Niedociśnienie krwi

Pisząc o ciśnieniu krwi, najwięcej miejsca poświęca się nadciśnieniu tętniczemu, które jest jednym z najczęstszych schorzeń układu krążenia prowadzącym do stopniowego uszkodzenia serca, nerek i samych tętnic.

Oprócz nadciśnienia tętniczego u człowieka może dochodzić do obniżenia ciśnienia krwi, czyli tzw. niedociśnienia lub hipotonii. Pomiar ciśnienia, kiedyś zaniedbywany, dziś jest standardem podczas każdej wizyty u lekarza pierwszego kontaktu. Można je również mierzyć w automatach dostępnych w aptekach oraz samodzielnie w domu. Ta powszechność pomiarów tego rodzaju ma uzasadnienie, gdyż jest  to bardzo ważny parametr, który określa stan układu krążenia.

Co to jest niedociśnienie krwi?

Niedociśnienie krwi można podzielić na samoistne i ortostatyczne. Hipotonia samoistna to stan obniżonego ciśnienia skurczowego, które nie przekracza wysokości około 90-100 mmHg oraz ciśnienia rozkurczowego poniżej 60 mmHg. Stanowi rzadką postać niedociśnienia, która dotyka głównie osoby szczupłe i utrzymuje się przewlekle. Nazywana jest samoistną, ponieważ do tej pory nie wyjaśniono jej przyczyny. Prawdopodobnie jest jednak związana z predyspozycją osobniczą.

W warunkach prawidłowych przyjęcie przez człowieka pozycji pionowej wywołuje bardzo szybkie odruchy nerwowe, które mają na celu utrzymanie właściwego ciśnienia i odpowiedniego przepływu krwi przez ważne dla życia narządy (mózg, serce, nerki). Upośledzenie adaptacji ciśnienia krwi do pozycji pionowej wyraża się objawami hipotonii ortostatycznej. Dlatego często pierwszym skutkiem niedociśnienia ortostatycznego jest upośledzony przepływ mózgowy i jego objawy.

Przyczyny niedociśnienia ortostatycznego

1. Hipowolemia.

W praktyce jest to najczęstsza przyczyna niedociśnienia ortostatycznego, a jej tłem bywa nadużycie leków prowadzące do zmniejszenia objętości krwi krążącej. Hipowolemia może być:

• bezwzględna w następstwie stosowania leków moczopędnych, takich jak furosemid, kwas etakrynowy, hydrochlorotiazyd, amiloryd,
• względna w następstwie przyjmowania leków rozszerzających naczynia krwionośne, np. azotanów, blokerów kanału wapniowego, inhibitorów angiotensyny, alfa-blokerów, wzodilatatorów.

2. Upośledzenie autonomicznych mechanizmów odruchowych.

Jest skutkiem działania poniższych grup leków:

• rzadko obecnie stosowanych medykamentów hipotensyjnych: metyldopy, klonidyny, rezerpiny i leków blokujących zwoje. Również alfa-blokery (zwłaszcza prazosyna) mogą wywoływać na początku leczenia niedociśnienie (jest tzw. efekt pierwszej dawki). Dlatego powinny być włączane do terapii w małych i stopniowo zwiększanych dawkach początkowych,
• wykorzystywanych w psychiatrii, takich jak inhibitory monoaminooksydazy (izokarboksazyd, fenelzyna, trancylcypromina), trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (nortryptylina, amitryptylina, dezypramina, imipramina, protryptylina), czwórpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, pochodne fenotiazyny (chlorpromazyna, promazyna, tiorydazyna),
• barbituranów,
• leków przeciwparkinsonowskich,
• przeciwnowotworowej winkrystyny.

3. Zaburzenia kardiologiczne.

Prowadzą do niemożności zwiększenia rzutu serca, np. zawału serca, zaburzeń rytmu serca, zaawansowanej niewydolności krążenia, ciężkiej kardiomiopatii, wad serca zaciskających zapalenie osierdzia.

4. Alkohol.

Nadużycie alkoholu powoduje nadmierny spadek ciśnienia krwi na skutek odwodnienia prowadzącego do hipowolemii.

5. Długotrwałe leżenie w łóżku.

W czasie leżenia w łóżku dochodzi do obniżenia napięcia naczyń krwionośnych, co upośledza ich reaktywność przy zmianie pozycji ciała na pionową.

