Rogowacenie okołomieszkowe – leczenie i przyczyny

Rogowacenie okołomieszkowe skóry (keratosis pilaris) jest łagodną jednostką chorobową, kosmetycznym defektem, u genezy którego leży nieprawidłowe rogowacenie naskórka. Objawowo porównywalne z „gęsią skórką” nieestetyczne, zaczerwienione, rogowe czopki pojawiające się najczęściej na owłosionych partiach ud, ramion, policzków, brwi, przedramion, czy pośladków.

Rogowacenie w znacznej mierze jest schorzeniem przekazywanym genetycznie i związane jest z nieprawidłowym wchłanianiem witaminy A w organizmie. Wyróżniamy również rogowacenie nabyte, które może być spowodowane w głównej mierze przesuszeniem skóry. Nadmierne wysuszenie skóry zaburza właściwy proces rogowacenia, w związku z czym obumarłe komórki nie ulegają złuszczeniu, tylko zalegają na powierzchni naskórka. Zmiany te poza kwestią estetyczną, na ogół nie powodują dodatkowych dolegliwości, mogą jednak stać się przyczyna uciążliwego świądu czy pieczenia.

Rogowacenie okołomieszkowe – przyczyny

Rogowacenie okołomieszkowe dotyka prawie 50–80% wszystkich nastolatków i około 40% dorosłych, jest więc schorzeniem powszechnym, ale w większości przypadków o łagodnym przebiegu. Jest problemem głównie natury estetycznej, a jego objawy przy zachowaniu odpowiedniej higieny i dbałości o skórę mogą być niemal niezauważalne. Schorzenie nie jest uleczalne, ale efektywnie leczone objawowo, minimalizuje jego przebieg, nie dopuszcza do nasilenia, oraz nie pozostawia po sobie blizn czy przebarwień.

Schorzenie może przebiegać w stopniu łagodnym i ustąpić samoistnie, bądź dawać bardziej uciążliwe objawy. Szczególnie zagrożone mogą być osoby o skórze wrażliwej, atopowej oraz łojotokowej i trądzikowej, gdyż nadmierna keratonizacja może inicjować stan zapalny, przyczyniając się do powstawania atopii, egzem, trądziku, czy łojotokowego zapalenia skóry. Wszystkie te objawy mogą być inicjowane, jak i nasilane pod wpływem niewłaściwego postępowania i pielęgnacji skóry nacechowanej. Tendencja dziedziczona jest z pokolenia na pokolenie w wariancie pionowym, poprzez przekazywanie nieprawidłowego allelu (dziadek – mama – dzieci).

Wśród innych czynników mogących mieć wpływ na pojawienie się objawów chorobowych można wymienić:

• nadmierną suchość skóry,
• zaburzenia endokrynologiczne (głównie  niedoczynność tarczycy),
• zaburzenia naczynioruchowe.

Do najważniejszych objawów rogowacenia okołomieszkowego zalicza się:

• grudki – drobne wykwity, pojawiające się w skupiskach, młode – praktycznie niewidoczne, starsze o zabarwieniu czerwonawym lub ciemnobrunatnym; umiejscowione przy ujściach mieszków włosowych,
• zaczerwienienie – nie zawsze obecne, zlokalizowane w miejscu zmian grudkowych, świadczące o obecności stanu zapalnego,
• suchość skóry – związana z nadmierną keratonizacją nawarstwień tworzących grudki.

Rogowacenie okołomieszkowe – leczenie

W walce z rogowaceniem okołomieszkowym nieodzowne będzie przede wszystkim uzupełnienie niedoborów witaminy A i witaminy C, zarówno na poziomie suplementacji, jak i poprzez wzbogacenie codziennej diety w owoce i warzywa zawierające te witaminy.

Wizualną poprawę stanu skóry uzyskamy dzięki regularnemu stosowaniu gruboziarnistych peelingów i masaży szorstką gąbką, czy rękawicą. Należy jednak pamiętać o tym, by zabiegi te wykonywać wyłącznie na nieprzerwanym mechanicznie naskórku, gdyż w przeciwnym wypadku istnieje ryzyko zakażenia, a co za tym idzie nasilenia dolegliwości i pojawienia się blizn. To samo dotyczy sytuacji, gdy zmiany znajdują się w stanie zapalnym.

