Lekarka w trakcie badania
Barbara Bukowska

Alkaptonuria – czym jest? Przyczyny i objawy

Alkaptonuria, nazywana niekiedy ochronozą, jest rzadką, uwarunkowaną genetycznie chorobą metaboliczną. W wyniku defektu w szlaku przemian aminokwasów aromatycznych w organizmie gromadzi się ich metabolit – kwas homogentyzynowy. Odpowiada za charakterystyczną barwę moczu u chorych, a odkładany w tkankach – uszkadza je.

Alkaptonuria – objawy

Za charakterystyczne objawy alkaptonurii odpowiedzialny jest gromadzący się w organizmie kwas homogentyzynowy. Jest wydalany z moczem i nadaje mu ciemną barwę. Często pierwszą oznaką choroby są ciemno zabarwione pieluszki u noworodków. Gdy mocz ma kwaśny odczyn, staje się jaśniejszy, dlatego u niektórych chorych dzieci ten pierwszy, typowy objaw może zostać przeoczony.

W dzieciństwie i wczesnej młodości choroba z reguły nie daje objawów, mimo że w organizmie nieustannie gromadzi się kwas homogentyzynowy. Objawy tej kumulacji zaczynają być widoczne w czwartej dekadzie życia, zwykle wcześniej u mężczyzn niż u kobiet. Jako najczęstsze objawy wymienia się:

  • zmiany zwyrodnieniowe stawów: bóle, zniekształcenia, ograniczenia ruchomości dotykające przede wszystkim stawów dużych – kolanowych, łokciowych i barkowych oraz stawów kręgosłupa;
  • widoczne na skórze przebarwienia, szczególnie w pachwinach i dołach pachowych;
  • zmiany w układzie krążenia: zwapnienia tętnic wieńcowych, uszkodzenia zastawek;
  • zmiany w układzie moczowym: zwapnienia w gruczole krokowym, prowadzące do jego przerostu, odkładanie się złogów w nerkach, co prowadzi do rozwoju kamicy;
  • ciemne zabarwienie woskowiny, a także chrząstki małżowin usznych, która staje się widoczna przez skórę;
  • zmiany barwnikowe w twardówce oka (objaw Oslera).

Alkaptonuria – przyczyny

Przyczyny alkaptonurii uwarunkowane są genetycznie. Oznacza to, że u osoby chorej występuje mutacja, która prowadzi do niedoboru enzymu biorącego udział w metabolizmie aminokwasów aromatycznych: tyrozyny i fenyloalaniny. Ten enzym to 1,2-dioksygenaza homogentyzynianowa.

W wyniku nieprawidłowego metabolizmu aminokwasów w organizmie gromadzi się ich metabolit – kwas homogentyzynowy. Odkładając się w tkankach, m.in. w skórze, stawach, naczyniach krwionośnych, nerkach i oczach, powoli je uszkadza. Kwas homogentyzynowy, wydalany częściowo z moczem, nadaje mu ciemne zabarwienie po alkalizacji lub utlenieniu.

Czasami alkaptonuria nazywana jest również ochronozą. Termin ten można jednak rozumieć dwojako: albo jako synonim alkaptonurii, albo jako pojęcie szersze, obejmujące różne stany chorobowe prowadzące do ciemnego (ochrowego) zabarwienia tkanek organizmu, niezależnie od przyczyny.

Powiązane produkty

Alkaptonuria – rozpoznanie

Diagnostykę alkaptonurii każdorazowo rozpoczyna się od dokładnego badania fizykalnego i zebrania wywiadu rodzinnego. Na rozpoznanie alkaptonurii często naprowadza ciemne zabarwienie moczu. Obserwację tę weryfikuje się, poddając mocz działaniu wodorotlenku sodu lub wodorotlenku potasu. W próbce pobranej od chorego z alkaptonurią w ciągu kilkunastu minut pojawi się ciemnobrązowe lub wręcz czarne zabarwienie. Ostatecznym potwierdzeniem alkaptonurii jest wykazanie metodą chromatografii gazowej obecności kwasu homogentyzynowego w moczu.

W oszacowaniu stopnia zaawansowania choroby przydatna jest również mikroskopowa ocena bioptatów tkankowych, w których poszukuje się obecności złogów barwnika. Badania diagnostyki obrazowej (RTG, TK) są natomiast przydatne w analizie zmian stawowych.

