Choroby przysadki mózgowej

Przysadka mózgowa jest gruczołem wydzielania wewnętrznego, który wchodzi w skład układu endokrynologicznego. Przysadka mózgowa składa się z kilku części: z części obwodowej, pośredniej i guzowej, jak również z części nerwowej. Część obwodowa, guzowa i pośrednia są strukturami gruczołowymi i tworzą łącznie przysadkę gruczołową, natomiast część nerwowa jest strukturą nerwową i stanowi w zasadzie fragment podwzgórza (podwzgórze jest natomiast fragmentem mózgowia, który jest ściśle połączony z przysadką mózgową). Część obwodowa i guzowa tworzą razem płat przedni przysadki, zaś część pośrednia i nerwowa- jej płat tylny. Przysadka mózgowa i podwzgórze są powiązane ze sobą czynnościowo i wspólnie tworzą układ przysadkowo-podwzgórzowy – zarówno w przysadce, jak i w podwzgórzu produkowane są różne hormony, które oddziałują zarówno na podwzgórze, jak i przysadkę, jak również na inne elementy wchodzące w skład układu endokrynologicznego. Zaburzona praca układu przysadkowo-podwzgórzowego pociąga za sobą konsekwencje pod postacią zaburzonej pracy innych gruczołów wydzielania wewnętrznego.

Jakie hormony produkowane są przez przysadkę mózgową?

Przez przedni płat przysadki mózgowej produkowane są hormony polipeptydowe – hormon wzrostu, prolaktyna oraz kortykotropina, jak również hormony glikoproteinowe – folitropina, lutropina, tyreotropina. 

Jakie choroby przysadki mózgowej można rozpoznać?

Choroby przysadki mózgowej zwykle mają związek z nieprawidłowym wydzielaniem hormonów i z zaburzeniem funkcjonowania układu przysadkowo-podwzgórzowego.

1. Akromegalia i gigantyzm

Jedną z chorób przysadki mózgowej jest akromegalia. Akromegalia ma związek z nadmierną produkcją somatotropiny, czyli hormonu wzrostu. Choroba ta występuje stosunkowo rzadko, zwykle ma ona związek z gruczolakiem przysadki mózgowej, który w nadmiernej ilości produkuje hormon wzrostu. Zdecydowanie rzadziej związana jest ona z hormonalnie czynnym guzem trzustki, który produkuje hormon uwalaniąjcy hormon wzrostu, czyli somatoliberynę. Jeśli choroba rozpocznie się przed zakończeniem procesu wzrastania, wtedy nosi nazwę gigantyzmu.

 Jakie są objawy akromegalii i gigantyzmu?

W początkowym okresie choroby objawy są mało specyficzne, pojawiają się różnie umiejscowione bóle kostno-stawowe, bóle głowy oraz nadmierne pocenie się. U kobiet mogą pojawiać się zaburzenia miesiączkowania, zaś u mężczyzn dość typowy jest spadek libido oraz zaburzenia potencji.
W późniejszym czasie w przebiegu choroby pojawia się pogrubienie rysów twarzy, powiększenie nosa, warg, małżowin usznych oraz żuchwy. Zmiany te nadają twarzy bardzo specyficzny wygląd, dlatego też w zaawansowanej postaci choroby diagnozę można czasami postawić tylko patrząc na pacjenta. Poza tym dochodzi też do powiększenia dłoni i stóp – lekarz przy podejrzeniu akromegalii często zadaje pacjentowi pytanie, jaki rozmiar butów i rękawiczek nosił wcześniej. Poza tym dochodzi też do przerostu narządów miękkich, przede wszystkim wątroby i serca, dochodzi też do podwyższenia ciśnienia tętniczego krwi.

Jak rozpoznaje się akromegalię i gigantyzm?

Przede wszystkim przy podejrzeniu choroby należy oznaczyć poziom hormonu wzrostu oraz wykonać badania obrazowe – głównie jest to rezonans magnetyczny, który bardzo dokładnie pozwala obejrzeć ewentualnego gruczolaka przysadki. Poza tym wykonywane jest też zdjęcie radiologiczne, które umożliwia wykazanie cech typowych dla rozwiniętej akromegalii, takich jak powiększenie żuchwy, powiększenie zatok czołowych czy też pogrubienie kości pokrywy czaszki.

Jak wygląda leczenie akromegalii?

Leczenie polega na przezklinowym usunięciu gruczolaka przysadki mózgowej. W przypadku dużych guzów przed operacją zaleca się stosowanie leków, które hamują wydzielanie hormonu wzrostu.