• kwas salicylowy o stężeniu 2% – ułatwia oddzielanie się nawarstwionych rogowaceń,
• 20% mocznik – nawilża i zwiększa elastyczność warstwy rogowej naskórka,
• panthenol – łagodzi podrażnienia,
• alantoina – przyśpiesza gojenie uszkodzeń naskórka,
• masło shea – pełni funkcje ochronne.

Taki skład powinien zapewnić właściwą pielęgnację nadmiernie suchej skóry, jak również zabezpieczyć przed nadmiernym rogowaceniem, zarówno w optymalnych warunkach, jak i podczas działania czynników drażniących (depilacja, działanie zimna, czy promieni słonecznych).

Nie istnieje w pełni skuteczne leczenie rogowacenia okołomieszkowego, gdyż podstawą rozwoju jego objawów są czynniki genetyczne. Do środków łagodzących objawy należą głównie stosowane miejscowo preparaty na bazie mocznika działającego keratolitycznie oraz mocno ciepłe kąpiele z dodatkiem soli.

Miejscowe zgrubienie w zewnętrznej warstwie naskórka jest reakcją obronną skóry i nie zawsze staje się stanem chorobowym. Może być de facto formą ochrony głębszych tkanek skóry przed uszkodzeniem (w tym przypadku przesuszeniem). Nadmierna keratynizacja może objawiać się również problemem wrastania włosów pod skórę (włos nie ma siły przebić pogrubionego naskórka, dlatego drażni ścianki mieszka włosowego i wywołuje stan zapalny).

Rogowacenie jest schorzeniem okresowym, nasilającym się w okresach niższej wilgotności. Skłonność do reemisji i zaostrzeń warunkowana jest w zależności od czynników pielęgnacyjnych, środowiskowych i sposobu odżywiania. Jest to przypadłość estetyczna, nieszkodliwa dla zdrowia, jednakże zlekceważenie dbałości w powyższych aspektach może doprowadzić do przewlekłego stanu zapalnego, atopii, czy rumienia.

W jednostkowych przypadkach o szczególnej intensywności schorzenia, lekarz dermatolog może zalecić terapię doustną preparatami zawierającymi w składzie acitretinę (substancję analogową kwasowi retinowemu). Efekty kuracji acitretiną widoczne są po upływie 2- 4 tygodni (Uwaga! Po przebytej kuracji kobiety nie powinny zachodzić w ciążę przez co najmniej dwa lata od momentu zakończenia leczenia).

Nadmierne rogowacenie można też leczyć za pomocą kalcypotriolu. Preparat ten stosuje się bezpośrednio na zmienione chorobowo partie skóry, a pierwsze efekty kuracji widoczne są po dwóch tygodniach.

Rogowacenie okołomieszkowe – rozpoznanie i zapobieganie

W przypadku stwierdzenia pierwszych objawów rogowacenia okołomieszkowego wskazana jest wizyta u dermatologa. Badanie odbywa się w wywiadzie lekarskim (tu głównie w kwestii rodowodu schorzenia) oraz badaniu fizykalnym (palpacyjnym). Terapia oparta jest na metodach zachowawczych (stosowane miejscowo preparaty zawierające mocznik oraz kąpiele z dodatkiem soli kuchennej). Rzadziej włącza się do terapii wariant ogólny (doustny) preparatami witaminy A oraz C.

Ze względu na dziedziczny charakter choroby obecnie nie są znane sposoby zapobiegania rogowaceniu mieszkowemu. Istnieją natomiast metody mogące pozytywnie wpłynąć na przebieg schorzenia. Należą do nich głównie: regularne nawilżanie, diagnozowanie i leczenie zaburzeń endokrynologicznych, umiarkowana ekspozycja na słońce w miesiącach letnich.