Shilajit (mumio) — przy osłabieniu i braku energii

W ajurwedzie, czyli starohinduskiej sztuce leczenia, shilajit jest znanym i cenionym surowcem od ponad trzech tysięcy lat. Zalicza się go do substancji maharasa, czyli leków o pochodzeniu mineralnym. Rasajana, czyli hinduska sztuka przywracania młodości, uważa mumio za cenny surowiec, który zatrzymuje procesy starzenia się i sprzyja zachowaniu witalności ciała. Shilajit to popularny składnik wykorzystywany od wieków w medycynie Unani, która stanowi połączenie perskich, indyjskich i greckich praktyk medycznych. W języku literackim starożytnych Indii (sanskryt) Asphaltum punjabianum opisywany jest jako „zdobywca gór i niszczyciel słabości”.

Zastosowanie shilajit w praktykach prozdrowotnych przez miejscową ludność jest bardzo szerokie. Używa się go jako adaptogen, odmładzacz, ale również remedium w wielu stanach chorobowych organizmu. Shilajit jest stosowany w przypadku infekcji dróg oddechowych, w razie gruźlicy, u osób z przewlekłym zapaleniem oskrzeli i astmą. Pomaga w przypadku górskich wędrówek, ponieważ minimalizuje ryzyko choroby wysokościowej miejscowej ludności Himalajów. Stymuluje układ odpornościowy i sprzyja detoksykacji organizmu ze szkodliwych produktów przemiany materii. Wierzy się, że wzmacnia krążenie krwi. Mumio po zmieszaniu z mlekiem podaje się osobom, które cierpią na cukrzycę, co obecnie ma swoje uzasadnienie medyczne (działanie hipoglikemizujące surowca). Shilajit ma przyspieszać procesy gojenia złamań kości, ponieważ szybko trafia w miejsca ubytków kostnych i nadbudowuje ich strukturę. Jest stosowany jako środek przeciwzapalny i przeciwbólowy, łagodzący choroby układu ruchu takie jak stany zwyrodnieniowe kręgosłupa i zapalenia stawów. Mumio podaje się w przypadku puchliny, zaburzeń pracy układu moczowego oraz w kamicy nerkowej.

Shilajit łagodzi przykre dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego i usprawnia trawienie. Wierzy się, że pomaga zmniejszyć powiększoną śledzionę oraz łagodzi objawy kamicy żółciowej. Ponadto Asphaltum punjabianum zapobiega otyłości, sprzyjając redukcji tkanki tłuszczowej. Jest stosowany zewnętrznie jako środek antyseptyczny w chorobach pasożytniczych skóry oraz w trądzie.

Mumio tradycyjnie podaje się osobom cierpiącym na padaczkę, a także w razie kłopotów ze snem i nadmierną nerwowością, doceniając korzystne działanie surowca na układ nerwowy. Dodatkowo shilajit pobudza seksualnie jako afrodyzjak (zwiększanie libido) i pozytywnie wpływa na płodność.

Shilajit zdobywa coraz większą popularność na rynku europejskim. Również w polskich aptekach możemy znaleźć suplementy diety z opisywanym surowcem. Najczęściej mają postać kapsułek i są przeznaczone do wspierania odporności organizmu w czasie zwiększonej zapadalności na infekcje, w celu poprawy libido i sprawności seksualnej, jako środki wspomagające procesy uczenia się i koncentrację.

Preparaty z mumio adresowane są do osób po urazach, wyczerpanych, osłabionych z wyraźnym spadkiem energii życiowej. Poleca się je także osobom starszym, ponieważ mumio ma zdolność stymulowania komórek do syntezowania związków wapnia w układzie kostnym. Ponadto surowiec sprzyja prawidłowej mineralizacji zębów oraz stymuluje produkcję mazi stawowej.

Sklepy internetowe oferują shilajit w postaci twardych bryłek, które po skruszeniu mogą być stosowane do kuracji wewnętrznych oraz do nanoszenia zewnętrznie na skórę.

W odkryciu shilajit dużą rolę miały odegrać małpy, które migrowały w góry podczas ciepłych miesięcy letnich. Miejscowe plemiona w pobliżu Himalajów zaczęły przypisywać odnalezionej substancji cudowne właściwości dodawania witalności i energii życiowej oraz ograniczania wielu chorób.

Shilajit (łac. Asphaltum punjabianum) to prozdrowotna substancja mineralno-organiczna tworząca naloty na górskich skałach. Wśród lokalnych społeczności występuje wiele określeń opisywanej materii. Nazywana jest między innymi mumio, mumijo, giri, jatu, shilajatu czy hajarul-musa.

Shilajit występuje w kilku pasmach górskich świata. Substancja została odkryta na stromych formacjach skalnych Himalajów subkontynentu indyjskiego (wysokość między 1000 a 5000 metrów n.p.m.). Mumio znaleziono także w Rosji (góry Ałtaj), Norwegii, Chile (pasmo górskie Andów) i na terenach górskich kilku innych państw świata. Shilajit występuje w czterech odmianach (savrana, rajat, tamra i lauha), które różnią się wyglądem i składem chemicznym.