Coraz częściej w diagnostyce stosuje się również badania genetyczne. Ich celem jest określenie rodzaju mutacji w obrębie genu HBD (uszkodzonego u osób z alkaptonurią), odpowiedzialnego za wytworzenie enzymu metabolizującego aminokwasy aromatyczne.

Alkaptonuria – leczenie

Leczenie alkaptonurii ma charakter wyłącznie objawowy. Nie istnieje żaden lek ani zarejestrowana terapia genowa, które mogłyby usunąć przyczynę choroby, czyli brak odpowiedniego enzymu metabolizującego aminokwasy aromatyczne. Co prawda w ostatnich latach trwają zaawansowane badania nad możliwością zastosowania w leczeniu chorych na alkaptonurię inhibitora dioksygenazy kwasu 4-hydroksyfenylopirogronowego, który może blokować powstawanie kwasu homogentyzynowego, jednak jak dotąd nie jest to zatwierdzony schemat terapeutyczny.

Pacjentom z alkaptonurią zaleca się zabiegi fizjoterapeutyczne, które łagodzą dolegliwości bólowe stawów. Czasem konieczne jest stosowanie leków przeciwbólowych, a w przypadkach zaawansowanych leczenie chirurgiczne, polegające na wstawieniu endoprotez stawów zajętych przez chorobę. Leczenie operacyjne może być niezbędne także u pacjentów, u których złogi zajęły naczynia wieńcowe.

Złagodzenie objawów może również przynieść odpowiednia dieta. Niektóre przesłanki mówią o zasadności spożywania dużych dawek witaminy C, która ze względu na właściwości przeciwutleniające ogranicza powstawanie toksycznego metabolitu. Zalecenie to nie ma jednak charakteru oficjalnej rekomendacji, ponieważ wysokie dawki witaminy C przyczyniają się do powstawania kamieni nerkowych, co może wręcz nasilać objawy alkaptonurii.

W diecie należy również maksymalnie ograniczyć spożycie aminokwasów aromatycznych: tyrozyny i fenyloalaniny. Całkowita eliminacja nie jest możliwa, ponieważ fenyloalanina należy do aminokwasów niezbędnych, koniecznych m.in. do syntezy adrenaliny czy dopaminy. Nawet pacjenci z alkaptonurią powinni spożywać 2 g tego aminokwasu.

Czy alkaptonuria jest dziedziczna?

Dziedziczenie alkaptonurii odbywa się w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że choroba wystąpi tylko u tej osoby, która otrzyma dwa wadliwe allele genu HBD – jeden od ojca, drugi od matki. Każde z rodziców będzie wyłącznie nosicielem choroby, czyli będzie mogło przekazać ją potomstwu, ale nie wystąpią u niego żadne objawy alkaptonurii.

Zdecydowanie rzadziej choroba występuje u dzieci rodziców niebędących nosicielami. U potomstwa musi dojść do mutacji w obu allelach genu HBD.

  1. Alkaptonuria, Portal dla rzadkich chorób i leków sierocych [online], https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?Expert=56&lng=PL [dostęp:] 05.05.2023.
  2. A. Grosicka, E. J. Kucharz, Alkaptonuria, Wiad Lek 62 (3), 2009.
  3. A. S. Davison, A. T. Hughes, A. M. Milan i in., Alkaptonuria – many questions answered, further challenges beckon, Ann Clin Biochem 57(2), 2020.
  4. A. K. Annamalai, M. Gurnell, Black urine – alkaptonuria, QJM 115(6), 2022.
  5. B. H. R. Wolffenbuttel, M. R. Heiner-Fokkema, F. J. van Spronsen, Preventive use of nitisinone in alkaptonuria, Orphanet J Rare Dis 16 (343), 2021.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Zatrucie pokarmowe – jak sobie pomóc? Co jeść i pić?

    Zatrucie pokarmowe i wynikające z niego objawy potrafią być bardzo uciążliwe i mogą przysporzyć wielu niedogodności. Z tego względu warto wiedzieć, jak sobie z nimi radzić. Ile trwa zatrucie pokarmowe oraz jak mu zapobiegać?

  • Kaszel palacza – objawy, co na niego stosować?

