Wpływ cytrynianu sodu na zdrowie

Dodatki do żywności stały się codziennością. W składzie produktów, które spożywamy możemy znaleźć wiele substancji, które mogą nas zaskoczyć — cukier w chlebie, siarczany w winie, witamina C w lodach. Każda z tych substancji ma swoje konkretne zadanie.

Niektóre poprawiają jedynie smak, inne go całkowicie zmieniają, jeszcze inne działają jak konserwanty lub sztuczne barwniki. Jedną z takich substancji jest cytrynian sodu. Jak wpływa on na nasze zdrowie i do jakich produktów jest dodawany?

Chemia wokół nas

Cytrynian sodu, z łac. natrii citras (taką nazwę również podaje się na opakowaniu), to organiczny związek chemiczny z grupy cytrynianów, a dokładniej sól sodowa kwasu cytrynowego. Związek ten, jak sama nazwa wskazuje, składa się z jonów sodowych (a dokładniej i najczęściej z trzech, choć są również cytryniany disodowe i monosodowe) połączonych z anionami grupy karboksylowej kwasu cytrynowego. Wzór chemiczny związku to: C3H4(OH)(COONa)3. Cytrynian sodu dość łatwo otrzymuje się w reakcji kwasu cytrynowego z wodorotlenkiem sodu. Otrzymujemy wtedy przezroczyste kryształy tego związku, bardzo podobne do kryształów cukru.

Zastosowanie w przemyśle spożywczym i kosmetycznym

Metale ciężkie nie powinny dostawać się i znajdować się w finalnych produktach, tutaj zastosowanie znajduje nasz cytrynian. Dużo prostszym zastosowaniem cytrynianu sodu jest wykorzystanie jego walorów smakowych. Substancja ma charakterystyczny kwaśny smak. Wykorzystuje się to w napojach gazowanych, gdyż związek ten ma dobrą rozpuszczalność w wodzie. Cytrynian sodu jest stosowany również jako środek konserwujący. Ponadto jest czynnikiem antykoagulacyjnym przy wytwarzaniu jadalnych produktów zawierających krew. W przemyśle kosmetycznym dodaje się go do kremów i soli kąpielowych, co chroni preparat przed utlenianiem i jełczeniem.

Zastosowanie cytrynianu w medycynie

W medycynie szczególnie cenione są właściwości antykoagulacyjne cytrynianu. Chroni on krew przed krzepnięciem i tworzeniem się niepożądanych skrzepów. Cewniki do hemodializ są wypełniane jego roztworem, żeby zapobiec wspomnianemu wykrzepianiu krwi. Dodatek cytrynianiu sodu pozwala na stosowanie niższych stężeń heparyny, dzięki czemu po przedostaniu się roztworu do krwioobiegu, obniżone jest ryzyko związane z układowym zaburzeniem krzepliwości. Ma to duże znaczenie dla zachowania ogólnej stabilności krzepnięcia pacjenta i przeciwdziała działaniom niepożądanym w trakcie i po zabiegach hemodializy. Działanie to wykorzystuje się również przy przechowywaniu i transfuzjach krwi.

Innym zastosowaniem tego związku jest wykorzystanie jego zasadowych właściwości. Zmniejsza on dyskomfort przy infekcjach układu moczowego, a w szczególności zapaleniu pęcherza, gdyż lek, przez to, że jest dobrze rozpuszczalny w wodzie, jest wydalany z moczem. Sól ta chroni również przed powstawaniem kamieni nerkowych i kwasicą metaboliczną u osób z chorobami nerek. Spożywany doustnie ma również działanie przeczyszczające w odpowiednio dużych dawkach.

Korzyści dla sportowców

Spożycie roztworu cytrynianu sodowego przed wysiłkiem fizycznym działa jak spożywanie napojów izotonicznych. Może wpłynąć korzystnie na wyniki sportowca, wykorzystywano to w trakcie biegów średniodystansowych. W grupie badanej zaobserwowano poprawę osiąganych czasów przez sportowców, którzy przed biegiem otrzymali do wypicia roztwór cytrynianu. Zauważono jednak, że związek ten powodował dolegliwości ze strony układu pokarmowego u niektórych sportowców, co było związane z przeczyszczającym działaniem cytrynianu sodu.  

Czy cytrynian sodu jest szkodliwy?

Istnieje jednak kilka przeciwwskazań. Przez to, że substancja ta jest wydalana z moczem i obsługiwana przez nerki nie powinna być stosowana przez osoby z niewydolnością nerek czy z chorobami nefrologicznymi lub okołonefrologicznymi, takimi jak choroby nadnerczy. Cytrynianu sodu powinny unikać także osoby z nadciśnieniem i odwodnione, gdyż wpływa on na wchłanianie sodu i potasu w organizmie.

Ze względu na wspomniane działanie przeczyszczające może on powodować dyskomfort pokarmowy. Alergia na cytrynian sodu występuje bardzo rzadko i ma typowy przebieg — wysypka skórna, biegunka, bóle głowy lub duszności o umiarkowanym nasileniu.

Cytrynian sodu jest substancją bardzo ważną i znajdującą szerokie zastosowanie ze względu na swoje właściwości. Nie można bagatelizować jego roli w naszym codziennym życiu. Jest też bardzo istotnym składnikiem wykorzystywanym w przemyśle spożywczym, kosmetycznym i w medycynie. Uważa się, że konserwanty i sztuczne barwniki szkodzą zdrowiu, jednak nie jest to tego typu substancja, nie trzeba unikać jej za wszelką cenę.