Czarna fasola afrykańska — na ból zębów, bezsenność i odchudzanie

Tradycyjna medycyna afrykańska wykorzystuje nie tylko nasiona, ale również liście, gałęzie oraz korę Griffonia simplicifolia. Z kory czarnej fasoli afrykańskiej sporządza się odwary, które służą do przemywania owrzodzeń na skórze. Leczy się nimi zmiany na skórze i błonach śluzowych towarzyszące chorobie syfilis. Po zmieszaniu z sokiem cytrynowym i pieprzem sproszkowana kora gałązek fasoli jest używana do łagodzenia bólu zepsutych zębów. Poszczególne części czarnej fasoli afrykańskiej są szeroko wykorzystywane przez plemiona do utrzymywania higieny jamy ustnej. Z korzeni oraz pędów rośliny wykonuje się pałeczki do czyszczenia przestrzeni międzyzębowych. Łodygi rozdrobnione na włókna tworzą rodzaj gąbki, którą żuje się w celu ochrony przed próchnicą.

Napary z liści oraz pędów rośliny pije się w razie dolegliwości przewodu pokarmowego. Mają zatrzymywać biegunkę i wymioty, ale również przynosić ulgę w dokuczliwych zaparciach. Odwary z liści Griffonia simplicifolia działają przeciwkaszlowo i są stosowane w razie przeziębień. Sok z liści łagodzi infekcje nerek i pęcherza moczowego, a zmiażdżone liście w postaci pasty są przykładane na skórę, ponieważ ułatwiają gojenie się nadkażonych ran i oparzeń. Sokiem z liści rośliny zakrapia się również oczy w przypadku stanów zapalnych spojówek.

Surowce Griffonia simplicifolia (korzenie i liście) są tradycyjnie używane do leczenia osób cierpiących na anemię sierpowatokrwinkową.

Griffonia simplicifolia uważana jest za lokalny afrodyzjak, dlatego popularne jest żucie jej korzeni.

Poza zastosowaniem medycznym czarna fasola afrykańska służy m.in. do otrzymywania czarnego barwnika, który jest produkowany z jej liści. Z pędów Griffonia simplicifolia wyplata się kosze, a z korzeni po wysuszeniu tworzony jest puder do twarzy. Liście czarnej fasoli afrykańskiej dodaje się do wina, a sok wypływający z młodych gałązek jest pity bezpośrednio z rośliny w celu ugaszenia pragnienia. Co ciekawe, liście Griffonia simplicifolia umieszcza się w kurnikach, żeby chronić zwierzęta przed insektami.

W Polsce suplementy diety zawierające ekstrakt z czarnej fasoli afrykańskiej są reklamowane jako naturalne wspomagacze równowagi emocjonalnej. Uzasadnieniem jest wysoka zawartość aminokwasu 5-hydroksytryptofanu, który stanowi naturalny prekursor ludzkiego hormonu szczęścia (serotoniny). Griffonia simplicifolia będzie więc dobrym wyborem wspomagającym leczenie osób, które borykają się z problemem bezsenności, obniżonego nastroju, a nawet depresji.

Czarna fasola afrykańska wzbogaca suplementy diety przeznaczone dla osób z nadwagą i/lub otyłością. Roślina wspomaga procesy trawienne i hamuje apetyt, przez co sprzyja redukcji masy ciała. Nasiona czarnej fasoli są produktem odżywczym. Ze względu na wysoką zawartość białka pomagają budować masę mięśniową. Ponadto roślina jest polecana kobietom w okresie menopauzy, które borykają się z problemem nadmiernej pobudliwości nerwowej i uderzeniami gorąca. Griffonia simplicifolia może wspomóc leczenie w przypadku występowania napięciowych bóli głowy.

Czarna fasola afrykańska (łac. Griffonia simplicifolia) to roślina należąca do rodziny bobowatych Fabaceae. Miejscem jej występowania są trawiaste sawanny tropikalnej Afryki Środkowej i Zachodniej (Liberia, Nigeria, Gabon i Kongo). Dziko rosnącą roślinę można spotkać w widnych zaroślach, w pobliżu kopców termitów i na obrzeżach lasów galeriowych.

Przez miejscową ludność nazywana jest boogra, borokotoa, eggo, kadia, atooto, gbogbotri, griffonia, kajya, kanya czy kwakuo-aboto.

Griffonia simplicifolia preferuje gleby przepuszczalne, o sporej wilgotności i pH zbliżonym do obojętnego. Może wzrastać zarówno na ziemiach lekkich (piaszczystych), jak i ciężkich typu gliniastego. Do prawidłowego rozwoju potrzebuje stanowiska o sporym nasłonecznieniu.

Czarna fasola afrykańska ma postać wiecznie zielonego, niewielkiego krzewu bądź sporej liany oplatającej drzewa, o brązowo-czarnych, nagich gałęziach. W odpowiednich warunkach osiąga nawet 3 m długości. Jajowate liście rośliny są ułożone w sposób naprzemienny. Blaszka liściowa ma średnie wymiary: 6-12 cm długości oraz 3-6 cm szerokości. Jest zaopatrzona w drobne przylistki (1 mm) o trójkątnym kształcie. Liście mają zaokrągloną bądź sercowatą podstawę blaszki i krótki, szpiczasty wierzchołek.

