami TEF z przedziału 0–1. Zazwyczaj narażenie na dioksyny wiąże się z obecnością różnych źródeł. Z tego powodu stosuje się kolejny równoważnik toksyczności – TEQ (ang. toxic equivalency, TEQ). Uwzględnia on stężenie wybranej dioksyny (zazwyczaj wyrażone w pg – pikogramach) oraz jej wartość TEF.

Ze względu na toksyczny wpływ dioksyn na organizm człowieka została ustalona dzienna tolerowana dawka (ang. Tolerable Daily Intake, TDI). Zgodnie z zaleceniami WHO wynosi ona 1 TEQ/kg/dzień. Jednostka TEQ/kg/dzień oznacza, że na każdy kilogram masy ciała człowiek żyjący w niezanieczyszczonym środowisku może przyjąć 1 TEQ dioksyn.

Dioksyny w żywności

Dioksyny docierają do naszego organizmu drogą wziewną, przez skórę oraz z żywnością. Szacuje się, że wraz ze spożywanymi produktami do naszego organizmu dociera około 90% całkowitej ilości tych toksycznych substancji.

Ze względu na wysoką rozpuszczalność w substancjach niepolarnych wyższe stężenia dioksyn raportowane są w produktach o wysokiej zawartości tłuszczu. Ich zawartość raportowana jest w mięsie i jego przetworach, w owocach morza i w rybach, w nabiale.

Głównym źródłem dioksyn w diecie jest tłuszcz zwierzęcy. W przypadku produktów roślinnych stężenia tych toksycznych substancji są stosunkowo niższe.

Stężenie dioksyn w żywności jest zależne od warunków jej wytwarzania, m.in. środowiska, w którym hodowane są zwierzęta czy jakości pasz. Niemniej, analizując dostępne doniesienia literaturowe, można oszacować zawartość dioksyn w poszczególnych typach produktów spożywczych. Zwyczajowo podaje się ją w przeliczeniu na gram produktu lub na gram tłuszczu zawarty w wybranym produkcie.

Przykładowo stężenie tych substancji w mleku i produktach mlecznych waha się w granicach 0,73–2,04 pg TEQ/g tłuszczu, w jajkach i ich przetworach 1,17–4,39 pg TEQ/g tłuszczu, w rybach 0,10–9,21 pg TEQ/g produktu, w mięsie 0,08–2,68 pg TEQ/g tłuszczu.

Dioksyny w środowisku

Szacuje się, że dioksyny dostające się do organizmu człowieka drogą oddechową i przez skórę stanowią około 10% przyjmowanej dziennej dawki. Źródła dioksyn w środowisku to wszelakie procesy spalania. Poziom tych toksycznych substancji waha się w przedziale 0,001 do 6 pg TEQ/m³. Oczywistym jest, że na terenach wysoko uprzemysłowionych jesteśmy w wyższym stopniu narażeni na ich podaż.

Innym aspektem są katastrofy ekologiczne (np. pożary lasów) oraz przypadkowe lub intencjonalne działanie producentów powodujące zanieczyszczenie powietrza, gleb czy wód powierzchniowych.

Dioksyny w kosmetyce

Mimo iż głównym źródłem narażenia na dioksyny są produkty spożywcze i ewentualne zanieczyszczenia środowiska, te toksyczne substancje mogą się pojawiać również w innych używanych codziennie produktach. Mowa tutaj o produktach kosmetycznych i higienicznych. Dioksyny w kosmetykach będą występować, jeżeli składniki, z których zostały wyprodukowane, uprawiano w środowisku skażonym. Przykładowo pola uprawne roślin służących produkcji wyciągów kosmetycznych zlokalizowane były w okolicy spalarni śmieci.

W przypadku produktów higienicznych, jak waciki kosmetyczne, chusteczki, wkładki, tampony czy patyczki do czyszczenia uszu, zawartość dioksyn może być spowodowana użyciem chloru podczas procesu przetwarzania celulozy. Chlor używany jest jako wybielacz, ale jego obecność może przyczynić się do powstawania dioksyn w wyniku wtórnych reakcji chemicznych.

Objawy i skutki zatrucia dioksynami

Mimo że nagłe zatrucia dioksynami raportowane są niezwykle rzadko i wiążą się z wystawieniem osoby na bezpośrednie działanie wysokich dawek tych toksycznych substancji chemicznych, warto poznać efekty towarzyszące przyjęciu toksycznej dawki.

Do najbardziej charakterystycznych objawów zatrucia dioksynami zalicza się trądzik chlorowy, przebarwienia skórne, wysypkę oraz umiarkowane uszkodzenia wątroby.

Wymienione w poprzednich akapitach efekty oddziaływania dioksyn na organizmy żywe wiążą się z długotrwałą ekspozycją i kumulacją tych toksycznych substancji w organizmie.

  1. P. Struciński i in., Dioksyny a bezpieczeństwo żywności, „Roczniki PZH”, nr 62 (1) 2011.
  2. Z. Brzeski, Dioksyny i furany w środowisku i ich wpływ na organizm, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, nr 17 (3) 2011.
  3. WHO, Dioxins and their effects on human health, who.int [online] https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dioxins-and-their-effects-on-human-health [dostęp:] 3.11.2022.
  4. F. X. Rolaf van Leeuwen, Dioxins: WHO’s tolerable daily intake (TDI) revisited, „Chemosphere”, nr 40 (9-11) 2000.
  5. H. K. Knutsen, J. Alexander, L. Barregåard i in., Risk for animal and human health related to the presence of dioxins and dioxin‐like PCBs in feed and food, „EFSA Journal”, nr 16 (11) 2018.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Zatrucie pokarmowe – jak sobie pomóc? Co jeść i pić?

    Zatrucie pokarmowe i wynikające z niego objawy potrafią być bardzo uciążliwe i mogą przysporzyć wielu niedogodności. Z tego względu warto wiedzieć, jak sobie z nimi radzić. Ile trwa zatrucie pokarmowe oraz jak mu zapobiegać?

  • Kaszel palacza – objawy, co na niego stosować?

    Kaszel palacza powstaje w wyniku podrażnienia górnych dróg oddechowych przez substancje zawarte w dymie tytoniowym. Nikotynizm prowadzi do szeregu zmian zachodzących w drzewie oskrzelowym, które są reakcją na przewlekłą ekspozycję układu oddechowego na substancje toksyczne. Samo palenie jest również czynnikiem ryzyka rozwoju innych chorób takich jak nowotwory układu oddechowego czy przewlekła obturacyjna choroba płuc.

  • Wszawica łonowa – jak z nią walczyć?

    Wszawicą (łac. Pediculosis) nazywamy zmiany skórne wywołane przez stawonogi – wszy ludzkie. Wyróżniamy wszawicę głowową, odzieżową i łonową. O ile głowowa dotyczy przede wszystkim dzieci (zarażenie ma miejsce w szkole i innych placówkach edukacyjnych), o tyle odmiana łonowa spotykana jest wśród dorosłych i występuje w okolicach intymnych. Charakteryzuje ją uporczywy świąd skóry, który występuje między innymi w okolicach wzgórka łonowego.

  • Choroby tropikalne – objawy, diagnostyka, szczepienia

    Choroby tropikalne pochodzą z rejonów charakteryzujących się klimatem sprzyjającym rozwojowi drobnych organizmów, czyli ciepłym i wilgotnym. W takich warunkach łatwo namnażają się zarówno chorobotwórcze bakterie, jak i wirusy. Szerzenie się chorób tropikalnych jest szczególnie łatwe w krajach o niskim poziomie higieny i słabych warunkach socjoekonomicznych. Przed wyjazdem warto sprawdzić, jakie choroby występują w rejonie świata, do którego się wybieramy.

  • Narkolepsja – czym jest? Objawy, przyczyny

    Narkolepsja dotyka głównie ludzi młodych w wieku 15-20 oraz 30-35 lat, a napady snu w ciągu dnia z reguły występują pod wpływem silnych emocji: radości, lęku czy stresu. Leczeniem zajmują się psychiatrzy lub neurolodzy i polega ono głównie na łagodzeniu objawów. Wielu specjalistów twierdzi, że narkolepsja często jest błędnie diagnozowana przez fakt, że w obecnych czasach duża część zdrowego społeczeństwa skarży się na nadmierną senność w ciągu dnia – stąd wielkie znaczenie ma dogłębna diagnostyka i uświadamianie społeczeństwa na temat tego, czym jest narkolepsja.

  • Częste oddawanie moczu (częstomocz) – przyczyny, leczenie

    Częstomocz jest przykrym schorzeniem dotykającym zarówno mężczyzn jak i kobiety najczęściej w podeszłym wieku, ale zdarzają się także przypadki dzieci i młodych dorosłych borykających się z tą dolegliwością. Może się pojawić na bazie m.in. chorób ginekologicznych, urologicznych, nefrologicznych, psychicznych czy nawet onkologicznych. Przez to, że wiąże się z przymusem patologicznie częstego oddawania moczu, może stać się udręką dla pacjentów i mieć negatywny wpływ na codzienne funkcjonowanie chorego w społeczeństwie. Mimo, że nie zawsze jest oznaką poważnej choroby, to warto jest się zwrócić o pomoc do specjalisty, który pomoże rozwiązać problem.

  • Zespoły mielodysplastyczne (MDS) – objawy, przyczyny, leczenie

    DNA organizmów żywych – choć wspaniale zaprojektowane – jest bardzo podatne na działanie mutagennych czynników zewnętrznych. Narażenie na różnorodne substancje chemiczne (np. benzen), metale ciężkie, nawozy sztuczne, dym tytoniowy, promieniowanie jonizujące i fale X używane w radioterapii znacząco zwiększa ryzyko uszkodzenia materiału genetycznego i zachorowania na nowotwór. W obecnych czasach unikanie czynników mutagennych jest praktycznie niemożliwe, toteż odsetek chorych na zespoły mielodysplastyczne i inne choroby nowotworowe będzie niestety coraz większy.

  • Pacjenci z migreną przewlekłą skorzystają z nowoczesnej terapii

    Dzięki staraniom, które poczyniło Polskie Towarzystwo Bólów Głowy, pacjenci uzyskali dostęp do nowoczesnej terapii migreny przewlekłej z wykorzystaniem m.in. botoxu (toksyny botulinowej) i dwóch przeciwciał monoklonalnych (erenumab i fremanezumab). Leczenie tymi preparatami będzie refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Co trzeba zrobić i jakie warunki spełnić, aby wziąć udział w programie?

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij