Sód – właściwości i zastosowanie w lecznictwie. Niedobór i nadmiar sodu w organizmie

Sól kuchenna była niegdyś cenniejsza niż złoto. Dziś dostępna jest dla każdego. Bez soli czyli chlorku sodowego nie ma życia. Sód jest bowiem najważniejszym kationem płynu pozakomórkowego organizmu ludzkiego.

Właściwości sodu

Sód, wraz z jonem chlorkowym, utrzymuje prawidłowe stężenie osmotyczne tego płynu i osocza. Odgrywa również podstawową rolę w regulacji gospodarki wodnej i kwasowo-zasadowej oraz wpływa na stan pobudliwości komórek nerwowych i kurczliwość mięśni.

Sód w diecie

Jak wszystko w nadmiarze, zbyt duże spożycie chlorku sodowego jest niekorzystne dla zdrowia. A większość ludzi spożywa znacznie więcej soli niż potrzebuje. Nadmiar soli kuchennej w diecie może wpływać na zatrzymanie wody w organizmie i podwyższać w ten sposób ciśnienie tętnicze krwi. W efekcie może dojść do rozwoju nadciśnienia tętniczego lub nasilenia nadciśnienia już istniejącego. Spostrzeżenie to jest oparte na obserwacji, że w krajach o wysokim spożyciu soli kuchennej, nadciśnienie tętnicze występuje szczególnie często. Tymczasem można się odzwyczaić od słonego smaku w ciągu kilku tygodni.

Zawartość soli kuchennej w produktach spożywczych

Należy pamiętać, że surowe produkty spożywcze zawierają mało chlorku sodowego, natomiast jest jej dużo w konserwach i daniach gotowych. W poniższej tabeli przedstawione są ilości produktów surowych i przetworzonych zawierających mniej więcej po 100 mg sodu.

Sól zawierają także: woda morska, sole warzywne, sól czosnkowa, kostki rosołowe, ekstrakty sosów, musztarda, ketchup, maggi, majonez i sosy do przyprawiania potraw.

Przemiana sodu w organizmie zależy nie tylko od wielkości spożycia tego pierwiastka, ale również od wielu czynników hormonalnych i sprawnej czynności nerek. Nadmiar spożytego sodu wydalany jest prawie wyłącznie przez nerki.

Niedobór i nadmiar sodu w organizmie

Do obniżenia stężenia sodu we krwi może dojść m. in. w następstwie:

• wymiotów,
• biegunki,
• ciężkich chorób przewodu pokarmowego (zapalenie trzustki, niedrożność jelit, zapalenie otrzewnej),
• oparzenia,
• stosowania tiazydowych leków moczopędnych,
• zaburzeń hormonalnych,
• różnych chorób nerek,
• niewydolności krążenia,
• marskości wątroby.Gdy stężenie sodu w osoczu spada poniżej 136 mEq/l, to rozpoznaje się wówczas hiponatremię. Objawy jej mogą być różnorodne: nadwrażliwość nerwowa, drgawki, częściowy lub całkowity bezruch. W rzadkich przypadkach może wystąpić spiączka prowadząca do śmierci. Leczenie uzależnione jest od przyczyny i stopnia nasilenia niedoboru sodu.

Do wzrostu stężenia sodu we krwi może dojść m. in. w przebiegu.:

• gorączki i nadmiernych potów,
• biegunki,
• wymiotów,
• oparzeń,
• stosowania pętlowych leków moczopędnych,
• chorób miąższu nerek,
• zaburzeń hormonalnych,
• braku dostępu do wody.

Gdy stężenie sodu w osoczu wzrasta powyżej 145 mEq/l jest to tzw. hipernatremia. Dochodzi do niej wówczas gdy straty wody związane z procesami chorobowymi nie są dostatecznie wyrównywane. Jest to bardzo groźne zaburzenie, obarczone 40-60 % śmiertelnością. Często sama choroba uniemożliwia po prostu picie płynów. Głównym objawem hipernatremii jest uczucie pragnienia, a także: zmniejszenie wydzielania śliny oraz łez, osłabienie, spadek ciśnienia krwi i przyspieszenie akcji serca. Inne objawy są następstwem odwodnienia komórek mózgowych np. drżenia mięśni, bóle i zawroty głowy, drgawki, śpiączka. Leczenie ma na celu uzupełnienie niedoborów wody doustnie lub dożylnie.

Zastosowanie sodu w medycynie

Choć najczęściej chlorek sodowy kojarzy się nam z solniczką, to jednak najważniejsze zastosowanie znalazł w lecznictwie. Najczęściej jako 0,9% roztwór chlorku sodowego zwany inaczej solą fizjologiczną lub roztworem fizjologicznym soli. Roztwór chlorku sodowego o takim stężeniu podawany dożylnie działa nawadniająco i słabo moczopędnie. Stosuje się go w celu uzupełniania niedoborów płynów ustrojowych np. po zabiegach chirurgicznych i w stanach odwodnienia w wyniku obfitych wymiotów, biegunki, wstrząsu pourazowego lub oparzeń. Jałowy roztwór fizjologiczny soli zalecany jest przez okulistów do przemywania i przepłukiwania oczu.

Chlorek sodowy występuje w różnych gotowych preparatach farmaceutycznych. Są to:

1. Preparaty chlorku sodowego do nosa w postaci 0,65 % kropli lub 0,9 % żelu, które przywracają właściwą wilgotność wysuszonej błonie śluzowej nosa, poprawiają drożność przewodów nosowych, upłynniają gęstą wydzielinę i ułatwiają usunięcie jej z nosa i zatok.
2. Doustne preparaty uzupełniające niedobory wodno-elektrolitowe powstające w wyniku wymiotów lub biegunki (elektrolity). Są to tabletki lub saszetki z proszkiem zawierającym określone ilości chlorku sodowego, chlorku potasowego, wodorowęglanu sodowego i glukozy, które rozpuszcza się przez użyciem w wodzie. Taki roztwór można podawać niemowlętom, dzieciom i osobom dorosłym. Należy pić go małymi porcjami, ale często.
3. Gotowe płyny z solą fizjologiczną lub płyny wieloelektrolitowe do podawania dożylnego.