Szparag lekarski — czy pomaga zachować młodość?

Szparag lekarski (łac. Asparagus officinalis) to wieloletnia, dwupienna roślina zielna z rodziny szparagowatych (Asparagaceae), która występuje naturalnie w basenie Morza Śródziemnego. W Polsce w stanie dzikim szparagi można spotkać przede wszystkim w południowej części kraju. Do spożycia przeznaczone są młode pędy szparagów. Wyróżnia się dwa rodzaje jadalnych pędów w zależności od sposobu ich uprawy: zielone wyrastające nad powierzchnię ziemi i białe rosnące przysypane ziemią. Szparag lekarski posiada rozbudowany system korzeniowy pełniący funkcję spichrzową. Każdego roku z głównych korzeni wyrastają włókniste korzenie boczne, które zaopatrują roślinę w wodę i substancje pokarmowe. Kłącze szparaga jest krótkie, rozgałęzione i drewniejące, z licznymi łuskowatymi liśćmi. Z jednego kłącza wyrasta kilka pędów nadziemnych. Każdy pęd osiąga około 1,5 m wysokości (w nielicznych przypadkach 2 m). Jest nagi, prosty i rozgałęziający się wiechowato na szczycie. Pokrywają go łuskowate, skrętolegle ułożone liście. Pędy zakończone są pęczkami gałęziaków o funkcji asymilacyjnej. Fragmenty te są ostro zakończone i osiągają długość 1-3 cm. Szparag lekarski posiada zwisające, dzwonkowate kwiaty o długości 4-6 mm i barwie żółtawej lub jasnozielonej, które osadzone są na długich szypułkach. Owoc stanowi kulista, czerwona jagoda o średnicy 6-10 mm.

Szparag lekarski jest wykorzystywany w zaburzeniach funkcjonowania układu moczowego, wspomagająco u osób walczących z otyłością, w celu detoksykacji organizmu i redukcji stresu. Ziele wskazane jest do stosowania w celu obniżenia cholesterolu, zwiększenia skurczu serca i spowolnienia jego rytmu, a także w celu poprawy pamięci i zwiększenia libido. Spożywanie tego warzywa lub suplementacja preparatów zawierających szparag lekarski może wspomagać leczenie zaburzeń trawiennych, chorób sercowo-naczyniowych, a nawet spowalniać procesy starzenia.

Kłącze szparagu było stosowane w starożytności jako środek na stany zapalne, infekcje, kaszel i w leczeniu raka. Szparagi były spożywane przez starożytnych Greków, Rzymian, a także Chińczyków. Wizerunek szparagów umieszczano na egipskich sarkofagach. Chińczycy wykorzystywali szparagi w leczeniu niepłodności i stanów zapalnych stawów. W Europie Północnej uprawa szparagów została rozpowszechniona w XVI wieku, a w Polsce w XVIII wieku. Szparagi są cenionym składnikiem diety ze względu na walory smakowe i niską kaloryczność.

Właściwości przeciwutleniające wynikają przede wszystkim z obecności fenoli i flawonoidów (kwercetyna, rutyna). W badaniach wykazano, że najwyższą zdolność wymiatania i redukcji wolnych rodników posiada kwas galusowy. Inne związki fenolowe to m.in. kwas 3-O-feruloilochinowy, asparanina, asparafina, asparenyol, gobicuzyn. Związkom tym przypisuje się ważną rolę w profilaktyce chorób układu krążenia. Aktywność przeciwutleniającą wykazują także kwasy hydroksycynamonowe (głównie kwas kumarowy, kwas ferulowy i jego dimery), które przeciwdziałają skutkom stresu oksydacyjnego (choroba Alzheimera, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, choroby o podłożu zapalnym). Roślina ta to również cenne źródło przeciwutleniających karotenoidów (kapsantyna, kapsorubina, kapsantyna 5,6-epoksydowa, β-ksantyna, β-karoten, wiolaksantyna, zeaksantyna, neoksantyna, epimery mutatoksantyny). Szparag lekarski pomaga zredukować masę ciała ze względu na niską zawartość kalorii i wysoką zawartość błonnika pokarmowego. W składzie ziela znajduje się dużo potasu i asparaginy, które w połączeniu z małą zawartością sodu pomagają obniżyć ciśnienie tętnicze krwi i przeciwdziałają obrzękom. Zwiększone oddawanie moczu poprawia pracę nerek i zapobiega infekcjom układu moczowego. Asparagina pobudza aktywność komórek nerwowych, przez co wspiera pamięć i koncentrację. Obecność inuliny wspomaga wzrost korzystnej mikroflory jelit, zwiększa odporność organizmu, a także obniża poziom glukozy we krwi i nasila perystaltykę jelit. Zawarty w szparagach glutation wspiera usuwanie toksyn z wątroby. Fitoestrogeny w szparagach działają analogicznie do estrogenu – wpływają na wzrost popędu płciowego u kobiet. Asparagina pobudza produkcję testosteronu, zwiększa sprawność seksualną i nasila proces spermatogenezy. Szparagi mogą być spożywane w okresie ciąży ze względu na zawartość kwasu foliowego, który ma istotny wpływ na prawidłowy rozwój płodu. Szparag lekarski to bogate źródło witamin (A, B, C, E, K) i minerałów (żelazo, potas, magnez, fosfor, selen, wapń, jod, cynk). Surowiec wykazuje aktywność przeciwbakteryjną, przeciwwirusową i przeciwgrzybiczą. Saponiny sterydowe (m.in. protodioscyna) to składniki wykazujące aktywność cytotoksyczną w stosunku do komórek nowotworowych i wspierające pracę układu immunologicznego. Fitosterole (β-sitosterol) obniżają poziom cholesterolu LDL we krwi, zwiększają poziom cholesterolu HDL i hamują wychwyt cholesterolu jelitowego.

Przeciwwskazaniem do stosowania szparaga lekarskiego jest dna moczanowa i niewydolność nerek. Roślina nie powinna być polecana osobom z zespołem jelita drażliwego.

Z korzenia szparaga lekarskiego można przygotować odwar poprzez zalanie 1 łyżeczki korzenia 250 ml zimnej wody i gotowanie przez kilka minut. Zaleca się spożywanie odwaru 1-3 razy dziennie.

Spożywanie dużych ilości szparaga lekarskiego może zmniejszyć skuteczność leków przeciwzakrzepowych na skutek dużej zawartości witaminy K. Roślina nasila działanie leków moczopędnych (chlorotiazyd, furosemid, chlortalidon i hydrochlorotiazyd) i zwiększa utratę potasu. Szparag może wpływać na stężenie litu we krwi.

Obecność puryny w szparagu powoduje odkładanie się kwasu moczowego w organizmie. Spożywanie szparaga lekarskiego może wywołać wzdęcia i bóle brzucha. Zachodzące w organizmie przemiany zawartej w szparagu asparaginy powodują nieprzyjemny (choć u większości osób niewyczuwalny) zapach moczu.