Jak „uporać się” z niedokrwistością?

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) o niedokrwistości mówimy wówczas, gdy stężenie hemoglobiny w krwinkach czerwonych spada poniżej normy i tak odpowiednio dla poszczególnych grup wynosi:

• u mężczyzn – poniżej 13g% (130 g/l),
• u kobiet – poniżej 12g% (120 g/l),
• u kobiet w ciąży – poniżej 11g% (110 g/l),
• u dzieci w wieku od 6 do 14 lat – poniżej 12g% (120 g/l),
• u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 6 lat – poniżej 11g% (110 g/l).

Objawy niedokrwistości

Głównym zadaniem hemoglobiny jest przenoszenie tlenu z płuc do tkanek. Jeżeli nastąpi jej niedobór wówczas upośledzona jest zdolność krwi do zaopatrywania tkanek w tlen niezbędny do wytwarzania energii, dochodzi wówczas do:

1. Zaburzeń ze strony układu nerwowego:

• zawrotów głowy, szumu w uszach|,
• uczucia pustki w głowie,
• niemożności skupienia uwagi,
• łatwości męczenia się i uczucia znużenia,
• zaburzeń pamięci.

2. Zauważalne są również objawy ze strony układu krążenia m.in.:

• bladość skóry i błon śluzowych,
• zmniejszenie zdolności organizmu do utrzymania właściwej temperatury ciała,
• przyspieszenie akcji serca, szczególnie podczas wysiłku fizycznego.

Częstym objawem niedokrwistości jest bezsenność, zwiększona drażliwość i pobudliwość nerwowa.

Co powoduje kłopoty z hemoglobiną? 

Przyczyn może być wiele, np. czynniki genetyczne, środowiskowe, żywieniowe. Dość częstą przyczyną występowania niedokrwistości u ludzi dorosłych są infekcje i przewlekłe stany chorobowe. Wykluczyć więc należy wszystkie czynniki medyczne, które muszą być konsultowane z lekarzem. Najczęściej jednak niedokrwistość wywołana jest niedoborami pokarmowymi, zwłaszcza niedoborem żelaza w diecie.
Niedokrwistość na tle żywieniowym oprócz zmniejszonego spożycia żelaza może powstawać w wyniku niedoborów:

• kwasu foliowego,
• witaminy B6 i B12,
• witaminy C.

Gdzie znajdziemy żelazo? 

Zanim zaczniemy szukać źródeł występowania tego mikroelementu należy powiedzieć o jego biodostępności, czyli o stopniu w jakim żelazo zostanie wchłonięte z przewodu pokarmowego, aby spełniało swoje funkcje krwiotwórcze.
W produktach żywnościowych występują dwa rodzaje żelaza:

• hemowe, które znajduje się głownie w produktach pochodzenia zwierzęcego,
• niehemowe, występujące głównie w produktach roślinnych.

Żelazo niehemowe jest wchłaniane zaledwie w 2%, podczas gdy przyswajalność żelaza pochodzącego z produktów zwierzęcych wynosi około 22%. Warto zaznaczyć, że na biodostępność żelaza niehemowego mają wpływ inne składniki diety.

Korzystnie wpływają:

• witamina C pochodząca z warzyw i owoców,
• nawet niewielkie ilości mięsa.

Należy natomiast „uważać” na:

• kawę, herbatę – polifenole w nich zawarte utrudniają wchłanianie żelaza; ważne więc aby nie popijać posiłku herbatą!
• szpinak, szczaw, rabarbar – ze względu na kwas szczawiowy.
• nadmiar błonnika w diecie – m.in. produkty z nieoczyszczonego ziarna np. razowe pieczywo, otręby pszenne itp.
• jaja – mimo dużej ilości żelaza w żółtku nie jest ono dobrze przyswajalne.
• mleko i przetwory mleczne – z powodu wapnia, który ogranicza przyswajanie żelaza.

W poszukiwaniu źródeł

Dla zaspokojenia potrzeb organizmu na żelazo konieczne jest zwrócenie uwagi na odpowiednie zestawienie poszczególnych posiłków. Powinny się w nich znajdować produkty, będące dobrym źródłem tego pierwiastka (patrz tabela 1).
Aby skorzystać w pełni z tabeli należy wiedzieć ile należy dostarczyć organizmowi żelaza w diecie, i tak zapotrzebowanie dla poszczególnych grup wynosi:

• dzieci – 10 mg/dobę,
• kobiety – 18 mg/dobę,
• kobiety ciężarne – 26 mg/dobę,
• kobiety karmiące – 20 mg/dobę,
• mężczyźni – 15 mg/dobę.

Jak wspomniano powyżej oprócz żelaza ważną rolę w eliminowaniu niedokrwistości pełnią inne składniki. Gdzie ich szukać?:

• kwas foliowy – najbogatsze jego źródła to sałata, szpinak, natka, brokuły, owoce cytrusowe – jednym słowem produkty, które dodatkowo są bogactwem witaminy C ułatwiającej przyswajanie żelaza niehemowego oraz drożdże, wątroba, pełne ziarna zbóż, rośliny strączkowe;
• witamina B6 - występuje w  większych ilościach w drożdżach, kiełkach pszenicy, otrębach pszennych, nasionach roślin strączkowych;
• witamina B12 – należy jej szukać głównie w wątrobie i nerkach, w mniejszych ilościach natomiast występuje w mleku i jego przetworach;
• witamina C – jej źródła to wymienione wyżej warzywa

Co z farmakologią?

Preparaty żelaza podaje się zawsze wyłącznie na zlecenie lekarza. Przedawkowanie jest bardzo szkodliwe, dlatego bez wyraźnych wskazań medycznych nie należy ich przyjmować.

Preparaty kwasu foliowego wskazane są dla kobiet w okresie prekoncepcyjnym i w czasie ciąży, a  także podczas karmienia dziecka piersią.

Preparaty witaminy B12 wskazane są dla osób odżywiających się w sposób ściśle wegetariański.

Kompromis

Zgodnie z zaleceniami żywieniowymi podroby nie powinny gościć na naszym stole. Co więc zrobić, aby pogodzić racjonalne żywienie z potrzebą uzupełnienia żelaza? Wątróbka drobiowa z pieczonym jabłkiem w majeranku z dodatkiem sałatki z brokułów i ziemniakami zapiekanymi posypanymi natką to prawdziwa uczta nie tylko dla podniebienia ale i „zastrzyk” w walce z niedokrwistością. Pamiętajmy, że codzienna taka porcja spowoduje, że przybędzie nam kolejny problem związany z walką z cholesterolem. Jak to pogodzić? Lecząc niedokrwistość żywieniową z  niedoborem żelaza wybierajmy na co dzień mięso chude drobiowe w połączeniu z produktami zbożowymi z pełnego przemiału i wzbogacajmy dania produktami bogatymi w witaminę C, pamiętając jednocześnie o składnikach, które utrudniają przyswajanie żelaza. Smacznego!

Tabela 1. Zawartość żelaza w wybranych produktach spożywczych (Kunachowicz H. i wsp., Tabele wartości odżywczej produktów spożywczych, IŻŻ, 1998)