Rośliny stosowane w stanach zapalnych przewodu pokarmowego

Najważniejszymi zadaniami układu pokarmowego człowieka są pobieranie pożywienia i wody, trawienie, a także przyswajanie składników odżywczych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Do zaabsorbowania większości pożywienia (białka, tłuszcze oraz węglowodany) konieczne jest trawienie. Za pomocą soków wydzielanych przez różne gruczoły zachodzi proces rozkładu do substancji prostszych, podlegających wchłanianiu. Niestrawione, zbędne resztki zostają usunięte (defekacja).

Ślinianki i gruczoły ślinowe produkują ślinę, która zawiera amylazę ślinową. Błona śluzowa żołądka wydziela sok, składający się głównie z kwasu solnego i pepsyny, zaś jelito cienkie dostarcza tzw. sok jelitowy. Wątroba generuje żółć, natomiast trzustka wytwarza sok trzustkowy. Soki różnią się składem, a także funkcją. Strawione składniki pokarmu ulegają wchłanianiu; odbywa się ono głównie w jelicie cienkim, a w jelicie grubym asymilowane są tylko niektóre substancje, jak np. woda i sole mineralne.

Problemy z trawieniem prowadzą do uczucia nadkwaśności, wywołanym również stanem skurczowym przełyku i żołądka. Odczuwamy wtedy nieprzyjemne pieczenie w przełyku oraz ustach, a także ucisk w okolicy mostka (inne nazwy: stan zapalny górnego odcinka przewodu pokarmowego, nieżyt żołądka). Nie oznacza to kłopotów z sercem i krążeniem, ale jest efektem niewłaściwej diety i nie przestrzegania higieny.

Zaostrzenie dolegliwości powodować mogą dodatkowo takie czynniki, jak długotrwałe stosowanie niektórych leków (antybiotyków, sulfonamidów, salicylanów) oraz stresujący tryb życia. W momencie wystąpienia symptomów, świadczących o stanie zapalnym układu pokarmowego, ziołolecznictwo ma do dyspozycji surowce roślinne o działaniu przeciwzapalnym, jak i osłaniającym.

Rumianek pospolity

Rumianek pospolity (Chamomilla recutita (L.) Rauschert)), rumianek apteczny, rumianek lekarski, rumianek zwykły, marunka, kamelki to gatunek rośliny jednorocznej z rodziny astrowatych, jarej, jak i ozimej (zależnie od terminu siewu). W Polsce pospolity, uprawiany także jako roślina lecznicza. W stanie dzikim występuje w Europie oraz na terenie Uralu, Kaukazu, Azji Mniejszej, Iranu, Afganistanu i Indii. Naga łodyga, wewnątrz pusta, silnie rozgałęziona (na końcach poszczególnych rozgałęzień zawiązują się koszyczki), dorasta do 50 cm wysokości. Liście są skrętoległe, siedzące, 2- lub 3-krotnie pierzastodzielone, korzeń zaś palowy, cienki, mocno rozgałęziony. Kwiaty zebrane w koszyczek (brzeżne nibyjęzyczkowe, żeńskie, o białej barwie) w miarę przekwitania odginają się w dół. Owocem jest malutka, podłużna niełupka, na szczycie lekko wygięta, z pięcioma żeberkami na jednej stronie bez puchu kielichowego, długości zaledwie 0,1 mm. Roślina wydziela silny, aromatyczny zapach.

Rumianek to cenna roślina lecznicza. Surowcem zielarskim jest koszyczek rumianku (Anthodium Chamomillae syn. Flos Chamomillae), zawierający olejek eteryczny (od 0,3 do 1,2%), w którego skład wchodzi chamazulen, α-bisabolol, spiroeter. Obejmuje on także flawonoidy, związki kumarynowe, śluz, cholinę, karotenoidy, garbniki, sole mineralne.

Napary stosuje się w:  

• stanach zapalnych przewodu pokarmowego;
• chorobie wrzodowej;
• nadmiernej fermentacji;
• wzdęciach;
• odbijaniu;
• zgadze;
• braku łaknienia;
• biegunkach;
• stanach skurczowych żołądka i jelit;
• przewlekłym zapaleniu dróg moczowych;
• bolesnym miesiączkowaniu;
• przeziębieniach;
• anginie;
• chorobach alergicznych;
• bezsenności;
• napięciu nerwowym;
• stresie.

