Paracetamol, Paracetamolum - Zastosowanie, działanie, opis

Paracetamol występuje w wielu postaciach i jest on stosowany w terapii bólu o średnim poziomie zaawansowania, do których zaliczamy: bóle zębów, głowy, mięśni, a także nerwobóle oraz bóle stawów.

Substancja ta jest wykorzystywana w leczeniu gorączki we wszystkich grupach wiekowych. Znalazła również zastosowanie w środkach na uogólnione objawy przeziębienia i grypy.

Paracetamol występuje także w postaci roztworu do infuzji. O podaniu leku tą drogą decyduje lekarz, gdy jest to klinicznie uzasadnione. Wlew stosuje się najczęściej w celu złagodzenia bólu pooperacyjnego oraz w nagłych przypadkach hipertermii.

Paracetamol jest lekiem o działaniu przeciwgorączkowym i przeciwbólowym. W porównaniu do substancji z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych nie wykazuje on działania przeciwzapalnego. Znalazł on zastosowanie w terapii bólu o umiarkowanym nasileniu.

Dawkowanie paracetamolu jest zależne od masy ciała i wieku pacjenta, a także od występowania chorób współistniejących oraz postaci w jakiej występuje lek.

Paracetamol stosowany w tabletkach doustnych i tabletkach musujących może być zażywany do kilku razy na dobę. Maksymalna dawka przyjętego paracetamolu wynosi 4 g. Lek można stosować na czczo, pamiętając o zachowaniu przynajmniej czterogodzinnego odstępu pomiędzy dawkami.
Dawkę należy dostosować w przypadku gdy klirens kreatyniny wynosi mniej niż 50 ml/min, oraz w przypadku gdy pacjent:

• cierpi na przewlekłą chorobę alkoholową;
• jest niedożywiony lub odwodniony;
• waży mniej niż 50 kg;
• choruje na zespół Gilberta;
• cierpi na przewlekłą niewydolność wątroby.

Dawka dobowa paracetamolu w postaci zawiesiny powinna być dostosowana do wagi dziecka. Paracetamol stosuje się w dawce 10-15 mg/kg masy ciała dziecka. W przypadku dzieci należy zachować odstęp nawet sześciu godzin między podaniami kolejnych dawek. Zawiesinę należy wstrząsnąć przed użyciem.

Paracetamol w postaci czopków również należy podawać w odstępach przynajmniej czterogodzinnych, nie częściej niż cztery razy w ciągu doby. Dawka powinna zostać dostosowana do wagi pacjenta.

Paracetamol jest stosunkowo bezpiecznym lekiem, istnieją jednak sytuacje, w których jest on przeciwwskazany i należą do nich:

• nadwrażliwość na substancję czynną;
• choroba alkoholowa;
• przewlekła niewydolność wątroby.

Paracetamol należy stosować ostrożnie u pacjentów uzależnionych od alkoholu oraz niedożywionych ze względu na ryzyko uszkodzenia wątroby.
Podczas stosowania paracetamolu należy szczególnie zwrócić uwagę na ilość przyjmowanej substancji leczniczej w różnych preparatach. Popularność paracetamolu wśród producentów produktów leczniczych o różnej postaci (saszetki, tabletki, czopki, zawiesiny) ułatwia przedawkowanie substancji.

Niektórzy pacjenci uczuleni na kwas acetylosalicylowy mogą wykazywać nadwrażliwość również na paracetamol.

Ostrożność należy zachować również w przypadku gdy u pacjenta stwierdzono wrodzony niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej lub reduktazy methemoglobinowej.

Paracetamolu nie należy stosować jednocześnie z innymi lekami przeciwbólowymi takimi jak: buprenorfina, nalbufina, pentazocyna.
Należy zachować odstęp czternastu dni po terapii paracetamolem w celu rozpoczęcia leczenia za pomocą inhibitorów MAO.

Przyjęcie paracetamolu na czczo może przyspieszyć jego działanie, ponadto kofeina może nasilać działanie przeciwbólowe paracetamolu. 

Podczas stosowania paracetamolu nie należy spożywać alkoholu, ponieważ grozi to zwiększeniem ryzyka uszkodzenia wątroby. Mechanizm działania toksycznego polega na zwiększeniu stężenia hepatotoksycznego metabolitu paracetamolu (NAPQI) podczas regularnego spożywania dużych ilości alkoholu.

Paracetamol nie wpływa na zdolność do prowadzenia pojazdów oraz obsługi maszyn.

Paracetamol może wpływać na wyniki niektórych testów laboratoryjnych takich jak:

• badanie poziomu glukozy w surowicy krwi metodą oksydaza/peroksydaza;
• badanie stężenia kwasu moczowego w osoczu;
• badania diagnostyczne wykorzystywane w celu wykrycia nowotworów tj. badanie stężenia kwasu 5-hydroksyindoilooctowego (5- HIAA);
• test z benitromidem.

