Indygowiec barwierski — dla pięknych, zdrowych włosów

Ajurweda, czyli najstarszy system leczniczy na świecie, opisuje Indigofera tinctoria jako roślinę tonizującą i wspomagającą utrzymanie równowagi wewnętrznej organizmu. W ziołolecznictwie wielu krajów wykorzystuje się łodygi, liście oraz korzeń indygowca barwierskiego. Z uwagi na swój gorzki smak roślina pobudza wytwarzanie śliny oraz soku żołądkowego, przez co ułatwia trawienie. Indigofera tinctoria przynosi ulgę w razie zaparć i działa odkażająco na jelita. Uważa się, że indygowiec wspomaga usuwanie pasożytów przewodu pokarmowego. Napary, sok oraz sproszkowane liście Indigofera tinctoria ordynowano pacjentom z dolegliwościami ze strony wątroby oraz w przypadku powiększonej śledziony. Gorzki sok pozyskiwany z młodych gałązek krzewu to tradycyjny środek na afty i zmiany zapalne w jamie ustnej. Aby zamaskować nieprzyjemny posmak soku, miesza się go uprzednio z miodem. W Indiach sok z Indigofera tinctoria łączy się z olejem rycynowym, a następnie nanosi na pępek nowo narodzonych dzieci. Ma to na celu zapewnienie prawidłowej pracy jelit niemowlęcia. Indygowiec barwierski jest uważany za roślinę tonizującą organizm i naturalny termogenik, który przyspiesza tempo przemiany materii. W ziołolecznictwie wykorzystuje się go również jako surowiec wykrztuśny i przeciwzapalny, pomocny w infekcyjnych chorobach dróg oddechowych oraz w astmie. Wierzy się, że Indigofera tinctoria wspomaga pracę mięśnia sercowego i ogranicza kołatanie serca. Jest rośliną moczopędną, zwyczajowo stosowaną w celu zapobiegania atakom dny moczanowej oraz w razie chorób nerek i pęcherza moczowego. Poleca się ją przy zatrzymaniu moczu, kamicy nerkowej oraz w dokuczliwych puchlinach ciała. Ekstrakt z indygowca barwierskiego jest wykorzystywany jako środek przeciwdrgawkowy w padaczce i ograniczający innego rodzaju neuropatie. W tym celu odwar sporządzony z liści rośliny miesza się z miodem lub mlekiem. Korzenie indygowca barwierskiego uważano zaś za antidotum na wiele trucizn. Miały również zapobiegać wściekliźnie. Pastę z korzeni nanoszono na rany zakażone pasożytami. Indygowiec barwierski nakłada się zewnętrznie na skórę i błony śluzowe.

Roślina jest cenionym składnikiem kosmetyków o właściwościach antyseptycznych i ściągających. Sproszkowane liście indygowca po aplikacji na jątrzącą się ranę przyspieszają jej leczenie. Okłady z liści położone na okolice odbytu wspomagają leczenie hemoroidów. Odwary z liści przynoszą ulgę w razie oparzeń oraz służą do przemywania miejsc po ukąszeniu owadów i węży. Sok z Indigofera tinctoria wcierany w skórę głowy pobudza mieszki włosowe i pomaga zagęścić przerzedzony skalp, a nalewka z nasion w Indiach jest używana do zwalczania wszy głowowej. Obecnie ekstrakt z indygowca barwierskiego jest najczęściej składnikiem licznych ekoproduktów barwiących do włosów. Na skutek hydrolizy z ekstraktu roślinnego uwalnia się indoksyl, który następnie ulega utlenieniu do barwnika – indygo. Indygo nadaje włosom chłodny, czarny odcień z subtelnymi, granatowymi podtonami. Czasami substancję roślinną łączy się w mieszance razem z henną i w ten sposób nakłada na włosy. Roślinę umieszcza się także w olejkach pielęgnacyjnych przeznaczonych do aplikacji na skórę głowy.

Indygowiec barwierski (łac. Indigofera tinctoria) to roślina należąca do rodziny bobowatych Fabaceae. Występuje na terenach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym, gdzie temperatura oscyluje między 22-28°C. Prawdopodobnie pochodzi z Malezji, ale obecnie hodowle rośliny znajdują się na wielu kontynentach, m.in. w Afryce, Azji czy Ameryce Południowej (np. w Indiach, Tajlandii czy Wenezueli).

Indygowiec rośnie na stanowiskach słonecznych, osłoniętych od silnego wiatru, na wysokościach do 1600 m n.p.m. Preferuje przepuszczalne i żyzne gleby, lekko wilgotne, o zakresie pH mieszczącym się w granicach 6-7. Jest gatunkiem żyjącym w symbiozie z bakteriami wiążącymi azot atmosferyczny, które tworzą guzkowate narośla na korzeniu rośliny. Indygowiec barwierski ma postać liściastego krzewu dorastającego do 2 m wysokości. Zwykle spotyka się jednak egzemplarze o wysokości 60-120 cm. Łodyga indygowca barwierskiego jest wzniesiona, w przekroju cylindryczna, ma liczne odgałęzienia. Jej powierzchnię często pokrywają przylegające, białawe włoski. Gatunek ma naprzemiennie ułożone liście o typie pierzastym, składające się z nieparzystej liczby pojedynczych listków (od 4 do 6 par), które mają kształt eliptyczny lub odwrotnie jajowaty. Indygowiec może kwitnąć w sprzyjających warunkach wzrostu przez cały rok. Różowe lub białe kwiaty gatunku są zebrane w siedzące kwiatostany pachowe o długości 3-6 cm. Kwiaty są motylkowate, obupłciowe, drobne, o długości ok. 5 mm z szypułką o długości od 1 mm do 1,5 mm. Mają owłosiony jajnik górny, od którego odchodzi pojedynczy słupek oraz zrośnięte ze sobą pręciki o długości od 4 mm do 5 mm (górny pręcik wolny, pozostałe 9 zrośnięte ze sobą wokół zalążni). Przylistki mają kształt wąsko-trójkątny i długość ok. 1 mm. Owocem Indigofera tinctoria jest brązowy i niepękający strąk o wymiarach 20-35 mm długości i 2 mm szerokości. Ma kształt liniowy lub lekko zakrzywiony. Strąk zawiera od 7 do 12 pojedynczych nasion, w przekroju romboidalnych (2 mm długości i 1,5 mm szerokości).

Indigofera tinctoria określany jest w języku ludowym jako indyjskie indygo.

Indygowiec stanowi źródło flawonoidów, terpenoidów, alkaloidów i glikozydów. W roślinie obecne są substancje z grupy rotenoidów – m.in. deguelina, dehydrodeguelina, rotenol, rotenon, tephrosin i sumatrol. Badania wykazały, że wodny ekstrakt z liści Indigofera tinctoria zawiera około 3% indikanu glikozydowego, który hydrolizuje do aglikonu, barwnika indygo oraz β-D-glukozy. Z nasion wyizolowano galaktomannan złożony z galaktozy i mannozy w stosunku 1:1.

Substancje czynne zawarte w indygowcu barwierskim wywołały efekt hipolipemiczny w badaniach na zwierzętach laboratoryjnych. Zaobserwowano znaczący spadek poziomu trójglicerydów (TG, 52%), cholesterolu całkowitego (TC, 29%), glicerolu (Gly, 24%) i wolnych kwasów tłuszczowych we krwi. Jednocześnie wzrósł poziom lipoprotein o dużej gęstości HDL o ok. 9%.

W jednym z doświadczeń badano właściwości przeciwcukrzycowe i nefroprotekcyjne ekstraktu z liści indygowca barwierskiego. Stwierdzono, że długotrwała terapia rośliną może przyczynić się do lepszej kontroli poziomu cukru u diabetyków.

Indygowiec barwierski zmniejszał nasilenie napadów padaczkowych szczurów oraz wykazał aktywność antyrodnikową w warunkach in vivo i in vitro.

Indygowiec barwierski ma działanie ochronne na wątrobę. Zaobserwowano wyraźne działanie hepatoochronne rośliny (obniżenie wartości wskaźników uszkodzenia wątroby).

Indygowiec barwierski nie powinien być stosowany przez kobiety w ciąży i karmiące piersią ze względu na brak badań odnośnie bezpieczeństwa użycia rośliny w tych okresach.

Tradycyjne wykorzystanie surowców z Indigofera tinctoria:

• liście roztarte na papkę nakłada się 20 minut przed myciem włosów jako środek pobudzający cebulki włosowe;
• pasta z roztartych liści może być aplikowana na miejsca po ukąszeniach owadów i węży;
• jako mieszanka farbująca do włosów – 100 g wysuszonych i sproszkowanych liści indygowca barwierskiego należy połączyć z 300 ml wody, całość wymieszać w niemetalowej misce i pozostawić do ostudzenia; po schłodzeniu powstałą pulpę nakłada się na włosy na 15 minut do 2 godzin; po tym czasie włosy należy dokładnie spłukać wodą i umyć szamponem;
• do użytku wewnętrznego – zwykle stosowana dzienna dawka sproszkowanych łodyg i liści wynosi 3-5 g, a w postaci odwaru: 50-100 ml na dobę.

Miejscowe zastosowanie indygowca barwierskiego może wywołać reakcje alergiczne objawiające się świądem, wysypką, rumieniem, obrzękiem i zapaleniem nosogardzieli.

Wyniki badań na zwierzętach wykazały, że substancje zawarte w roślinie są drażniące dla oczu (zaczerwienienie, obrzęk i przypadki zmętnienia soczewki).

Wewnętrzna terapia z użyciem Indigofera tinctoria może stać się przyczyną wystąpienia dolegliwości przewodu pokarmowego (łagodne dysfunkcje wątroby, bóle brzucha, zapalenie okrężnicy). Opisano przypadek zapalenia trzustki oraz nadciśnienia płucnego.