Lukrecja gładka 

Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra), gatunek z rodziny motylkowatych, pochodzący z Azji Środkowej. Stosowana w lecznictwie w starożytnej Grecji i w Rzymie oraz od średniowiecza w innych krajach europejskich. Obecnie uprawia się kilka odmian tego gatunku dla uzyskania surowca leczniczego oraz spożywczego. Produkty ze słodkiego korzenia lukrecji używane są w przemyśle cukierniczym i jako przyprawa przy produkcji niektórych gatunków piwa oraz tytoniu. Lukrecja jest byliną, tworzącą długi korzeń palowy i bardzo pociągłe korzenie boczne. Z szyjki korzeniowej wyrastają rozgałęzione na kilka metrów rozłogi, opanowujące teren. Z rozłogów wyrastają wzniesione do 1,5 metra łodygi. Liście są nieparzystopierzaste, skórzaste, kwiaty motylkowe, grzbieciste, zebrane w luźne grona, fioletowe lub białe. Kwitnie w czerwcu, a także lipcu.

Surowcem zielarskim są korzenie i rozłogi wykopywane jesienią lub wczesną wiosną. Z korzeni usuwa się zewnętrzną warstwę, przeznaczając do suszenia lub ekstrakcji żółty miąższ. Korzeń lukrecji zawiera liczne saponiny, głównie saponiny trójterpenowe, o smaku bardzo słodkim, flawonoidy, fitosterole, węglowodany, aminokwasy, żywice, sole mineralne, olejek eteryczny i szereg innych związków.

Dlatego, lukrecja znajduje zastosowanie w:

• leczeniu nieżytów i wrzodów żołądka i dwunastnicy,
• stanach zapalnych przewodu pokarmowego,
• leczeniu po zabiegach chirurgicznych,
• leczeniu chorób dróg oddechowych,
• niskiej sprawności układu odpornościowego.

Przemysł zielarski wytwarza z lukrecji szereg preparatów leczniczych oraz stosuje ją w wielu mieszankach ziołowych.

Ślaz dziki

Ślaz dziki, malwa dzika (Malva sylvestris L.) to gatunek rośliny należący do rodziny ślazowatych (Malvaceae). W gwarze ludowej ślaz dziki nazywany jest: ślazikiem, ślazówką, malwą dziką, guziczkowym ziele, ślazem zajęczym, ślazem leśnym. Występuje w całej południowej Europie, środkowej Azji, Ameryce Północnej i Południowej. W Polsce pospolita na całym niżu i w niższych partiach gór. Łodyga szorstko owłosiona (pokładająca lub wzniesiona, u dołu drewniejąca, w górze odstająco gałęzista) o długości od 30 do 120 cm. Liście w nasadzie są sercowate (okrągławe, ogonkowe, 5-7 dłoniastoklapowane) z płytko karbowanymi lub piłkowanymi brzegami. Kwiaty osadzone na nierównych szypułkach, duże, o śr. do 6 cm, wyrastają w pachwinach liści górnych od 2 do 6 kwiatów. Płatki głęboko wycięte, purpurowo-fioletowe lub czarnofioletowe o długości od 1,5 do 3 cm, z widocznymi na powierzchni płatków trzema ciemniejszymi prążkami. Słupek wielokrotny z licznymi szyjkami. Kwitnie od maja do października. Owocem jest rozłupnia, składająca się od 9 do 11 jednonasiennych rozłupek o zaokrąglonych brzegach.

Malwa to roślina lecznicza. Surowcem zielarskim jest kwiat (Flos Malvae silvestris) i liść (Folium Malvae). Kwiat zawiera znaczne ilości śluzu, kwasów organicznych oraz niewielkie ilości olejku eterycznego. Liście zawierają: śluzy, garbniki, fitosterole, cukry, kwasy organiczne, pektyny, witaminę C, B, karetonoidy i dużą ilość soli mineralnych. Kwiat, a także liście ślazu stosowane są w lecznictwie przy nieżytach górnych dróg oddechowych, zwykle w mieszankach z innymi ziołami, nieżytach żołądka i jelit oraz dróg moczowych. 

