Pneumokoki – niebezpieczne bakterie

O pneumokokach ostatnio było w mediach głośno, a to za sprawą dużej kampanii edukacyjnej pod nazwą „stop pneumokokom”, która ma na celu uświadomienie społeczeństwu jak niebezpieczne są to drobnoustroje i jak można się przed nimi bronić. 

Pneumokoki o łacińskiej nazwie Streptococcus pneumoniae, dawniej określane mianem dwoinek lub diplokoków z uwagi na kształt przypominający płomień świecy, są bardzo częstymi bakteriami. Poznaliśmy wiele typów pneumokoków, z których część atakuje przede wszystkim dorosłych, a inne są groźne dla niemowląt i dzieci.

Niebezpieczna bakteria

Pomimo coraz nowocześniejszych metod leczenia i kolejnych generacji antybiotyków, nadal występują zgony dzieci i dorosłych z powodu zakażeń pneumokokami. Zakażeniom tym sprzyja:

• duża częstość występowania pneumokoków w drogach oddechowych ludzi,
• łatwość przenoszenia się ich drogą kropelkową,
• uszkodzenia nabłonka dróg oddechowych w przebiegu przewlekłego zapalenia oskrzeli, infekcji wirusowych albo grypy.

Do nosicielstwa pneumokoków i zachorowań szczególnie predysponują m. in.:

• wiek do lat 2, z uwagi na niedojrzały układ odpornościowy,
• przebywanie w zbiorowych placówkach dla dzieci, co sprzyja przenoszeniu pneumokoków między dziećmi,
• palenie bierne osłabiające mechanizmy obronne nabłonka dróg oddechowych,
• wcześniejsza infekcja dróg oddechowych osłabiająca odporność błony śluzowej,
• przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych, układu krążenia i nerek,
• przewlekłe niedobory odporności wrodzone lub nabyte,
• leczenie immunosupresyjne nowotworów lub po przeszczepie narządu,
• cukrzyca,
• zakażenie wirusem HIV.

Choroby pneumokokowe 

Pneumokoki przyczyniają się do rozwoju wielu niebezpiecznych chorób:

1. Zapalenie płuc jest najczęstszym poważnym zakażeniem wywoływanym przez pneumokoki zarówno u niemowląt i dzieci, jak i u dorosłych. Często poprzedzone jest infekcją górnych dróg oddechowych i zaczyna się atakiem dreszczy, a potem gorączką z bólem w klatce piersiowej, dusznością i kaszlem z odkrztuszaniem. Dzięki stosowaniu antybiotyków ryzyko zgonu zredukowano do 10%.
2. Ropniak opłucnej jest powikłaniem pneumokokowego zapalenia płuc. Objawami są: gorączka, kaszel, duszność i przyspieszenie oddechu. Leczenie to m.in. antybiotykoterapia i drenaż opłucnowy. Czasem konieczne jest leczenie operacyjne.
3. Zapalenie zatok przynosowych pneumokokowe jest często następstwem przeziębienia. Świadczy o nim gorączka, ból głowy, ropna wydzielina spływająca do nosa i gardła oraz kaszel. Leczenie opiera się na antybiotykoterapii i lekach łagodzących objawy choroby. Powikłaniami mogą być m.in.: zapalenie ucha środkowego, obrzęk powiek, ropień oczodołu, zapalenie kości szczękowej, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
4. Ostre zapalenie ucha środkowego pneumokokowe jest również często powikłaniem nieżytu nosa i gardła. Objawy u małych dzieci to: gorączka, niepokój, płaczliwość, brak apetytu, męczenie podczas karmienia, pocieranie chorym uchem o poduszkę, czasem wymioty. Leczenie polega na antybiotykoterapii. Powikłaniami ostrego zapalenia ucha jest przewlekłe wysiękowe zapalenie ucha prowadzące do osłabienia słuchu, zapalenia wyrostka sutkowatego, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
5. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest jednym z najcięższych zakażeń pneumokokowych. Choroba ta może rozwijać się w następstwie innej infekcji pneumokokowej np. zapalenia płuc, ucha środkowego, wyrostka sutkowatego, zatok obocznych nosa czy złamania kości podstawy czaszki. Dominującymi objawami są: gorączka, ból głowy, nudności, wymioty, światłowstręt, niepokój, sztywność karku czyli niemożność przygięcia brody do klatki piersiowej, uwypuklenie ciemiączka u niemowląt. Czasem chory może być podsypiający lub nie można go dobudzić. Do terapii włącza się antybiotyki oraz inne leki w zależności od stanu chorego. Pomimo leczenia śmiertelność jest duża i wynosi około 30%. Po przechorowaniu pneumokokowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych mogą pozostać różnorodne defekty neurologiczne: niedosłuch, niedowłady i inne objawy ubytkowe oraz skłonność do drgawek.
6. Bakteriemia pneumokokowa rozwija się w sytuacji, kiedy pneumokoki dostają się do krwi, najczęściej w przebiegu pneumokokowego zapalenia płuc, opon mózgowo-rdzeniowych czy zatok. Może też rozwinąć się u osoby do tej pory zdrowej w przebiegu wirusowej infekcji górnych dróg oddechowych czyli przeziębienia. Następstwem bakteriemii może być posocznica, która jest bardzo ciężkim zakażeniem uogólnionym. Zwiastunami jej są: szybko narastająca gorączka, dreszcze, przyspieszenie tętna i oddechu. W dalszym etapie choroby może dochodzić do wstrząsu septycznego ze spadkiem ciśnienia, zaburzeniami krzepnięcia i niewydolnością wielonarządową. Śmiertelność w posocznicy wynosi 15-20%, a we wstrząsie septycznym sięga 40-60%.
7. Zapalenie wsierdzia jest najczęściej powikłaniem pneumokokowego zapalenia płuc lub posocznicy pneumokokowej. Towarzyszy mu gorączka i niszczenie zastawek serca, co doprowadza do niewydolności krążenia. Leczenie obejmuje antybiotyki, leki krążeniowe i nasercowe oraz zabieg kardiochirurgiczny.

