Rhodiola rosea – różeniec górski na stres, zmęczenie i odporność

Różeniec górski Rhodiola rosea to bylina należąca do rodziny gruboszowatych Crassulaceae. Różeniec bywa nazywany również złotym korzeniem ze względu na barwę podziemnej części rośliny lub arktycznym korzeniem biorąc pod uwagę miejsce jego występowania.

Naturalnym środowiskiem wzrostu rośliny są zimne, subarktyczne obszary Półkuli Północnej, w szczególności subalpejskie i alpejskie pasma górskie. Różeniec występuje w Europie Zachodniej, Skandynawii i na Wyspach Brytyjskich. Można go spotkać także na terenie Azji (Syberia, szczególnie na wysokościach 1700–2200 m n.p.m. w górach Ałtaj, w Sajanie Zachodnim i Wschodnim oraz w górach Tuwy i Zabajkał) i w Ameryce Północnej (m.in. na Alasce i w Kanadzie). Porasta najczęściej zbocza górskie i rumowiska skalne. Występuje także na nadmorskich klifach, łysinach i półkach skalnych. W Polsce rośnie jedynie na terenie parków narodowych (w Tatrach, Sudetach i Karpatach).

Pędy i liczne korzenie Rhodiola rosea wyrastają z grubego, poskręcanego kłącza znajdującego się płytko pod powierzchnią ziemi. Wydłużone i wygięte łukowato pędy osiągają wysokość od 5 do 40 cm. Są bogato ulistnione. Mięsiste liście różeńca układają się skrętolegle wzdłuż łodygi. Blaszka liściowa ma srebrzysto-zielony kolor i jest pokryta warstwą wosku. W nadziemnej części łodygi liście mają jajowaty kształt, natomiast te położone wyżej są lancetowate i ostro zakończone. Różeniec górski jest gatunkiem dwupiennym. Okres kwitnienia byliny przypada na miesiące letnie, od czerwca do lipca. Żółte lub zielonkawo-żółte kwiaty Rhodiola rosea tworzą kwiatostany w typie podbaldachów na szczytach pędów. Kwiaty męskie zawierają 8 pręcików i 4 słupki, natomiast kwiaty żeńskie- 4 słupki. Owocem różeńca są ciemnozielone mieszki zawierające liczne nasiona.

Nazwa Rhiodiola rosea wywodzi się od greckiego słowa rodia które oznacza różę. Ma to swoje odniesienie do różanego zapachu jaki wydobywa się z kłącza rośliny po jego przełamaniu.

Różeniec górski Rhodiola rosea zaliczany jest do grona roślin adaptogennych, czyli roślin zwiększających odporność organizmu na różnorakie czynniki stresowe. Surowcem zielarskim są podziemne części rośliny tj. kłącze wraz z korzeniami Rhizoma Rhodiolae. Z kłączy i korzeni byliny technikami ekstrakcji etanolowej uzyskuje się wyciągi suche. Wyciągi te są dostępne w aptekach pod postacią tabletek lub kapsułek. Na rynku aptecznym znajdziemy także rozdrobniony surowiec ziołowy przeznaczony do tworzenia naparów i odwarów oraz do produkcji nalewek.

W tradycyjnym ziołolecznictwie na terenach występowania rośliny była ona spożywana na surowo.  Lapończycy żuli korzeń różeńca w celu dodania sobie wigoru i energii w trakcie długich podróży. Zauważono, że bylina pomaga zachować sprawność i wydolność organizmu np. w trudnych warunkach pogodowych. Niegdyś arktyczny korzeń był stosowany także do zwalczania bólu głowy. Wierzono, że roślina zwiększa intelekt oraz skutecznie koi zszargane nerwy.

Obecnie różeniec górski wykorzystuje się ze względu na właściwości łagodzące napięcie nerwowe, stany lękowe i bezsenność. Suplementację Rhodiola rosea poleca się osobom z obniżonym nastrojem, nerwicą z objawami wegetatywnymi oraz łagodną postacią depresji. Zawarte w roślinie substancje czynne pomagają zwalczyć towarzyszące tym stanom uczucie zmęczenia i znużenia oraz niwelować nadmierną drażliwość i nerwowość. Wyciągi z różeńca górskiego często są łączone z innymi związkami korzystnie wpływającymi na funkcjonowanie układu nerwowego (witaminiami z grupy B, inozytolem, żeń- szeniem oraz cytryńcem chińskim). Dowiedziono, że roślina wpływa pozytywnie na układ sercowo-naczyniowy pomagając w normalizacji ciśnienia tętniczego krwi oraz łagodząc stany niedotlenienia. Rhodiola rosea może być suplementowana przez osoby dorosłe chcące poprawić wydolność fizyczną. Wyciąg z kłączy różeńca górskiego jest dodawany do preparatów wpływających na libido i podnoszących funkcje seksualne. Różeniec wpływając na struktury mózgowe i poziom neuroprzekaźników usprawnia procesy myślowe, poprawia koncentrację oraz ułatwia zapamiętywanie.