Paracetamol w okresie ciąży powinien być stosowany tylko w uzasadnionych przypadkach, w najmniejszej skutecznej dawce, jedynie przez krótki okres. 
Na podstawie dużej ilości danych, o kobietach w ciąży, można uznać, że paracetamol nie ma wpływu na powstanie anomalii rozwojowych oraz nie jest toksyczny dla płodów. Nie można jednak wyciągnąć jednoznacznych wniosków z badań epidemiologicznych ma temat rozwoju układu nerwowego u dzieci, które były narażone na działanie paracetamolu podczas trwania ciąży.

Paracetamol w małych ilościach wydzielany jest do mleka matki. Dawka przyjęta przez oseska z mlekiem matki jest mniejsza niż najmniejsza dawka pediatryczna.
Z dostępnych badań wynika, że karmienie piersią nie jest przeciwwskazaniem do przyjmowania paracetamolu.

Nie ma wystarczających badań, które wykazałyby wpływ paracetamolu na płodność.

Możliwe skutki uboczne po podaniu doodbytniczym to:

• rzadkie zaczerwienienie skóry, obrzęk naczynioruchowy, wysypka, duszności, atak astmy oskrzelowej, spadek ciśnienia;
• rzadkie nudności i wymioty;
• rzadkie zaburzenia czynności nerek (martwica brodawek nerkowych, ostra niewydolność nerek) i wątroby;
• bardzo rzadko spadek liczby granulocytów w osoczu, brak granulocytów w osoczu, spadek liczby płytek krwi.

Z kolei paracetamol w postaci infuzji może wywołać:

• bardzo rzadko leukopenię, małopłytkowość, neutropenię, ciężkie reakcje skórne;
• rzadko:  wzrost aktywności enzymów wątrobowych, niedociśnienie, pogorszenie samopoczucia;
• częstość nieznana: tachykardię, świąd, rumień, uczucie gorąca.

Przyjęcie zbyt dużej ilości paracetamolu może skutkować ciężkim uszkodzeniem wątroby poprzedzonym żółtaczką. Objawy świadczące o przedawkowaniu paracetamolu mogą wystąpić z różną intensywnością w zależności od różnic osobniczych.
Podczas przedawkowania mogą pojawiać się następujące objawy:

• nudności;
• wymioty;
• wzmożona potliwość;
• osłabienie;
• senność.

Paracetamol wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Mechanizm działania paracetamolu nie został w pełni wyjaśniony, niektóre źródła sugerują zmniejszenie syntezy prostaglandyn poprzez pośrednie hamowanie aktywności cyklooksygenazy innej niż opisane do tej pory izoformy COX-1 i COX-2.
W przeciwieństwie do niesteroidowych leków przeciwzapalnych nie powoduje on spadku poziomu obwodowej syntezy prostaglandyn i z tego powodu nie wywiera on działania przeciwzapalnego. Paracetamol jest również pozbawiony wpływu na agregację płytek krwi oraz typowych dla NLPZ'ów działań niepożądanych.

Mechanizm działania przeciwbólowego polega na zmniejszeniu aktywności cyklooksygenazy kwasy arachidonowego. Skutkiem tego jest spadek wytwarzania prostaglandyn w ośrodkowym układzie nerwowym, co prowadzi do zwiększenia progu bólowego. 

Spadek stężenia prostaglandyn w podwzgórzu, gdzie znajduje się ośrodek termoregulacji, jest odpowiedzialny za działanie przeciwgorączkowe paracetamolu. 

Paracetamol jest w dobrym stopniu wchłaniany z przewodu pokarmowego. Jego biodostępność po podaniu doustnym wynosi około 90%. Pokarm może zmniejszać wchłanianie leku. Maksymalne stężenie paracetamolu w osoczu jest osiągane po około godzinie od podania. 

Po podaniu doodbytniczym paracetamolu maksymalne stężenie w osoczu występuje po 2-3 godzinach od podania. 

Paracetamol w niewielkim stopniu ulega wiązaniu z białkami. Po podaniu dawki terapeutycznej od 10 do 20% paracetamolu występowało formie połączonej z białkami. 

Paracetamol ulega przede wszystkim trzem rodzajom przemian w wątrobie:

• reakcji sprzęgania z kwasem glukuronowym;
• reakcji sprzęgania z kwasem siarkowym;
• reakcji utleniania poprzez podjednostki cytochromu P450 co prowadzi do powstania toksycznej N-acetylo-p-benzochinoimina (NAPQI).

Zazwyczaj, po zastosowaniu paracetamolu w zalecanych dawkach, NAPQI jest szybko wiązany z glutationem i ulega dalszym przemianom, a następnie zostaje wydalony. Problem stanowi sytuacja, gdy paracetamol przyjęto w dawce, która prowadzi do zbyt szybkiego wyczerpania zasobów glutationu lub zostały one zmniejszone z powodu nadmiernego spożycia alkoholu. W tym wypadku poziom hepatotoksycznego NAPQI może osiągać niebezpieczne dla zdrowia wartości. 

Okres półtrwania paracetamolu, w zależności od cech osobniczych, wynosi od 2-4 godzin. W przypadku przedawkowania paracetamolu okres półtrwania może wzrosnąć nawet do 8 godzin w zależności od stopnia uszkodzenia wątroby. Jedynie 5% dawki jest wydalane z moczem w postaci niezmienionej.