Czym jest atropina? Czy pomaga na nadpotliwość?

Atropina jest naturalnie występującą substancją izolowaną z roślin z rodziny Psiankowatych, w tym z wilczej jagody (łac. Atropa belladonna). Stanowi alkaloid tropinowy, hamujący działanie acetylocholiny. Po podaniu powoduje przyspieszenie akcji serca, dlatego znajduje zastosowanie w resuscytacji  krążeniowo–oddechowej. Znana jest również z wykorzystania w okulistyce, ponieważ powoduje długotrwałe rozszerzenie źrenicy i porażenie akomodacji oka.

Czym jest atropina?

Atropina jest naturalnym alkaloidem tropinowym. Z chemicznego punktu stanowi odmianę racemiczną hioscyjaminy. Występuje w roślinach z rodziny psiankowatych (łac. Solanaceae), np. w pokrzyku wilczej jagodzie. Wchłania się dobrze z przewodu pokarmowego. Zaliczana jest do leków parasymaptykolitycznych (pobudzających), które pośrednio znoszą działanie acetylocholiny (ACTH m.in. pobudza mięśnie szkieletowe, rozszerza naczynia krwionośne, obniża ciśnienie krwi). Ponadto atropina działa odtruwająco, blokuje selektywnie receptory znajdujące się w mięśniu sercowym (działa przeciwarytmicznie) i mięśniach gładkich różnych narządów (np. dróg moczowych lub oskrzeli) i układów, ośrodkowym układzie nerwowym (OUN), gruczołach ślinowych, potowych, łzowych.

Atropina – działanie

Atropina jest antagonistą receptorów cholinergicznych, dzięki czemu znosi działanie acetylocholiny. Działa na tzw. receptory muskarynowe, blokując je po kolei w następujących narządach: oskrzela, serce, gałka oczna, mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg moczowych, przy czym najpóźniej hamuje wydzielanie żołądkowe. Stopień aktywności jest uzależniony od dawki. Atropina wykazuje w ten sposób wielokierunkowe działanie na organizm. W drogach oddechowych powoduje rozkurcz mięśni gładkich, co prowadzi do zwiększenia światła oskrzeli oraz ograniczenia wydzielania śluzu. Wpływa na zwiększenie akcji serca oraz pojemności minutowej, przy czym silniejszy efekt obserwuje się u osób młodych. W obrębie przewodu pokarmowego wywołuje zmniejszenie wydzielania żołądkowego oraz napięcia mięśniówki ścian przewodu pokarmowego, osłabienie perystaltyki jelitowej i zaleganie treści żołądkowej. Ponadto działa przeciwwymiotnie. W układzie moczowym osłabia napięcie mięśni ściany moczowodów i pęcherza moczowego. Wpływa na gruczoły zewnątrzwydzielnicze, powodując zmniejszenie wydzielania: łez, potu, enzymów trawiennych, śliny. Powoduje rozszerzenie źrenic oraz słabe działanie miejscowo znieczulające.

Atropina – wskazania do stosowania

Atropina ma zastosowanie w resuscytacji krążeniowo-oddechowej (asystolia – brak czynności elektrycznej serca, zaburzeniach przewodzenia impulsów elektrycznych w układzie elektrycznym serca), we wstępnym postępowaniu anestezjologicznym przed znieczuleniem i operacją, w odwracaniu blokady przewodnictwa nerwowo–mięśniowego, w leczeniu odruchowej bradykardii (zwolnienie akcji serca), w nadmiernym skurczu oskrzeli i aktywności wydzielniczej, we wzmożonym napięciu (stany spastyczne) przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowodów, w diagnostyce radiologicznej. Atropina może być wykorzystywana w przypadku zatrucia glikozydami naparstnicy purpurowej lub inhibitorami acetylocholinoesterazy.

W postaci kropli do oczu atropina jest używana do długotrwałego rozszerzenia źrenicy w stanach zapalenia tęczówki i ciałka rzęskowego, w przeciwdziałaniu powstawania zrostów tęczówkowo-soczewkowych oraz w diagnostycznym badaniu refrakcji u dzieci. Po podaniu do worka spojówkowego rozszerzenie źrenicy następuje po ok. 30 minutach i utrzymuje się przez 8–14 dni, natomiast porażenie akomodacji pojawia się po ok. 2 godzinach i trwa ok. 5 dni.  

Atropina – przeciwwskazania do stosowania

Przeciwwskazaniem do stosowania atropiny jest nadwrażliwość na tę substancję, jaskra z zamykającym się kątem przesączania, niedrożność przewodu pokarmowego, zwężenie odźwiernika, refluks żołądka, zwężenie szyi pęcherza moczowego. Ponadto nie należy podawać atropiny w okresie ciąży oraz karmienia piersią.

Atropina a pocenie się (nadpotliwość)

Atropina, poprzez blokujący wpływ na receptory cholinergiczne, hamuje ich pobudzenie przez acetylocholinę. W ten sposób ogranicza wydzielanie większości gruczołów, w tym również potowych. Teoretycznie w leczeniu nadmiernej potliwości (hiperhydroza, nadpotliwość) mogą być stosowane preparaty z atropiną, które działając na współczulny układ nerwowy, ograniczają jego działanie, co prowadzi do ograniczenia pocenia. Nie jest to jednak często praktykowane, przez wzgląd na liczne działania niepożądane atropiny.

Atropina – skutki uboczne stosowania

Stosowanie atropiny może być przyczyną wystąpienia działań niepożądanych, takich jak: zwiększenie ciśnienia wewnątrzgałkowego, światłowstręt, rozszerzenie źrenic, upośledzenie zdolności widzenia, suchość błon śluzowych, ograniczenie wydzielania potu, zaparcia, zatrzymanie moczu, refluks żołądkowo-przełykowy, przyspieszenie i zaburzenia rytmu serca (w niewielkich dawkach może ograniczać częstotliwość rytmu serca). Niekiedy może pojawić się senność, niepokój, pobudzenie, depresja ośrodka oddechowego, reakcje alergiczne w postaci: pokrzywki, zaczerwienienia skóry, podwyższonej temperatury ciała.