Jakie badania prenatalne w 3. trymestrze wykonać?

Przyszła mama powinna podczas ciąży regularnie odwiedzać ginekologa oraz stosować się do jego zaleceń. To lekarz wyznacza terminy kolejnych badań prenatalnych, kierując się stanem zdrowia matki i płodu, a także biorąc pod uwagę ewentualne niepokojące sygnały. Jeśli wszystko jest w porządku, można przyjąć orientacyjny, uniwersalny kalendarz badań wyznaczony przez rozporządzenia Ministerstwa Zdrowia. Jakie badania prenatalne w 3. trymestrze zwykle się wykonuje?

Badania prenatalne niektórym kojarzą się jedynie z inwazyjnymi badaniami (takimi jak amniopunkcja) wykonywanymi w przypadku ciężarnych, u których podejrzewa się ryzyko wystąpienia wad płodu. Tymczasem są to wszystkie badania realizowane podczas ciąży służące wykryciu chorób wrodzonych czy genetycznych — przede wszystkim trisomii chromosomów: 13 (zespół Patau), 18 (zespół Edwardsa) i 21 (zespół Downa). Oprócz tego pozwalają na znalezienie wad cewy nerwowej, w obrębie układu krwionośnego (w tym serca) lub innych wad anatomicznych. 

Badania prenatalne ogólnie

Ogromną większość badań prenatalnych wykonuje się w 1. i 2. trymestrze ciąży. To oczywiście mit, że przeprowadza się je wcześnie, by w razie nieprawidłowości móc jeszcze zdążyć z decyzją o legalnym wcześniejszym zakończeniu ciąży, czyli aborcji. Wczesne wykrycie wad płodu przede wszystkim zwiększa szanse na ocalenie jego życia i zdrowia. Przykładem są tu wady serca czy rozszczepy kręgosłupa, które w części przypadków mogą być operowane jeszcze w łonie matki. Niektóre z nich można wykonać już w 2. trymestrze, więc warto wiedzieć o wadach jak najwcześniej. Zaplanowanie zabiegu, a czasem też zebranie środków finansowych na operację wymaga czasu. Ten jest na wagę złota.

Podobnie bywa w przypadku wad operowanych tuż po narodzinach dziecka. Wczesne rozpoznanie umożliwia na przykład zaplanowanie porodu w placówce o najwyższym stopniu referencyjności lub takiej, gdzie od razu wykonuje się operację, bez konieczności przewożenia chorego noworodka między szpitalami. Miejsc w takich placówkach w Polsce często brakuje, zaś operacje za granicą są niezwykle kosztowne, więc wykrycie wady w 1. czy 2. trymestrze pomaga rodzicom zdążyć się przygotować do przyjścia na świat malucha. 

Wyróżnia się:

• test PAPP-A — zwany podwójnym (bada się tu stężenie tzw. ciążowego białka A oraz wolnej podjednostki beta-hCG. Składa się też na niego pomiar NT (przezierność karkowa) w wyżej wymienionym badaniu USG,
• test potrójny (15.-17. tydzień ciąży, pomiar stężenia wolnej podjednostki beta-hCG, a także alfa-fetoproteiny i wolnego estriolu uE — o mniejszej czułości niż test podwójny),
• test poczwórny (odmiana testu potrójnego, ale oprócz wyżej wymienionych parametrów mierzy się też tzw. inhibinę A, co zwiększa czułość testu).

Do prenatalnych badań inwazyjnych należy też biopsja trofoblastu (kosmówki) wykonywana między 8. a 11. tygodniem ciąży i kordocenteza — między 18. a 23. tygodniem ciąży.

Badania prenatalne — 3. trymestr

Badania prenatalne w 3. trymestrze to przede wszystkim badanie USG wykonywane między 28. a 32. tygodniem ciąży. Na tym etapie służy ono głównie ocenie czy płód rośnie prawidłowo. Optymalne wyniki badania są opisywane przez lekarzy za pomocą odniesienia do siatki centylowej, nie zaś tygodni ciąży — wynik badania, w którym głowa jest o 2 tygodnie „młodsza” niż nóżki może być przyczyną paniki rodziców nieświadomych tego, że rozmaite części ciała malucha rosną w różnym tempie i rzadko zdarza się tak, by dziecko miało „idealne”, uśrednione wymiary.

Badanie w 3. trymestrze pozwala ocenić przede wszystkim: 

• wymiary główki płodu (BPD) — tzw. wymiar dwuciemieniowy,
• obwód główki płodu (HC),
• obwód brzucha płodu (AC),
• długość kości udowej (FL),
• długość kości ramiennej (HL), 
• wymiar poprzeczny móżdżku (TCD).

Dzięki USG lekarz szacuje przybliżoną masę płodu oraz prawdopodobną masę dziecka przy porodzie. USG w 3. trymestrze jest kontynuacją diagnostyki z poprzednich etapów. Podobnie jak badanie między 18. a 22. tygodniem ciąży, ocenia ono rozwój narządów i pozwala stwierdzić występowanie wad wrodzonych. Lekarz sprawdza też stan łożyska, jego położenie, a także ilość płynu owodniowego (AFI).

Badanie w 3. trymestrze służy też sprawdzeniu czy maluch przybrał już odpowiednią pozycję do porodu, a więc główką w dół. Jeśli tak się nie stało, nie ma powodów do paniki, gdyż z dużym prawdopodobieństwem stanie się to nieco później. Jeżeli jednak tak nie będzie, nie oznacza to zawsze wskazania do cesarskiego cięcia. Jaki poród będzie wtedy najlepszy? Ocenia to lekarz, a decydujące są tu głównie wymiary dziecka oraz przebieg ewentualnych wcześniejszych porodów. Ważne powinno być także nastawienie przyszłej mamy. Porody pośladkowe ocenia się jednak jako nieco trudniejsze, dlatego położnik powinien wziąć pod uwagę stan psychiczny rodzącej i „nie naciskać” na poród siłami natury, jeśli jej lęk jest zbyt duży. 

Podstawowe badania w 3. trymestrze ciąży

Trzeci trymestr ciąży zaczyna się w jej 27. tygodniu. Zwykle zaleca się mniej więcej comiesięczne wizyty u lekarza prowadzącego. Podczas nich, zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia dotyczącym opieki okołoporodowej, wykonywane są różne badania.

W 27.-32. tygodniu, jak co miesiąc lekarz powinien przeprowadzić badanie ginekologiczne (ocenia tu m.in ułożenie płodu, stan szyjki macicy i wydzielinę pochwową) oraz ocenić czynność pracy serca płodu (za pomocą aparatu UDT, czyli detektora — takie urządzenie ma w gabinecie każdy ginekolog). Zwykle ciężarnej mierzy się też ciśnienie oraz masę ciała. Jeśli chodzi o badania laboratoryjne, na początku 3. trymestru zaleca się: morfologię krwi, badanie ogólne moczu, badanie na obecność przeciwciał anty-D (u kobiet Rh-), ewentualnie cytologię, która nie została wykonana wcześniej.

W 33.-37. tygodniu do wyżej wymienionych badań w gabinecie ginekologicznym dochodzi ocena wymiarów miednicy oraz ruchów płodu. Na tym etapie ciąży lekarz powinien też zbadać piersi przyszłej mamy i ocenić ryzyko występowania depresji — ten ostatni punkt znajduje się w ministerialnych rozporządzeniach dopiero od niedawna. W tym okresie (prócz standardowej morfologii i badania ogólnego moczu) zostaje wykonany posiew w kierunku paciorkowców B-hemolizujących, z przedsionka pochwy oraz okolic odbytu, a także badanie (z krwi) pod kątem występowania antygenu HBs — ujemny wynik to doskonała wiadomość, gdyż oznacza, że kobieta nie jest zarażona wirusem HBV, głównym winowajcą wirusowego zapalenia wątroby typu B. 

Między 33. a 37. tygodniem ciąży powtarza się też badanie pod kątem występowania wirusa HIV. Kolejne badania w 3. trymestrze przypadają na okres między 38. a 39. tygodniem ciąży — w gabinecie lekarskim te same, co w 27.-32. tygodniu. Jeśli chodzi o pobranie próbek, znów jest to morfologia i badanie ogólne moczu — już po raz ostatni w ciąży. 

W 40. tygodniu i później ciężarna powinna widzieć się z lekarzem co kilka dni. Wiąże się to w dużej mierze ze stanem łożyska, które na tym etapie ciąży może być już zbyt stare, by prawidłowo funkcjonować. Dlatego tak ważna jest częsta ocena ruchów płodu, badanie KTG (czynność serca płodu i skurcze macicy). Jeśli oczekiwanie na poród się przedłuża, lekarz może też zlecić dodatkowe USG.