Kwiaty Griffonia simplicifolia tworzą kwiatostany pachowe w formie grona. Grona mają kształt określany jako piramidalny i długość około 5-20 cm. Kwiaty czarnej fasoli afrykańskiej są obupłciowe. Ich szypułka kwiatowa ma długość 3-4 mm. Rurka kwiatowa składa się z pomarańczowych trójkątnych płatków kwiatowych. Eliptyczne płatki korony kwiatowej mają długość 10-12 mm i zielonkawe zabarwienie. Ich brzegi pokryte są delikatnym owłosieniem. Kwiaty mają 10 nitkowatych pręcików, które dorastają do 2 cm długości, oraz pojedynczy, prążkowany słupek górny.

Owocem Griffonia simplicifolia jest strąk o skośno-cylindrycznym kształcie i wymiarach: 8 cm długości i 4 cm szerokości. Zawiera 1-4 nasiona, które są drobne, nagie i kuliste.

W nasionach Griffonia simplicifolia obecny jest w wysokim stężeniu (do ~16% w dojrzałych nasionach) stosunkowo rzadko występujący aminokwas 5-hydroksytryptofan, który jest prekursorem neuroprzekaźnika – serotoniny. W liściach dodatkowo występuje sama serotonina w stężeniu na poziomie 0,1-0,2%. Surowiec roślinny jest więc cennym składnikiem diety osób z chorobami wiążącymi się z niedoborem serotoniny (depresja, zaburzenia snu, otyłość).

Alkaloidy obecne w Griffonia simplicifolia to trygonelina, 5-hydroksy-3-(2-hydroksyetylo)indol, 5-hydroksyindolo-3-karboksyaldehyd, hyrtiosulawezyna, hyrtioerektyna B, 3-karboksy-6-hydroksy-β-karbolina, kwas indolo-3-acetyloasparaginowy oraz kwas 5’-hydroksyindolo-3-octowy. Nasiona czarnej fasoli afrykańskiej zawierają kwasy tłuszczowe. Jest to przede wszystkim kwas linolowy, ale również mirystynowy, palmitynowy, stearynowy, oleinowy i arachidowy.

Surowiec jest bogaty w substancje określane jako fitosterole, tj. beta-sitosterol, stigmasterol i kampesterol, oraz w tokoferole roślinne. Z nasion Griffonia simplicifolia wyodrębniono związki, które określono jako gryfonilid (o nieznanej dotąd strukturze chemicznej) i gryfoninę, która wydaje się być identyczna z substancją o nazwie litospermozyd (obecny w gatunku Lithospermum purpurocaeruleum). W nasionach odkryto również analogi strukturalne litospermozydu, określane zbiorczo jako glikozydy nitrylowe, które jak dotąd są rzadko izolowane w świecie roślin.

Liście czarnej fasoli afrykańskiej zawierają olejek eteryczny oraz związki z grupy kumaryn. Z Griffonia simplicifolia wyizolowano również izolektynę B4.

Ekstrakt z czarnej fasoli afrykańskiej wspomaga utratę masy ciała. Przeprowadzono randomizowane, podwójnie ślepe badanie, w którym wzięło udział 20 kobiet z nadwagą. Połowa kobiet przez miesiąc otrzymywała ekstrakt z Griffonia simplicifolia w formie spreju doustnego, a pozostała część ochotniczek – preparat placebo. Wszystkie kobiety stosowały przez 4 tygodnie spersonalizowaną dietę o obniżonej kaloryczności posiłków. Skuteczność odchudzającą rośliny badano poprzez oznaczenie stężenia w moczu kwasu 5-hydroksyindolooctowego (5-HIAA), stanowiącego metabolit serotoniny, oraz ocenę parametrów, takich jak: indywidualna ocena odczuwania apetytu (w skali Habera), skład ciała po eksperymencie oraz nasilenie napadów objadania się w czasie trwania badania. W wynikach podkreślono obniżenie poziomu BMI kobiet, które suplementowały ekstrakt z Griffonia simplicifolia. W grupie otrzymującej preparat z czarnej fasoli afrykańskiej zaobserwowano zmniejszenie grubości fałdów skórno-pośladkowych oraz obwodów ramienia i bioder. Kobiety przyjmujące preparat roślinny odczuwały mniejszy głód w trakcie badania (spadek w skali Habera), ponadto wykrywano u nich znaczący wzrost 24-godzinnego poziomu 5-HIAA w moczu.

Przeprowadzono badania nad skutecznością połączenia ekstraktu z czarnej fasoli afrykańskiej i magnezu w łagodzeniu choroby lokomocyjnej u dzieci. Oceniano również bezpieczeństwo prowadzenia takiej suplementacji. Pacjenci pediatryczni objęci eksperymentem zgłaszali uciążliwe objawy, takie jak: zawroty głowy, zmęczenie i nudności podczas korzystania ze środków transportu. Dwie badane grupy dobrano, biorąc pod uwagę wiek, płeć i masę ciała pacjentów. Po 3 miesiącach suplementacji wyciągu z Griffonia simplicifolia oraz magnezu stwierdzono znaczne zmniejszenie epizodów choroby lokomocyjnej w suplementowanej grupie (częstość występowania na poziomie 36% w porównaniu z 73% w grupie kontrolnej).