Zewnętrznie:

• w postaci okładów na rany, wrzody, egzemy itp.,
• do płukania jamy ustnej i gardła,
• do irygacji przy upławach i nadżerkach,
• do kąpieli w schorzeniach skórnych.

Stosuje się wewnętrznie lub zewnętrznie w postaci maceratów, naparów, odwarów przy zaparciach, biegunkach, chorobie wrzodowej żołądka, dwunastnicy, zaburzeniach trawienia, przeziębieniach, stanach zapalnych układu rozrodczego, oczu, gardła.  

Prawoślaz lekarski 

Prawoślaz lekarski, malwa ogrodowa (Althaea officinalis L.) to gatunek rośliny zielnej należący do rodziny ślazowatych (Malvaceae). Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego. W Polsce, dziko rosnący, występuje na niżu. Prawoślaz jest byliną, osiągającą do 1,5 metra wysokości. Cała roślina charakteryzuje się owłosionymi, miękkimi, szarymi włoskami (ulistnienie skrętoległe). Liście duże, dłoniaste, przypominające z wyglądu liście klonu, mają zaostrzony koniec i karbowane brzegi. Dolne są słabo 5-klapowe, górne 3-klapowe. Kwiaty różowe, dość duże, umieszczone głównie na wierzchołku łodygi w kątach liści, pojedynczo lub po kilka. Kwitnie od lipca do sierpnia. Owocem są rozłupnie, rozpadające się na liczne ciemnobrunatne, nerkowate i płaskie rozłupki. Korzeń gruby, krótki, biały, pokryty żółtą skórką z drobnymi korzonkami.

Prawoślaz to roślina lecznicza. Surowcem zielarskim jest korzeń, a także liście. W korzeniu występuje śluz, pektyny, skrobia, sacharoza, olej tłusty, związki białkowe i inne. W liściu: śluz, olejek lotny, kwasy organiczne i inne. Surowiec działa przeciwkaszlowo oraz wykrztuśnie.

Pomaga w: 

• w stanach zapalnych przewodu pokarmowego: podrażnienia, uszkodzenia nabłonka, wrzody żołądka, nadkwaśność, zaparcia;
• w schorzeniach górnych dróg oddechowych, jak nieżyt oskrzeli i gardła z kaszlem.

Zewnętrznie stosuje się prawoślaz na trudno gojące się rany, wrzody, czyraki, w ropnym zapaleniu powiek. Także do lewatyw w przewlekłych zaparciach. 

Odwar z rumianku pospolitego

Składniki:

Koszyczki rumianku                                 15,0
Woda                                                      200,0

Wysuszony i rozdrobniony surowiec zalewamy gorącą wodą. Następnie podgrzewamy przez 10 min., nie dopuszczając do wrzenia. Kolejno studzimy i przecedzamy. Pijemy jedną szklankę 3-4 razy dziennie.

Napar z korzenia lukrecji

Składniki:

Rozdrobniony korzeń lukrecji                    15,0
Woda                                                         200,0 

Wysuszony i rozdrobniony surowiec zalewamy gorącą wodą. Następnie podgrzewamy przez 10 min., dopuszczając do delikatnego wrzenia. Kolejno studzimy i przecedzamy. Pijemy jedną szklankę trzy razy dziennie. 

Macerat ze ślazu dzikiego 

Składniki: 

Kwiaty lub liście ślazu                               15,0
Woda                                                        200,0 

Wysuszony i rozdrobniony surowiec zalewamy ciepłą wodą. Następnie odstawiamy na 30 min. Po ostudzeniu zlewamy płyn. Pijemy jedną szklankę trzy razy dziennie godzinę przed lub po posiłkach. 

Macerat z korzenia prawoślazu lekarskiego

Składniki: 

Rozdrobniony korzeń prawoślazu                20,0
Woda                                                            200,0 

Wysuszony i rozdrobniony surowiec zalewamy bardzo ciepłą wodą. Następnie odstawiamy na 30 min. Po ostudzeniu zlewamy płyn. Pijemy jedną szklankę dwa razy dziennie przed lub po posiłkach albo po przyjęciu innych leków.