Brzoza brodawkowata i omszona — drzewa o właściwościach leczniczych

Produkty zawierające brzozę stosowane są jako środek moczopędny w leczeniu schorzeń układu moczowego, takich jak stany zapalne czy występowanie złogów. Lecznicze właściwości brzozy wykorzystywane są również przy przeziębieniach oraz schorzeniach reumatoidalnych. Brzoza znajduje się także w produktach wspierających utrzymanie prawidłowego poziomu lipidów we krwi. Wskazana jest również w zaburzeniach przemiany materii oraz w celu detoksykacji organizmu. Stosowanie brzozy zalecane jest przy anemii oraz problemach trawiennych. Korę brzozy (zawartą w niej betulinę) stosuje się w produktach leczących trądzik. Hubę brzozową wykorzystuje się we wspomaganiu układu immunologicznego, w szczególności w terapii antywirusowej. Kosmetyki zawierające brzozę działają oczyszczająco i pielęgnująco na włosy oraz skórę – stosuje się je we wskazaniach antyalergicznych oraz przeciwłupieżowych.

Prozdrowotne właściwości brzozy zostały zauważone w średniowieczu – dziegieć (smoła brzozowa) był powszechnie stosowanym środkiem na robaczyce. Kora brzozy przykładana była na niegojące się rany, a w czasie głodu mielona i mieszana z mąką. Brzozę wykorzystywali również skórnicy, którzy stosowali ją do smarowania swoich wyrobów w celu odstraszania szkodników i gryzoni. Finowie oraz Lapończycy wykorzystują korę brzozy do wyplatania koszy, mat, butów oraz powrozów. Popularne jest również wytwarzanie soku z brzozy, który działa dobroczynnie na cały organizm, dając ulgę w wielu schorzeniach.

Brzoza brodawkowata (Betula verrucosa) oraz omszona (Betula pubescens) należą do rodziny drzew brzozowatych (Betulaceae). Wymienione gatunki występują w Europie oraz Azji. W Polsce pospolicie porastają niż oraz tereny niskogórskie, tworząc zespoły zwarte (brzeziny) lub mieszane – najczęściej z sosną i jałowcem. Brzoza najszybciej rośnie na początku rozwoju. Gdy ma kilkadziesiąt lat, osiąga do 20-30 metrów wysokości, a w sprzyjających warunkach może dożyć nawet 100 lat. Brzoza brodawkowata jest dużym drzewem ze zwisającymi gałęziami pokrytymi żywicą, rośnie na suchych oraz piaszczystych glebach. Brzoza omszona może natomiast przybierać mniejszą, krzaczastą formę z omszonymi gałęziami. Rozwija się na wilgotnym podłożu, torfowiskach, w okolicy zbiorników wodnych.

Liście brzozy są niewielkie, zielone, o trójkątno-romboidalnym kształcie. Stanowią surowiec stosowany w wyrobach medycznych oraz kosmetycznych z brzozą. Młode liście zbiera się w okresie letnim, a następnie suszy na powietrzu w zacienionym miejscu. Liście brzozy brodawkowatej są podwójnie ząbkowane, a omszonej ząbkowane z kępkami włosów. Jesienią przebarwiają się na żółto i opadają. Brzoza charakteryzuje się białą gładką korą, która może ulegać okrężnemu złuszczaniu. Z czasem kora pęka, a u dołu pnia staje się czarna. Brzoza wykształca owoce w postaci niewielkich orzechów z dwoma skrzydełkami. Zawierają one lekkie nasiona, które są łatwo roznoszone przez wiatr. Surowcem stosowanym w medycynie oraz kosmetyce są także pączki brzozy, które z czasem przekształcają się w kwiaty. Kwiaty brzozy są rozdzielnopłciowe, skupione w kotkowatych kwiatostanach. Kwiaty żeńskie rozwijają się na szypułkach, zwykle w grupach po 3. Kwiaty męskie wykształcają się już jesienią i zimują niczym nie okryte. Zawierają 2-3 pręciki z pylnikami.