    Kaszel palacza powstaje w wyniku podrażnienia górnych dróg oddechowych przez substancje zawarte w dymie tytoniowym. Nikotynizm prowadzi do szeregu zmian zachodzących w drzewie oskrzelowym, które są reakcją na przewlekłą ekspozycję układu oddechowego na substancje toksyczne. Samo palenie jest również czynnikiem ryzyka rozwoju innych chorób takich jak nowotwory układu oddechowego czy przewlekła obturacyjna choroba płuc.

  • Wszawica łonowa – jak z nią walczyć?

    Wszawicą (łac. Pediculosis) nazywamy zmiany skórne wywołane przez stawonogi – wszy ludzkie. Wyróżniamy wszawicę głowową, odzieżową i łonową. O ile głowowa dotyczy przede wszystkim dzieci (zarażenie ma miejsce w szkole i innych placówkach edukacyjnych), o tyle odmiana łonowa spotykana jest wśród dorosłych i występuje w okolicach intymnych. Charakteryzuje ją uporczywy świąd skóry, który występuje między innymi w okolicach wzgórka łonowego.

  • Choroby tropikalne – objawy, diagnostyka, szczepienia

    Choroby tropikalne pochodzą z rejonów charakteryzujących się klimatem sprzyjającym rozwojowi drobnych organizmów, czyli ciepłym i wilgotnym. W takich warunkach łatwo namnażają się zarówno chorobotwórcze bakterie, jak i wirusy. Szerzenie się chorób tropikalnych jest szczególnie łatwe w krajach o niskim poziomie higieny i słabych warunkach socjoekonomicznych. Przed wyjazdem warto sprawdzić, jakie choroby występują w rejonie świata, do którego się wybieramy.

  • Narkolepsja – czym jest? Objawy, przyczyny

    Narkolepsja dotyka głównie ludzi młodych w wieku 15-20 oraz 30-35 lat, a napady snu w ciągu dnia z reguły występują pod wpływem silnych emocji: radości, lęku czy stresu. Leczeniem zajmują się psychiatrzy lub neurolodzy i polega ono głównie na łagodzeniu objawów. Wielu specjalistów twierdzi, że narkolepsja często jest błędnie diagnozowana przez fakt, że w obecnych czasach duża część zdrowego społeczeństwa skarży się na nadmierną senność w ciągu dnia – stąd wielkie znaczenie ma dogłębna diagnostyka i uświadamianie społeczeństwa na temat tego, czym jest narkolepsja.

  • Częste oddawanie moczu (częstomocz) – przyczyny, leczenie

    Częstomocz jest przykrym schorzeniem dotykającym zarówno mężczyzn, jak i kobiety najczęściej w podeszłym wieku, ale zdarzają się także przypadki dzieci i młodych dorosłych borykających się z tą dolegliwością. Częstomocz może się pojawić m.in. przy chorobach ginekologicznych, urologicznych, nefrologicznych, psychicznych czy nawet onkologicznych. Przez to, że wiąże się z przymusem patologicznie częstego oddawania moczu, może stać się udręką dla pacjentów i mieć negatywny wpływ na codzienne funkcjonowanie chorego w społeczeństwie. Mimo że nie zawsze jest oznaką poważnej choroby, to warto zwrócić się o pomoc do specjalisty, który pomoże rozwiązać ten problem.

  • Zespoły mielodysplastyczne (MDS) – objawy, przyczyny, leczenie

    DNA organizmów żywych – choć wspaniale zaprojektowane – jest bardzo podatne na działanie mutagennych czynników zewnętrznych. Narażenie na różnorodne substancje chemiczne (np. benzen), metale ciężkie, nawozy sztuczne, dym tytoniowy, promieniowanie jonizujące i fale X używane w radioterapii znacząco zwiększa ryzyko uszkodzenia materiału genetycznego i zachorowania na nowotwór. W obecnych czasach unikanie czynników mutagennych jest praktycznie niemożliwe, toteż odsetek chorych na zespoły mielodysplastyczne i inne choroby nowotworowe będzie niestety coraz większy.

  • Pacjenci z migreną przewlekłą skorzystają z nowoczesnej terapii

    Dzięki staraniom, które poczyniło Polskie Towarzystwo Bólów Głowy, pacjenci uzyskali dostęp do nowoczesnej terapii migreny przewlekłej z wykorzystaniem m.in. botoxu (toksyny botulinowej) i dwóch przeciwciał monoklonalnych (erenumab i fremanezumab). Leczenie tymi preparatami będzie refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Co trzeba zrobić i jakie warunki spełnić, aby wziąć udział w programie?

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij