Bób — leczniczy i odżywczy. Dlaczego warto jeść bób?

Bób (łac. Vicia faba) jest jednoroczną rośliną strączkową, która należy do rodziny bobowatych. Za pochodzenie rośliny uznaje się obszar Azji Mniejszej, gdzie w niewielkim procencie bób rośnie naturalnie. Bób na stanowiskach naturalnych występuje do dziś w Afryce Północnej i na południe od Morza Kaspijskiego. Przede wszystkim pochodzi ze specjalnie prowadzonych upraw. Największym producentem nasion bobu są Chiny, a za europejskich gigantów uprawy bobu uznaje się Włochy, Hiszpanię, Francję oraz Wielką Brytanię. W Polsce bób jest trzecią najczęściej uprawianą rośliną strączkową zaraz po grochu i fasoli.

Uprawa bobu wymaga nasłonecznionego stanowiska oraz wilgotnej, próchniczej gleby o pH 6,5-7. Siew bobu należy rozpocząć w połowie marca. Zbiór nasion odbywa się na przełomie czerwca i lipca.

Bób charakteryzuje się palowym, mocno rozgałęzionym systemem korzeniowym. Zasięg korzeni to nawet 1 m. Naga łodyga, która jest sztywna, czworokanciasta, słabo rozgałęziona i pusta w środku, osiąga wysokość około 1 m. Parzystopierzaste, eliptyczne, ostro zakończone liście mają sinozielone zabarwienie. Ułożone na łodydze spiralnie różnią się od siebie nieznacznie kształtem oraz wielkością. Motylkowate kwiaty, zebrane w groniaste kwiatostany u nasady liści, cechują się biało-fioletowym kolorem oraz czarnymi plamkami na płatkach. Jadalne nasiona bobu, o charakterystycznym nerkowatym kształcie, znajdują się w obłych, zwisających strąkach, które mają 12 cm. Każdy strąk zawiera około 5 oddzielonych przegrodami nasion o wielkości 35 mm.

Nasiona bobu wykorzystuje się jako wsparcie w leczeniu miażdżycy, niedokrwistości, choroby Parkinsona, niedoboru hormonu wzrostu oraz zaburzeń rozwoju tkanki mięśniowej. Bób zalecany jest kobietom w ciąży, gdyż zapobiega powstawaniu wad genetycznych w czasie embriogenezy. Roślina stanowi doskonały dodatek do zbilansowanej diety, jest także źródłem białka dla wegan i wegetarian i ma wiele właściwości odżywczych. Ze względu na wysoką zawartość folianów jest wskazany dla kobiet w ciąży. Może być również elementem diety dzieci już od 13 miesiąca życia.

Bób wiąże wolny azot atmosferyczny, zwiększa zawartość próchnicy, polepszając tym samym strukturę gleby. Jest wykorzystywany jako przedplon dla innych roślin uprawnych.

Bób jako roślina strączkowa znany był ludzkości od dawna. Pierwsze uprawy udokumentowano już w okresie neolitu. Bób został nawet wspomniany w Biblii w Księgach Samuela oraz Ezechiela. Dzienny przydział 50 nasion rośliny otrzymywali rzymscy legioniści. W starożytnym Egipcie bób utożsamiano ze światem zmarłych i nieczystością, dlatego często spożywano go podczas stypy. W przeciwieństwie do Egipcjan starożytni Grecy uznawali bób za symbol życia i atrybut bożka Kyamitesa, odpowiedzialnego za urodzaj i pomyślne plony. Niezwykłą popularnością bób cieszył się w czasach średniowiecznych, gdy podczas nieurodzaju i głodu zapewniał przeżycie ze względu na wysoką wartość odżywczą. Powstało nawet powiedzenie, które oddaje rolę rośliny w ówczesnym świecie: Bób, kiedy głód. Kiedy nie ma głodu, to się nie chce bobu. Nasiona bobu miały również znaczenie magiczne, stanowiły amulet, który miał przyciągać pieniądze, dlatego często noszony był w portfelach na szczęście.

Bób jest odżywczą rośliną o szerokim działaniu prozdrowotnym. Właściwości bobu wynikają z jego bogatego składu. Roślina zawiera: szereg aminokwasów, w tym lewodopę, minerały – żelazo, cynk, magnez, miedź, związki fenolowe, glikozydy, taniny, antyoksydanty, witaminy z grupy B, foliany, witaminy A, D, E, K, kwas pantotenowy, tiaminę, ryboflawinę. 

Bób wykazuje działanie hipocholesterolemiczne (obniża poziom LDL), wiążąc w jelicie grubym kwasy żółciowe. Dzięki wysokiej zawartości żelaza działa przeciwanemicznie – łagodzi objawy anemii mikrocytarnej, która wynika z niedoboru właśnie tego pierwiastka. Ponadto roślina obniża ciśnienie tętnicze krwi oraz pobudza sekrecję hormonu wzrostu. Bób może pełnić ważną funkcję w prewencji chorób neurodegeneracyjnych. Stanowi źródło prekursorów neuroprzekaźników. Zawiera l-3,4-dihydroksyfenyloalaninę, czyli związek stosowany w leczeniu cierpiących na chorobę Parkinsona. Bób jest także niezwykle odżywczą rośliną – 100 g ugotowanych nasion zawiera: 19,65 g węglowodanów, 7,6 g białka oraz 5,4 g błonnika, który zapewnia uczucie sytości, korzystnie wpływa na perystaltykę jelit i obniża ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej oraz stabilizuje stężenie glukozy we krwi. Filiżanka bobu to jednocześnie tylko 1 gram tłuszczu. Bób stanowi doskonały element zdrowej i zbilansowanej diety, a także substytut białka pochodzenia zwierzęcego w diecie wegetariańskiej oraz wegańskiej. Może być doskonałym elementem diety osób odchudzających się. Szklanka gotowanego bobu to około 200 kcal.

Należy pamiętać, że nasiona bobu zawierają także związki antyodżywcze, takie jak saponiny, lektyny, inhibitory proteaz czy kwas fitynowy.

Najbardziej rozpowszechnioną, ogólnodostępną metodą stosowania bobu jest odpowiednia obróbka cieplna oraz bezpośrednie spożywanie nasion. Surowiec o gładkiej ciemnozielonej skórce należy przepłukać pod strumieniem zimnej wody, a następnie umieścić w garnku. Koniecznie należy zadbać o świeżość bobu – nasiona nie powinny mieć ciemnych plamek czy nieprzyjemnego zapachu. Następnie do garnka należy nalać wody w proporcji 2:1, dodać łyżkę soli oraz łyżeczkę cukru. Gotować pod przykryciem przez 15-30 minut do osiągnięcia pożądanej miękkości. Tak przygotowany bób, po ostygnięciu, można spożywać nawet ze skórką.

Bób dzięki swoim właściwościom może być również doskonałym kosmetykiem. Maseczka z bobu pomoże złagodzić objawy trądziku, odżywi skórę tracącą jędrność i nada jej blask. Wystarczy zblendować  lub rozgnieść na papkę ugotowany bób, dodać odrobinę jogurtu i kilka kropli soku z cytryny, nałożyć na skórę i pozostawić na kilkanaście minut. Następnie zmyć letnią wodą i zastosować codzienną rutynę pielęgnacyjną.

Przeciwwskazane jest jednoczesne spożywanie bobu oraz niektórych leków (IMAO – inhibitorów monoaminooksydazy) stosowanych w leczeniu depresji. Bób zawiera toksyczną tyraminę, która u zdrowych osób jest metabolizowana do nieszkodliwych substancji. IMAO, zaburzając szlaki metaboliczne, powodują wzrost poziomu tyraminy i tym samym wywołują jej działania niepożądane w postaci wzrostu ciśnienia, kołatania serca, potów, wymiotów i bólów głowy.

Pacjenci cierpiący na chorobę Parkinsona i zażywający leki z lewodopą powinni skonsultować się z lekarzem przed spożyciem bobu. Badania wykazały bowiem, że bób utrudnia działanie leku i podnosi jego stężenie we krwi.

Ze względu na zawartość kwasu fitynowego bób może utrudniać wchłanianie żelaza, wapnia, cynku, magnezu, manganu oraz sodu i potasu z jelita cienkiego. Warto pamiętać o zachowaniu odstępu pomiędzy posiłkiem z bobem a przyjęciem preparatów mineralnych.

Bobu nie powinny spożywać osoby chorujące na fawizm – tzw. chorobę fasolową. Chorzy z mutacją w genie G6PD na chromosomie X po spożyciu surowego bobu lub po narażeniu na jego pyłek, mogą odczuwać nudności i bóle brzucha oaz głowy. Może pojawić się gorączka i zażółcenie skóry i błon śluzowych oraz rozpad czerwonych krwinek.

Ze względu na zawartość w bobie związków purynowych ostrożność w spożywaniu nasion powinny zachować osoby chorujące na dnę moczanową. Diabetycy mogą przyjmować bób, pamiętając jednak, że po ugotowaniu ma dość wysoki indeks glikemiczny (80).

Spożywanie bobu dostarcza wielu substancji odżywczych oraz wykazuje działanie prozdrowotne. Nie dla każdego jest on jednak korzystny.

Diabetycy i kobiety z cukrzycą ciążową powinni zachować szczególną ostrożność podczas spożywania bobu ze względu na wysoki indeks glikemiczny nasion.

Spożywany w nadmiarze bób może powodować wymioty, nudności, bóle brzucha, odkładanie kwasu moczowego w tkankach, stawach oraz drogach moczowych.

Niewłaściwe przygotowanie surowca może również skutkować wzdęciami oraz gazami. Zawarte w bobie oligosacharydy prowadzą do nadmiernej fermentacji w układzie pokarmowym – proces można zminimalizować poprzez właściwy dobór świeżych nasion oraz odpowiednią obróbkę cieplną. Nasiona przed gotowaniem należy namoczyć przez godzinę w gorącej wodzie, a po ugotowaniu jeść bez skórki. pomocne bywa dodanie ziół wspomagających trawienie: oregano, mięty, kolendry, kminku czy rozmarynu.