Bluszcz pospolity — na cellulit, łupież i kaszel

Bluszcz pospolity jest składnikiem leków, suplementów diety oraz wyrobów medycznych, jest także używany w kosmetykach. Surowcem są suszone liście, które zbierane są pod koniec lata. W Polsce roślina ta jest dość rzadko wykorzystywana w lecznictwie w przeciwieństwie do innych krajów europejskich, jak na przykład Niemcy. Liść bluszczu został uznany jako surowiec farmakopealny dopiero wraz z wydaniem Farmakopei Polskiej VIII w 2008 roku. Może to dziwić, ponieważ skuteczność wyciągów z liści bluszczu została już wcześniej dobrze potwierdzona w badaniach biofizycznych oraz biologicznych.

Wyciąg z liści bluszczu jest składnikiem preparatów o działaniu wykrztuśnym. Stosowany jest w leczeniu kaszlu produktywnego (mokrego). Wskazany jest również w stanach zapalnych oskrzeli oraz pomocniczo w krztuścu i astmie. Jak wspomniano, wyciągi z surowca stosuje się również jako składnik kosmetyków przeciwcellulitowych (tak zwana skórka pomarańczowa) i produktów przeciwstarzeniowych. Bluszcz stosowany jest w również w szamponach przeciwłupieżowych, kremach i lotionach do cery tłustej. Wykazuje także działanie pomocnicze na trudno gojące się rany oraz bolące obszary w gośćcu stawowym. Jest składnikiem preparatów do masażu jako składnik o działaniu przeciwcellulitowym.

Roślina ta towarzyszyła człowieka niemalże od wieków. Została opisana w księgach Starego i Nowego Testamentu. W starożytnej Grecji używana była jako afrodyzjak dodawany do napojów. Stanowiła atrybut Dionizosa − greckiego boga płodności i wina. Bluszcz był również symbolem nieśmiertelności, miłości i wierności. Wieńce z bluszczu wręczane były na przykład nowożeńcom. W przekazach ludowych nie ma zbyt wielu informacji na temat wykorzystania bluszczu w lecznictwie. Wiadomo, że w odwarach kąpano dzieci, aby usunąć robaki jelitowe. Zalecano go mężczyznom, którzy szczególnie chcieli przypodobać się kobietom. Kobiety zaś otrzymywały bluszcz, aby pobudzić u nich krwawienia miesięczne. W języku staropolskim można znaleźć określenia bluszczu, takie jak brzostan, brzestan, brzeszczan. Przypisywano mu właściwości eliksirów miłosnych oraz działanie przeciwbólowe. Roślina ta w medycynie ludowej stosowana była w leczeniu kiły.

Bluszcz pospolity (Hedera helix L.) to roślina należąca do rodziny araliowatych (Araliaceae). Rodzaj Hedera powstał w trzeciorzędzie i okresie polodowcowym. Najstarsze ślady kopalne bluszczu można odnaleźć w Bułgarii. Zasięg występowania bluszczu pospolitego jest jednak znacznie większy. Roślinę można spotkać w południowej, zachodniej i środkowej części Europy, a także na zachodnich krańcach Azji i w północnej Afryce. Polska leży w północno-wschodniej części obszaru występowania Hedera helix. Dodatkowo ten śródziemnomorsko-atlantycki gatunek to jedyny przedstawiciel rodziny Araliaceae w Polsce.

Bluszcz pospolity to roślina wspinająca się albo płożąca. Na jej pędach znajdują się korzenie przybyszowe. Dzięki nim bluszcz może przyczepiać się do innych elementów. Pędy kwitnące nie posiadają takich korzeni. Bluszcz charakteryzuje się różnolistnością, a liście są zimozielone. Jeśli pędy są płonne, wówczas pokrywają je liście 3- lub 5-klapowe, które są sercowate u nasady. Gdy pędy są kwitnące, liście mają kształt romboidalny lub jajowaty. Sposób ułożenia liści określa się jako skrętoległy. Ogonki liści są długie, walcowate i podłużnie rowkowane. Na powierzchni młodych liści i ogonków występują białe włoski. Starsze liście są nagie. Obupłciowe kwiaty zebrane są w baldachokształtne kwiatostany. Owocem są pestkowce, które zmieniają kolor od ciemnobrązowego do niebieskoczarnego w zależności od stopnia dojrzałości rośliny. Bluszcz pospolity kwitnie od września do października. Ciekawostką jest to, że roślina ta może żyć nawet 700 lat i osiągać długość aż do 30 metrów.

Liść bluszczu pospolitego zawiera około 5% saponin triterpenowych: pochodne hederageniny i kwasu oleanolowego, a także ich glikozydy – monodesmozydy (alfa- i beta-hederyna) oraz bidesmozydy (hederasaponina B i C). Saponiny triterpenowe obecne w surowcu warunkują działanie wykrztuśne, spazmolityczne, przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne. Alfa-hederyna wpływa bezpośrednio na pobudzenie receptorów beta₂−adrenergicznych. W związku z tym mięśniówka oskrzeli się rozkurcza, a lepkość śluzu zmniejsza. Saponiny poprzez zwiększenie uwalniania uwodnionego śluzu nabłonka oddechowego powodują również nasilenie ruchu rzęsek.

Analiza składu chemicznego liści bluszczu pospolitego wykazała również obecność flawonoidów (rutyna, 3-rutynozyd kemferolu), poliacetylenów (falkarinol, farkarinon), kumaryn (skopolina), fenolokwasów (kawowy, chlorogenowy) oraz steroli (cholesterol, kampesterol, sitosterol, stigmasterol, alfa-spinasterol). Tak bogaty skład − zwłaszcza ze względu na obecność saponin, flawonoidów oraz kwasów fenolowych − pozwala na wykorzystanie bluszczu pospolitego w kosmetologii. Wyciąg z liści bluszczu poprawia ukrwienie skóry oraz uszczelnia naczynia włosowate. Wykazuje działanie bakteriostatyczne, przeciwobrzękowe oraz ujędrniające skórę. Ekstrakt z bluszczu przyspiesza przemianę materii, dzięki czemu pobudza usuwanie z organizmu nadmiaru toksyn i wody.

Preparaty doustne z bluszczem stosuje się zazwyczaj od 2 do 3 razy na dobę. Dawkowanie zależne jest od zawartości wyciągu z liści bluszczu, postaci preparatu, a także wieku pacjenta. Z powodu nasilenia objawów ze strony układu oddechowego nie powinno się podawać wyciągów z bluszczu dzieciom do 2 roku życia. Z kolei ze względu na efekt wykrztuśny zaleca się, aby leki zawierające bluszcz stosować około 3 lub 4 godziny przed snem. Czas przyjmowania preparatów nie powinien przekraczać 7 dni. Jeśli kaszel nie ustępuje, należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym. Wyciągi z bluszczu przeciwwskazane są u osób z wrzodami i stanami zapalnymi błony śluzowej przewodu pokarmowego.

Brak danych dostarczających informacji o istotnych klinicznie interakcjach bluszczu z innymi ziołami lub lekami.

Działania niepożądane po przyjęciu wyciągów z bluszczu występują niezbyt często lub rzadko. U wrażliwych pacjentów mogą pojawić się skutki uboczne ze strony przewodu pokarmowego, takie jak nudności, wymioty, biegunki. Bardzo rzadko w badaniach klinicznych zgłaszano natomiast reakcje alergiczne (pokrzywka, duszności, obrzęk Quinckego). W wyniku przekroczenia dawki dobowej mogą wystąpić objawy żołądkowo-jelitowe oraz pobudzenie nerwowe.