Cenny złoty korzeń znajdziemy w suplementach diety przeznaczonych do normalizacji poziomu hormonów tarczycy oraz stosowanych w zespole policystycznych jajników. Ekstrakt z Rhodiola rosea ma także zastosowanie w kosmetyce. Producenci umieszczają go w kosmetykach pielęgnacyjnych (kremy, balsamy, serum, maski). Związki zawarte w roślinie chronią skórę przed szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych. Wyciągi z różeńca mają działanie nawilżające i okluzyjne na naskórek. Dzięki właściwościom przeciwutleniającym ograniczają wpływ wolnych rodników na skórę.  

	DLA PIĘKNEJ SKÓRY
	NA STRES I POPRAWĘ NASTROJU
	NA PAMIĘĆ I KONCENTRACJĘ

Różeniec górski Rhodiola rosea zawiera wiele substancji aktywnych biologicznie. Do podstawowych grup związków zawartych w surowcu należą fenylopropanoidy, flawonoidy, związki fenolowe, monoterpeny, p-tyrozol oraz kwasy organiczne.

Fenylopropanoidy to związki organiczne syntetyzowane w organizmach roślinnych z aminokwasów, pochodne alkoholu trans-cynamonowego. Inaczej nazywane są rozawinami. Zawartość fenylopropanoidów w kłączu i korzeniach rośliny wynosi ok.3%. Do tej grupy substancji należą rozawina, rozyna, rozaryna, sachalizyd oraz 1-metylo-O-sachalizd. Związkiem charakterystycznym dla różeńca jest także substancja fenolowa – salidrozyd (inaczej  rodiolozyd) wraz z aglikonem p-tyrozolem.

Kwasy organiczne wyizolowane z surowca to kwas galusowy, chlorogenowy, hydroksycynamonowy, jabłkowy, bursztynowy, szczawiowy i cytrynowy. Flawonoidy Rhodiola rosea to m.in. flawonolignan rodiolina, a także rodionidyna, rodiolgina, rodalidyna, rodionina,rodiolgidyna, rodalina, rodiozyna; pochodne tricyny i kemferolu. Monoterpeny obecne w różeńcu to rozyrydol, rozyrydyna oraz rodiolozydy A- E. Surowiec ma w składzie także glikozydy cyjanogenne tj. rodiocyjanozyd A oraz lotaustralinę. Suszone kłącze zawiera około 0,05% olejku eterycznego. Olejek eteryczny Rhodiola rosea stanowi źródło takich substancji aktywnych jak α-pinen, geraniol, limonen, ß-fellandren, linalool, n-oktanol, n-dekanol, dodekanol, 1,4-p-mentadien-7-ol i alkohol kminkowy.

Częstym przedmiotem badań naukowców są właściwości adaptogenne i antystresowe różeńca górskiego. W jednym z doświadczeń na szczurach wykazano, że ekstrakt z Rhodiola rosea standaryzowany na 3% zawartość rozawiny i 1% zawartość salidrozydu łagodził objaw stresu – hipofagię (nadmierne łaknienie) u szczurów. Wysnuto wnioski, że ekstrakt z Rhodiola rosea jest w stanie selektywnie łagodzić skutki stresu.
Podobne wnioski wysnuto z innych doświadczeń. Siła działania ekstraktu z różeńca górskiego była porównywana z efektem po fluoksetynie (lek przeciwdepresyjny).

Badania na zwierzętach dowodzą, że ekstrakt z różeńca górskiego może zwiększać wydolność fizyczną i wywoływać efekt przeciw zmęczeniowy. 

Dzięki zawartości związków polifenolowych różeniec górski posiada właściwości antyoksydacyjne oraz przeciwzapalne.

Związki zawarte w Rhodiola rosea warunkują działanie kardioprotekcyjne rośliny. Zawarty w różeńcu salidrozyd działa poprzez wpływ na ekspresję czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF). Promuje powstawanie nowych naczyń krwionośnych w obrębie niedokrwionego mięśnia sercowego. Ekstrakt etanolowy z arktycznego korzenia wpływa korzystnie również na profil lipidowy. Odnotowano obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego, trójglicerydów i wzrost poziomu cholesterolu HDL we krwi. Liczne doświadczenia wykazały skuteczność ekstraktu z różeńca górskiego w zmniejszaniu podwyższonego ciśnienia krwi, ograniczaniu dyslipidemi, a dodatkowo redukcji masy ciała i lepszej kontroli glikemii. Rhodiola zmniejsza ilość biomarkerów stanu zapalnego, poprawia odpowiedź komórek na insulinę, obniża poziom cukru we krwi na czczo i korzystnie wpływa na mikrobiom.

Zalecane jest stosowanie Rhodiola rosea w dawce 350–550 mg/dobę. Wskazane jest, aby produkt z rożeńcem przyjmować rano lub w południe, w odstępie 30 minut przed planowanym posiłkiem. Jednym z proponowanych schematów prowadzenia suplementacji jest stosowanie różeńca przez 7 dni, a przez kolejny tydzień robienie przerwy w przyjmowaniu. Następnie powtarza się ten cykl do uzyskania korzystnych efektów. W sytuacji znacznie zwiększonego narażenia na stres lub intensywnego wysiłku fizycznego rekomendowaną dawkę można zwiększyć. Warto to jednak robić ostrożnie, pod kontrolą lekarza lub farmaceuty.

• sproszkowane kłącze i korzenie różeńca: 1 gram surowca 3 razy w ciągu doby;
• nalewka: sporządza się w proporcji 1 część sproszkowanego surowca roślinnego na 5 części podgrzanego alkoholu 40- 50%; całość macerujemy przez 14 dni, a następnie odcedzamy; tradycyjnie stosuje się 2- 3 razy w ciągu doby po 5 ml nalewki w stanach osłabienia i zmęczenia;

Dostępne w aptece suplementy z różeńcem górskim zawierają ekstrakt z kłączy rośliny standaryzowany na zawartość rosawiny (1- 4%; 5-10%) lub salidrozydu (ok. 1%). Już niskie dawki ekstraktu (ok. 50 mg) są skuteczne w zmniejszaniu uczucia zmęczenia i znużenia w ciągu dnia.

Dawkowanie preparatów z różeńcem górskim według opracowań Europejskiej Agencji Leków EMA:

• krople (ekstrakt płynny, DER 1:1, rozpuszczalnik ekstrakcyjny etanol 40%); 5 do 10 kropli na 15 minut przed posiłkiem; maksymalnie 3 razy w ciągu dnia; czas trwania terapii 10- 20 dni;
• preparat ziołowy (suchy ekstrakt z korzenia i kłącza, DER 2,5-5:1; rozpuszczalniki etanol 70% i woda); 500 mg dwa razy w ciągu doby dla osób powyżej 12 roku życia; czas trwania terapii do 2 tygodni;

Suplementacja nie jest wskazana dla kobiet w ciąży i karmiących piersią. Brakuje badań z zakresu bezpieczeństwa stosowania w tych grupach.

Suplementacja różeńca górskiego może nasilić działanie leków przeciwcukrzycowych. Rhodiola rosea posiada właściwości obniżające poziom glukozy we krwi, stąd konieczne jest monitorowanie glikemii, szczególnie u diabetyków.

Różeniec działa hipotensyjne, dlatego może nasilać efekty przyjmowania leków na nadciśnienie. Konieczna jest kontrola ciśnienia tętniczego krwi podczas suplementacji surowca roślinnego.

Rhodiola rosea działa stymulująco na układ odpornościowy. Nie powinny go suplementować osoby przyjmujące leki immunosupresyjne (np. po przeszczepach narządowych). Roślina może osłabiać działanie preparatów immunosupresyjnych (m.in. cyklosporyny, takrolimusu, glikokortykosteroidów).

Różeniec górski może wchodzić w interakcję z lekami metabolizowanymi przez enzymy mikrosomalne cytochromu P450 2C9, 3A4 oraz 1A2, zmieniając tempo ich przemian wątrobowych i nasilając działania niepożądane. Rhodiola rosea spowalnia przemiany metaboliczne wielu substancji i zwiększa stężenie leków we krwi. Jednym z takich leków jest escitalopram należący do grupy substancji przeciwdepresyjnych. Przyjmowanie różeńca w połączeniu z escitalopramem może nasilić działania niepożądane escitalopramu. Inne przykłady leków mogących wejść w interakcję z rośliną to lowastatyna, ketokonazol, itrakonazol, feksofenadyna oraz triazolam.

Substancje czynne zawarte w różeńcu górskim wpływają na dystrybucję i wchłanianie leków będących substratami dla glikoproteiny P. Roślina może zwiększyć aktywność komórkowych pomp białkowych i co za tym idzie, zmniejszyć wchłanianie substancji leczniczych przez organizm. Do tej grupy leków należą m.in. loperamid, środki chemioterapeutyczne (etopozyd, paklitaksel, winblastyna, winkrystyna, windezyna), inhibitory proteaz (amprenawir, indynawir, nelfinawir, sakwinawir), antagoniści receptora H2 (ranitydyna, cymetydyna), blokery kanałów wapniowych (diltiazem, werapamil), kortykosteroidy, erytromycyna, cyzapryd, feksofenadyna czy cyklosporyna.

Różeniec górski często jest łączony z innymi roślinami działającymi stymulująco na ośrodkowy układ nerwowy: żeń-szeniem, ashwagandą oraz cytryńcem chińskim.

Suplementacja różeńca górskiego prowadzona krótkoterminowo (czas 6-10 tygodni) jest uznana za bezpieczną. Długotrwałe skutki zażywania różeńca nie są znane.

Do możliwych skutków ubocznych suplementacji Rhodiola rosea należą bóle i zawroty głowy oraz suchość błon śluzowych jamy ustnej. Roślina może stać się przyczyna wystąpienia reakcji nadwrażliwości o charakterze miejscowym bądź uogólnionym. Możliwe jest również pojawienie się spadków glikemii, nudności i bóli żołądkowych. W jednym z badań klinicznych odnotowano zwiększoną nerwowość na skutek suplementacji surowca roślinnego.