6. Obfite wymioty, biegunka, krwawienia, nadmierne pocenie się lub wzmożona diureza w przebiegu niewyrównanej cukrzycy.

Stany te niewyrównane dodatkową podażą płynów i elektrolitów prowadzą do hipowolemii.

7. Starszy wiek.

Niedociśnienie pojawia się dość często u osób w podeszłym wieku z uwagi na osłabienie wrażliwości receptorów reagujących na zmiany ciśnienia krwi oraz stwardnienie tętnic. Czynnikami predysponującymi wówczas do hipotonii są także choroby, np. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca czy choroba Parkinsona, a także przyjmowanie leków oddziałujących na układ krążenia (np. hipotensyjnych, wazodilatatorów, przeciwcukrzycowych, neuroleptyków).

Objawy niedociśnienia ortostatycznego

Dominującym objawem hipotonii jest znaczny spadek ciśnienia tętniczego krwi w pozycji stojącej bez reakcji adaptacyjnej układu nerwowego, co prowadzi do upośledzenia przepływu mózgowego. Niedociśnienie ortostatyczne jest niekorzystne dla mózgowego przepływu krwi. Objawy te mogą nasilać się pod wpływem wysiłku fizycznego lub obfitego posiłku, ponieważ wtedy dochodzi do redystrybucji krwi do pracujących mięśni lub zajętego trawieniem przewodu pokarmowego. Mogą także nasilać się podczas upałów lub spadków ciśnienia atmosferycznego.

Rozpoznanie hipotonii ortostatycznej — nagłego spadku ciśnienia krwi

Hipotonię ortostatyczną można rozpoznać, jeśli przyjęcie pozycji stojącej wywołuje opisane powyżej objawy, a ułożenie się w pozycji leżącej niweluje je. Również pomiary ciśnienia krwi w pozycji leżącej oraz stojącej wykazują duże różnice w jego wartości (>20/10 mmHg). Jest to tzw. próba pionizacji. Przeprowadza ją lekarz.

O niewielkim lub umiarkowanym zmniejszeniu dopływu krwi do mózgu świadczą takie objawy: uczucie osłabienia lub znużenia, pustka w głowie, zawroty głowy, dezorientacja, nieostre widzenie, mroczki przed oczami, zaburzenia mowy. Przy większym niedokrwieniu mózgu może dojść do utraty przytomności lub wystąpienia drgawek.

Leczenie niedociśnienia uzależnione od jego przyczyny

W wielu przypadkach leczenie niedociśnienia jest przeprowadzane za pomocą prostych sposobów.

1. Niedociśnienie spowodowane przedawkowaniem leków łatwo opanować, korygując pod kontrolą lekarza dawki leków.
2. U osób w podeszłym wieku należy pilnować, aby wypijały odpowiednią dla nich ilość płynów.
3. Hipotonię spowodowaną wymiotami, biegunką, krwawieniem czy potami wyrównuje się, uzupełniając utracone płyny.
4. Aby uniknąć niedociśnienia związanego z leżeniem w łóżku, warto układać głowę wysoko i stopniowo po obudzeniu pionizować pozycję. Dodatkowo wskazane jest wykonanie serii zgięć stóp oraz kolan dla pobudzenia krążenia w obrębie kończyn dolnych.
5. W ciągu dnia należy unikać skłonów i zastąpić je kucaniem, jeśli jest to konieczne. Niewskazane jest także dłuższe stanie.
6. Osobom z hipotonią ortostatyczną poleca się wykonywanie systematyczne ćwiczeń fizycznych, lecz bez gwałtownych zmian pozycji ciała, ponieważ korzystnie działają na mechanizmy regulujące ciśnienie krwi.
7. Ludziom, którzy cierpią na hipotonię ortostatyczną zaleca się też niekiedy noszenie pończoch lub rajstop o kontrolowanym ucisku zwiększających dopływ krwi żylnej do serca.
8. Dla hipotoników korzystna jest dieta bogata w sól kuchenną, gdyż zawarty w niej sód zwiększa objętość krwi krążącej.
9. Gdy objawy hipotonii bardzo dokuczają, korzystne jest przyjęcie pozycji leżącej, a także wypicie chłodnego płynu.
10. W leczeniu hipotonii ortostatycznej stosuje się również leki, np. fludrokortyzon lub midodrynę, ale wyłącznie z przepisu lekarza.