Zapobieganie chorobom pneumokokowym 

Jak widać z powyższej, krótkiej prezentacji pneumokoki są drobnoustrojami zarówno powszechnie występującymi, jak i bardzo niebezpiecznymi dla naszego zdrowia i życia. Dlatego optymalną metodą uniknięcia zakażenia pneumokokowego jest profilaktyka czynna polegająca na szczepieniu uodporniającym przeciwko pneumokokom. Składnikiem szczepionki stymulującym odporność są wielocukry otoczkowe Streptococcus pneumoniae. W naszym kraju dostępne są dwa rodzaje szczepionki przeciwko pneumokokom.

1. Szczepionka nieskoniugowana (polisacharydowa), zawierająca wielocukry otoczkowe z 23 szczepów Streptococcus pneumoniae, która przeznaczona jest dla dzieci powyżej 2 roku życia i dorosłych
2. Szczepionka skoniugowana, zawierająca wielocukry otoczkowe z 7 serotypów najczęściej wywołujących zakażenia u dzieci poniżej 2 r.ż. skoniugowane z białkiem nośnikowym, przeznaczona dla niemowląt i małych dzieci do lat 5.

Szczepionka nieskoniugowana 

Wskazania do szczepionki nieskoniugowanej:

   1. osoby powyżej 65 roku życia

   2. dzieci powyżej 2 roku życia oraz dorośli z podwyższonych grup ryzyka:

• z przewlekłymi schorzeniami układu krążenia,
• z przewlekłymi schorzeniami układu oddechowego,
• z cukrzycą,
• z chorobą alkoholową,
• z zespołem nerczycowym,
• z nabytymi i wrodzonymi zespołami niedoboru odporności,
• z anemią sierpowatokrwinkową,
• z przewlekłymi chorobami wątroby,
• z przewlekłą niewydolnością nerek,
• po przeszczepie narządów i szpiku,
• leczonych przewlekle immunosupresyjnie

   3. osoby po usunięciu śledziony lub z czynnościową niewydolnością śledziony,
   4. osoby z chorobami nowotworowymi, zwłaszcza krwi. Szczepionka ta znajduje się w wykazie szczepień zalecanych dla dorosłych i dla dzieci powyżej 2 roku życia w Programie Szczepień Ochronnych na 2006 r. Podaje się ją jednorazowo domięśniowo lub podskórnie zgodnie z zaleceniami producenta. Ochronne miano przeciwciał pojawia się po około 3 tygodniach od zaszczepienia i u 90 do 95% zaszczepionych przeciwciała te obecne są przeciw większości lub wszystkim 23 antygenom pneumokokowym.

Szczepionka skoniugowana

Jest nowoczesną szczepionką przeciwko pneumokokom, która daje trwałe utrzymywanie się odporności i zapewnia ochronę przed 71-86% szczepów pneumokokowych.
Wskazania do szczepionki skoniugowanej:

   1. dzieci od 2 miesiąca życia do 2 roku życia
   2. dzieci w wieku od 2 do 5 roku życia w grupach ryzyka (z chorobami przewlekłymi, zaburzeniami odporności, uczęszczające do żłobka, przedszkola).

Szczepionka ta znajduje się w wykazie szczepień zalecanych dla dzieci w Programie Szczepień Ochronnych na 2006 r. i można podawać ją równocześnie z innymi szczepionkami zgodnie z obowiązującym Programem. Szczepionkę skoniugowaną podaje się tylko domięśniowo, a dawkowanie dobiera się zgodnie z zaleceniem producenta.
Przeciwwskazania do obu rodzajów szczepionki to:

• ciąża,
• nadwrażliwość na którykolwiek ze składników,
• ostre choroby przebiegające z gorączką(przeciwwskazanie czasowe),
• objawy neurologiczne po podaniu poprzedniej dawki.

Informacje o szczepionkach i terminach szczepień zainteresowani uzyskają od swojego internisty, lekarza rodzinnego lub pediatry. Ponieważ szczepionki te nie są objęte obowiązkowym kalendarzem szczepień, należy liczyć się z każdorazowym zakupem szczepionki w aptece.