Z medycznego punktu widzenia najcenniejszy jest rodzaj lauha shilajit, który zawiera spore dawki żelaza i charakteryzuje się brązowo-czarnym kolorem. Asphaltum punjabianum tworzy się samoczynnie w szczelinach skalnych i wypływa z nich w miesiącach letnich (maj-lipiec). Wielu naukowców uważa, że jego pochodzenie ma charakter zasadniczo wegetatywny. Konsystencja shilajit jest zróżnicowana – od lepkiej i gęstej cieczy przypominającej smołę po twarde i kruche bryłki. Surowiec stanowi swoistą mieszankę materii organicznej pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz materiału nieorganicznego (skały, piasek). Zaobserwowano, że w pobliżu miejsc występowania mumio często wyrastają mszaki rodzajów Barbula, Fissidens, Minium, Thuidium oraz wątrobowce Asterella, Dumortiera, Marchantia, Pellia, Plagiochasma, Stephenrencella i Anthoceros. Shilajit ma gorzki smak i charakterystyczny zapach, często opisywany przez miejscową ludność jako ostry, nieświeży mocz krowy.

Skład chemiczny mumio pozyskanego z poszczególnych regionów górskich świata wykazuje różnice. Ma na to wpływ rodzaj materii roślinnej, która uległa rozpadowi, właściwości geologiczne skał, na których powstaje surowiec, wysokość występowania mumio nad poziomem morza, a także panujące warunki pogodowe – wilgotność i temperatura.

Masa organiczna Asphaltum punjabianum jest tworzona głównie przez humus (ok. 80-85%) oraz niehumusowe komponenty organiczne. Wśród materiału humusowego wyróżnia się kwasy fulwowe, kwasy huminowe i huminy. Niehumusowe substancje organiczne stanowią m.in. mieszaniny aromatycznych, alifatycznych kwasów alicylowych o niskiej masie cząsteczkowej oraz związki heterocykliczne zawierające azot i siarkę. Uwagę biologów przykuwają głównie związki takie jak utlenione dibenzo-alfa-piryny (DBP) oraz hydroksyacetofenony (HAPS). Składnikami shilajit są: kwas benzoesowy i kwas hipurowy oraz ich sole, kwasy tłuszczowe, ichtiol, kwas elagowy, żywica, triterpeny, sterole, aromatyczne kwasy karboksylowe, 3,4-benzokumaryny, aminokwasy (zarówno egzogenne, jak i endogenne), fosfolipidy, związki fenolowe, witaminy, olejek eteryczny, polifenole, lateks i gumy. Mineralną część Asphaltum punjabianum stanowią liczne makro- i mikroelementy. Są to m.in. wapń, fosfor, magnez, potas, żelazo, miedź, kobalt, selen, cynk czy molibden.

Shilajit ma właściwości przeciwzapalne i przeciwbólowe. Efekt przeciwzapalny mumio był porównywalny do zastosowanego w grupach kontrolnych fenylobutazonu i betametazonu.

Asphaltum punjabianum został przebadany na zwierzętach pod kątem aktywności przeciwwrzodowej. Okazało się, że w sposób znaczący zwiększa grubość bariery śluzowej żołądka. Shilajit podawany zwierzętom zapobiegał pojawieniu się uszkodzeń śluzówki przewodu pokarmowego pod wpływem znanych czynników wrzodotwórczych (cysteaminy u szczurów i histaminy u świnek morskich). Doustna dawka mumio w wysokości 100 mg/kg zmniejszyła wskaźnik wrzodów żołądka indukowanych podawaniem aspiryny.

Shilajit ma właściwości przeciwutleniające. Surowiec zapewniał ochronę przed wolnymi rodnikami w analizowanych modelach in vitro, a siła działania w tym zakresie była wprost proporcjonalna do dawki mumio. Właściwości przeciwutleniające Asphaltum punjabianum zbadano również in vivo. W jednym z doświadczeń oznaczano zmniejszenie peroksydacji lipidów w hepatocytach oraz wpływ mumio na zawartość glutationu w wątrobie szczura. Shilajit hamował procesy utleniania lipidów komórek wątrobowych indukowanych kompleksem ADP/Fe++ i wodorotlenkiem kumenu (w sposób zależny od dawki). Spowalniał również utlenianie glutationu zwierząt, zwiększając tym samym jego rezerwy wątrobowe. W jednym z doświadczeń wykazano, że szczury z cukrzycą indukowaną streptozocyną mają zmniejszoną aktywność enzymu dysmutazy ponadtlenkowej w obrębie trzustki. Enzym ten katalizuje proces dysmutacji anionorodnika ponadtlenkowego, co pełni rolę ochronną wobec struktur trzustkowych. Podawanie mumio zapobiegało spadkowi ilości dysmutazy ponadtlenkowej w trzustce zwierząt i chroniło komórki beta wysp Langerhansa wydzielających insulinę.