2. Hiperprolaktynemia

Inną chorobą przysadki mózgowej jest hiperprolaktynemia. Jej przyczyną jest zwykle obecność gruczolaka przysadki, który w nadmiernej ilości wydziela prolaktynę. Poza tym przyczyną hilerprolaktynemii tzw. czynnościowej jest też zażywanie niektórych leków, jak również niewydolność wątroby czy niewydolność nerek, czasmi można też spotkać tzw. hiperprolaktynemię samoistną o nieznanej przyczynie.

Jakie są objawy hilerprolaktynemii?

Przede wszystkim u kobiet pojawiają się zaburzenia miesiączkowania: cykle bezowulacyjne, rzadkie nieregularne miesiączki lub jej wtórny brak, niepłodność oraz mlekotok niezwiązany z okresem karmienia. U mężczyzn natomiast przede wszystkim pojawiają się zaburzenia potencji oraz niepłodność związana ze zmniejszoną ilością plemników w nasieniu.

Jak rozpoznaje się hiperprolaktynemię?

Przede wszystkim należy oznaczyć poziom prolaktyny, jak również wykonać rezonans magnetyczny mózgu po to, aby uwidocznić ewentualnego gruczolaka przysadki. Leczenie natomiast w przypadku gruczolaka polega na jego usunięciu oraz podawaniu leków obniżających wydzielanie prolaktyny. Czasami też wystarczy odstawienie niektórych leków wcześniej zażywanych przez pacjenta.

3. Gruczolaki

Kolejną chorobą przysadki mózgowej są gruczolaki, wytwarzające w nadmiernej ilości kortykotropinę oraz tyreotropinę. W przypadku gruczolaka produkującego zbyt dużą ilość kortykotropiny dochodzi do rozwoju choroby Cushinga. Produkowana bowiem w nadmiarze kortykotropina działa na nadnercza i "zmusza" je do produkcji zbyt dużej ilości kortyzolu. W przypadku natomiast gruczolaka produkującego zbyt dużą ilość tyreotropiny dochodzi do rozwoju nadczynności tarczycy – tyreotropina pobudza bowiem tarczycę do produkcji zbyt dużej ilości tyroksyny i trójjodotyroniny. Leczenie polega na operacyjnym usunięciu gruczolaków.

4. Niedoczynność przysadki mózgowej

Kolejną chorobą przysadki mózgowej jest też jej niedoczynność. W przebiegu niedoczynności przysadki mózgowej dochodzi do zmniejszonej produkcji wytwarzanych przez nią hormonów (wszystkich lub tylko jednego lub kilku jednocześnie), co pociąga za sobą konsekwencje pod postacią niedoczynności tarczycy, niedoczynności nadnerczy, niedoboru wzrostu oraz zaburzeń funkcjonowania jajników. Leczenie uzależnione jest od tego, który hormon jest produkowany w zbyt małej ilości oraz jaka jest tego przyczyna.

5. Udar przysadki mózgowej

Jeszcze jedną rzadką chorobą przysadki mózgowej jest jej udar, w przebiegu którego dochodzi do masywnego krwawienia do guza przysadki.

Jakie są objawy udaru przysadki mózgowej?

Przede wszystkim pojawia się bardzo silny ból głowy, czasami również towrzyszą mu zaburzenia widzenia. Często udar przysadki mózgowej jest pierwszym widocznym objawem niemego do tej pory guza przysadki.

Jak rozpoznaje się udar przysadki mózgowej?

Przy jego podejrzeniu należy niezwłocznie wykonać badanie obrazowe głowy, najlepiej, aby był to rezonans magnetyczny. Udar przysadki może być wskazaniem do pilnej interwencji neurochirurgicznej, gdy występują objawy narastającego ucisku na skrzyżowanie nerwów wzrokowych lub inne struktury mózgowia. Następstwem udaru przysadki może byż tzw. zespół pustego siodła, w przbiegu którego opona pajęcza mózgu wnika wraz z płynem mózgowo-rdzeniowym do wnętrza siodła tureckiego będącego częścią kości klinowej, we wgłębieniu siodła tureckiego mieści się natomiast przysadka mózgowa. Ucisk opony mózgu i płynu na przysadkę powoduje różnego rodzaju objawy, między innymi neurologiczne (bóle głowy) oraz zaburzenia widzenia na skutek ucisku na nerwy wzrokowe.