Do głównych składników zawartych w liściach brzozy należą glikozydy flawonolowe (hiperozyd, 3-D-digalaktozyd mirycetyny), których stężenie stanowi do 2,5%. Kolejnym składnikiem, który występuje głównie w młodych liściach, jest olejek eteryczny. Ponadto w brzozie znajdują się: garbniki, seskwiterpeny, związki poliprenolowe, triterpeny, saponiny, żywica, sole mineralne, witamina C oraz K. Dodatkowo w korze brzozy znajduje się betulina oraz betulozyd.

Brzoza charakteryzuje się działaniem moczopędnym oraz bakteriobójczym – stosowana jest często przy infekcjach dróg moczowych, zaburzeniach oddawania moczu oraz jako środek wspomagający prawidłowe funkcjonowanie nerek. Właściwości moczopędne prowadzą do zwiększonego wydalania sodu oraz chloru, a także toksycznych produktów przemiany materii. Brzoza działa również żółciopędnie oraz wspiera funkcjonowanie komórek wątrobowych. Wyciąg z brzozy wykazuje także niewielkie działanie napotne oraz przeciwreumatyczne. Brzoza ma również właściwości odkażające i kojące. Stosowana w preparatach zewnętrznych na skórę działa przeciwłupieżowo i nawilżająco. Wyciąg z huby brzozowej pobudza wydzielanie interferonu, wspierając odpowiedź przeciwwirusową organizmu.

Brzoza stosowana w leczeniu schorzeń układu moczowego może być przyjmowana w postaci naparu doustnego. Należy zalać 1 łyżkę stołową (3 g) liści brzozy 250 ml wrzącej wody, przykryć i pozostawić do zaparzenia na 15 minut. Następnie napar należy przecedzić i odstawić na 10 minut. U dorosłych oraz dzieci po 12 roku życia zaleca się spożywanie szklanki naparu do 3 razy dziennie.

Płyn doustny można również przygotować z pasty. 1 łyżeczkę (5 g) pasty należy rozpuścić w połowie szklanki ciepłej wody przegotowanej. Gotową zawiesinę można spożywać 2-3 razy dziennie, nie należy jednak stosować dłużej niż 2-4 tygodnie bez konsultacji z lekarzem.

Brzoza stosowana we wspomaganiu prawidłowego funkcjonowania dróg moczowych może być również przyjmowana w postaci kapsułek, tabletek oraz płynu doustnego. Sok z brzozy należy przyjmować do 3 razy dziennie po 2,5 ml preparatu. Świeży sok brzozowy pozyskuje się wczesną wiosną bezpośrednio z nawierconego pnia. Z dużego dorosłego drzewa można uzyskać od 3 do 5 litrów soku, który odpowiednio przechowywany w lodówce zachowuje świeżość do 6 dni. Taki sok można spożywać przez 5 dni 4 razy dziennie po pół szklanki między posiłkami, a następnie po upływie tego czasu 1 szklankę 3 razy dziennie.

Właściwości żółciopędne oraz wspomagające prawidłową funkcję wątroby wykorzystywane są w ziołowych herbatach i kapsułkach. Przeciwwskazaniem do stosowania brzozy jest nadwrażliwość na tę substancję. Kobiety w ciąży oraz w czasie laktacji mogą stosować preparaty zawierające brzozę pod opieką lekarza.

Kojące, nawilżające oraz regenerujące właściwości brzozy wykorzystywane są w produktach stosowanych zewnętrznie, takich jak: kremy pielęgnujące do ciała oraz twarzy, szampony i odżywki do włosów, serie przeciwłupieżowe, środki przeciwko wypadaniu włosów.

Interakcje brzozy z innymi lekami oraz ziołami nie są znane.

Podczas stosowania brzozy mogą wystąpić dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak nudności, biegunka oraz wymioty. Skutkiem ubocznym preparatów z brzozą może być również reakcja alergiczna objawiająca się wysypką, pokrzywką, świądem oraz nieżytem alergicznym.

Należy przerwać stosowanie produktów z brzozą i skonsultować się z lekarzem, jeśli objawy chorobowe nie mijają, a w moczu pojawia się krew.

Nie odnotowano przypadków przedawkowania produktów zawierających brzozę.