Doustnie podawany shilajit wykazał działanie hipoglikemizujące. Surowiec aplikowany samcom szczurów albinosów z cukrzycą powodował zmniejszenie stężenia glukozy we krwi zwierząt. Takiego efektu nie zaobserwowano jednak w grupie szczurów bez cukrzycy.

Shilajit jest środkiem immunomodulującym. W badaniu na myszach podawanie surowca (200-600 mcg/mysz) spowodowało aktywację białych krwinek (makrofagów otrzewnowych). 

Asphaltum punjabianum ma pewien potencjał antyalergiczny. W badaniach na zwierzętach zaobserwowano, że surowiec hamuje degranulację komórek tucznych indukowanych antygenem i uwalnianie histaminy. Działanie antyalergiczne przypisuje się obecności kwasów fulwowych, 4′-metoksy-6-karbometoksybifenylu oraz 3,8-dihydroksy-dibenzo-alfa-pironu w opisywanym surowcu.

Shilajit działa antywirusowo, również wobec ludzkiego wirusa niedoboru odporności HIV. Przeprowadzone badanie kliniczne z udziałem 36 pacjentów cierpiących na AIDS wykazało znaczącą poprawę stanu zdrowia 22 osób na skutek przyjmowania kilkuskładnikowego preparatu, w którym shilajit stanowił jeden z podstawowych elementów. Kuracja trwała 6 miesięcy. Odnotowano wzrost liczby limfocytów CD4 oraz CD8.

Shilajit wykazuje własności anksjolityczne i antystresowe. Podawanie surowca szczurom laboratoryjnym powodowało wzrost aktywności dopaminergicznej w mózgu, co wiąże się z działaniem przeciwlękowym.

Shilajit jako środek nootropowy przyczynia się do poprawy zdolności poznawczych. Kuracja mumio sprzyja polepszeniu pamięci, koncentracji i uwagi.

Zalecana dawka shilajit, która sprzyja zachowaniu zdrowia i witalności organizmu, wynosi 300-500 mg surowca na dobę. Asphaltum punjabianum często bywa mieszany z mlekiem i spożywany dwa razy w ciągu dnia, aby zachować ciągłość działania. Jego metabolizm jest powolny, a maksymalne stężenie we krwi pojawia się po około 12-14 godzinach od zażycia. Zaleca się spożywanie surowca na czczo. Można zmieszać go również z ciepłą wodą, sokiem bądź miodem. U osób wrażliwych suplementację mumio najlepiej prowadzić w godzinach dopołudniowych, aby uniknąć problemów ze snem.

Nie należy stosować surowego shilajit ze względu na zanieczyszczenie materią organiczną, cząstkami skał, jonami metali ciężkich, reaktywnymi wolnymi rodnikami, grzybami itd. Do oczyszczania surowca stosuje się metodę ekstrakcji wodą oraz metodę oczyszczania wywarem Triphala.

Sproszkowane mumio można dodawać do kremów, balsamów oraz olejków na skórę. Praktykuje się jego mieszanie z pastą do zębów, szamponem itd.

W ajurwedzie shilajit jest uważany za środek zwiększający skuteczność naparów z miejscowych roślin: Shorea robusta (sala), Bachanania latifolia (piala), Acacia farnesiana (akacja), Terminalia tomentosa (asana), Catechu nigrum (katechu), Terminalia chebula (myrobelan) i Sida cordifolia (bala).

Shilajit wykazuje efekt synergistyczny (dodawanie energii, wzrost sił) w połączeniu z innymi roślinami o działaniu adaptogennym: żeń-szeniem Panax ginseng, ashwagandhą Withania somnifera, korzeniem maca Lepidium meyenii. W kompozycji z różeńcem górskim Rhodiola rosea sprzyja wzmocnieniu odporności na stres.

W połączeniu z imbirem Zingiber officinale działa korzystnie na układ kostno-stawowy.

Shilajit jest surowcem bezpiecznym, a w doświadczeniu na myszach wysokie dawki mumio (do 3 g/kg masy ciała) nie powodowały efektów toksycznych.

Nie należy stosować surowego i nieprzetworzonego shilajit ze względu na zawartość licznych zanieczyszczeń mikroorganizmami m.in. grzybami Aspergillus niger, Aspergillus ochraceus i Trichothecium roseum.

Istnieją doniesienia, że wysokie dawki shilajit sprzyjają rozwinięciu się dny moczanowej. Należy zachować ostrożność.

U osób wrażliwych mumio może spowodować problemy ze snem, dlatego najlepiej przyjmować go w godzinach rannych.

Duże dawki surowca mogą wywołać zaburzenia żołądkowo-jelitowe.