Ekstrakt z nasion czarnej fasoli afrykańskiej wykazał aktywność cytotoksyczną wobec komórek nowotworowych w raku Ehrlicha przebiegającym z wodobrzuszem. Zaobserwowano zahamowanie wzrostu guza nowotworowego oraz wydłużenie czasu przeżycia zwierząt. Najprawdopodobniej działanie cytotoksyczne lektyn czarnej fasoli afrykańskiej wynika z lizy komórek nowotworowych za pośrednictwem makrofagów aktywowanych substancjami czynnymi Griffonia simplicifolia.

Ekstrakt z nasion Griffonia simplicifolia został przebadany na szczurach pod kątem właściwości przeciwlękowych. Wyniki doświadczenia potwierdzają, że Griffonia simplicifolia może być pomocnym składnikiem diety osób cierpiących na zaburzenia lękowe.

W celu ustalenia optymalnego dawkowania Griffonia simplicifolia u ludzi konieczne są dalsze badania w tym zakresie.

Zalecana ilość 5-HTP dla ludzi w terapii depresji to od 300 mg do 500 mg dziennie, w jednej lub kilku dawkach podzielonych. W przypadku fibromialgii ilość 5-HTP wynosi 100 mg przez jeden miesiąc.

Suplementy z czarnej fasoli afrykańskiej nie powinny być stosowane przez kobiety w ciąży oraz matki karmiące piersią. Brak jest badań dotyczących bezpieczeństwa suplementacji w tych grupach.

Suplementacja preparatów Griffonia simplicifolia jest niewskazana dla osób przyjmujących leki przeciwdepresyjne zwiększające poziom serotoniny (ryzyko wystąpienia zespołu serotoninowego). Są to m.in. substancje z grupy SSRI (selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny), np. citalopram, escitalopram, fluwoksamina, paroksetyna, fluoksetyna, sertralina, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne TLPD, np. amitryptylina, nortryptylina, imipramina, oraz inhibitory monoaminooksydazy IMAO: fenelzyna, tranylcypromina, nefazodon.

Podobna interakcja była zgłaszana w przypadku połączenia 5-HTP z tramadolem i meperydyną, lekami przeciwbólowymi z grupy opioidów oraz dekstrometorfanem (substancja przeciwkaszlowa).

Ekstrakt z Griffonia simplicifolia nie powinien być łączony z karbidopą, czyli lekiem stosowanym w chorobie Parkinsona. Takie połączenie może powodować chorobę skóry przypominającą twardzinę (stwardnienie skóry poprzedzone wystąpieniem obrzęku).

Stosowanie ekstraktu z Griffonia simplicifolia oraz leków przeciwmigrenowych z grupy tryptanów może nasilać ich działania niepożądane.

Badanie toksyczności ostrej wodno-etanolowego ekstraktu z Griffonia simplicifolia, przeprowadzone na samicach myszy szwajcarskich, nie wykazało efektów niepożądanych u zwierząt.

W eksperymencie analizowano również toksyczność podprzewlekłą Griffonia simplicifolia, podając myszom wodno-etanolowy ekstrakt z czarnej fasoli afrykańskiej przez 28 dni. Zaobserwowano wzrost masy ciała zwierząt i spadek masy narządowej (macicy u samic oraz wątroby u samców). Nie stwierdzono istotnych zmian w parametrach hematologicznych poza spadkiem stężenia płytek krwi i wzrostem ilości frakcji LDL cholesterolu.

W literaturze opisano przypadek 39-letniego mężczyzny z zespołem stresu pourazowego w wywiadzie, z zaburzeniami lękowymi i uzależnieniem od marihuany, który przedawkował suplement diety 5-HTP z nasion czarnej fasoli afrykańskiej. U pacjenta pojawiły się następujące objawy: nudności, wymioty, uczucie gorąca, zaczerwienienie skóry, nietrzymanie moczu, ból mięśni. Pacjent wykazywał również psychozę i zachowania paranoiczne, pobudzenie, zaburzenia pamięci oraz dezorientację.

Suplementacja dużych dawek Griffonia simplicifolia może stać się przyczyną wystąpienia zespołu serotoninowego. W łagodnym przebiegu pojawiają się objawy, takie jak nadpobudliwość nerwowa, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (wymioty, biegunka), uderzenia gorąca, obfite pocenie się, tachykardia, drżenie mięśniowe, bóle mięśni, wzrost ciśnienia tętniczego krwi i rozszerzenie źrenic. Ciężki przebieg zespołu serotoninowego obejmuje m.in. rabdomiolizę, ostre uszkodzenie nerek, drgawki i rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe. Taki stan realnie zagraża życiu.