Korkowiec amurski — na AZS i łuszczycę?

Korkowiec amurski (łac. Phellodendron amurense) to roślina należąca do rodziny rutowatych Rutaceae. W języku angielskim często jest określany jako Cork Tree (drzewo korkowe), natomiast w Chinach jako Huang Bai lub Huang Bo. Roślina pochodzi z terenów Chin, Japonii oraz Korei. Obecnie jest uprawiana również na terenie Europy i Ameryki Północnej. Korkowiec preferuje żyzne i przepuszczalne gleby gliniaste. Najlepiej rośnie na stanowiskach słonecznych. W środowisku naturalnym można go spotkać w dolinach rzek oraz w widnych lasach liściastych.

Phellodendron amurense to liściaste drzewo o zaokrąglonej i rozłożystej koronie. Dorasta do 12 m wysokości. Kora drzewa ma szarobrązowe zabarwienie i specyficzną, korkowatą strukturę. Na korze, dorastającej do 7 cm grubości, widoczne są liczne pęknięcia. Liście korkowca amurskiego mają charakter złożony i są zbudowane z 5-11 pojedynczych, ostro zakończonych listków (typ nieparzysto-pierzasty). Liście osiągają długość do 35 cm i są ułożone skrętolegle wzdłuż pędów. Mają żółtawozielone zabarwienie oraz wydzielają charakterystyczny zapach po roztarciu. Powierzchnia blaszki liściowej jest gładka i błyszcząca. Wzdłuż brzegów widoczne są niewielkie gruczoły olejkowe. Phellodendron amurense jest gatunkiem dwupiennym (rozróżnia się osobniki męskie i żeńskie). Okres kwitnienia rośliny przypada na maj i czerwiec. Kwiaty korkowca amurskiego pojawiają się w wiechach umiejscowionych na szczytach pędów. Są drobne, miododajne, w żółtozielonym kolorze. Owocami Phellodendron amurense są mięsiste pestkowce, dojrzewające jesienią (październik) i utrzymujące się długo na drzewie (do miesięcy zimowych). Owoce mają kulisty kształt, średnicę do 1 cm i czarne zabarwienie. Wydzielają specyficzny zapach przypominający terpentynę.

Nazwa Phellodendron amurense wywodzi się od greckich słów phellos (korek) oraz dendron (drzewo). Określenie „amurski” odnosi się do pierwotnego miejsca występowania drzewa – doliny rzeki Amur na granicy Chin i Syberii.

Korkowiec amurski należy do grona 50 podstawowych ziół tradycyjnej medycyny chińskiej, ale jest również ważnym elementem medycyny japońskiej oraz indyjskiej. Lecznicze właściwości wykazują liście i owoce drzewa, jednak najbardziej cenionym surowcem rośliny jest wysuszona i rozdrobniona kora, którą zbiera się głównie zimą i wiosną ze starszych okazów (ponad 10-letnich). Chińczycy stosowali korę w razie chorób wątroby i woreczka żółciowego. Napary z kory zmniejszały zgagę i dolegliwości spowodowane wrzodami trawiennymi. Leczoną nią nieżyty żołądkowo-jelitowe, bóle brzucha oraz biegunki. Ze względu na właściwości przeciwbakteryjne surowiec roślinny podawano osobom chorym na dyzenterię (czerwonkę bakteryjną), zapalenie płuc oraz gruźlicę. Owoce rośliny dodatkowo podawano jako surowiec wykrztuśny. Korkowiec był popularnym środkiem zielarskim w przypadku zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

W tradycyjnej medycynie chińskiej korkowiec jest uznawany za surowiec chłodzący organizm i powszechnie stosowany do obniżania gorączki. Doceniano jego właściwości zmniejszające ciśnienie krwi oraz regulujące poziom cukru. Roślina ma właściwości moczopędne, zmniejszające poziom kwasu moczowego we krwi (profilaktyka dny moczanowej) oraz hamujące rozrost prostaty. Olej otrzymywany z owoców korkowca amurskiego służy m.in. do odstraszania owadów oraz leczenia wielu schorzeń skórnych (trudno gojących się ran, czyraków, owrzodzeń, ukąszeń). Wewnętrznie tradycyjnie podaje się go w razie zapalenia trzustki, w przypadku podwyższonego poziomu cholesterolu, służy także do obniżania poziomu glukozy. Odwary i nalewki z kory Phellodendron amurense były tradycyjnie stosowane w dolegliwościach reumatycznych jako środek przeciwzapalny i przeciwbólowy. Dodatkowo korkowiec wspomaga leczenie zakażeń wirusowych i grzybiczych.

Na polskim rynku znajdziemy produkty kosmetyczne zawierające ekstrakty otrzymane z kory amurskiego drzewa korkowego (m.in. kremy, balsamy, żele do golenia, pianki). Działają przeciwzapalnie, tonizująco i przeciwbakteryjnie. Korkowiec przynosi ulgę w razie infekcji narządów płciowych, a także w jednostkach chorobowych takich jak łuszczyca i atopowe zapalenie skóry.

Z kory Phellodendron amurense produkowano żółty barwnik służący m.in. do ozdabiania religijnych ksiąg (sutr) i dokumentów urzędowych na terenie Azji oraz do odstraszania owadów (po naniesieniu na skórę).

Korkowiec amurski Phellodendron amurense zawiera substancje czynne z grupy alkaloidów izochinolinowych, triterpenów (limonoidy), flawonoidów oraz fenolokwasów. Z surowej kory drzewa wyizolowano alkaloidy, takie jak berberyna, jatroryzyna, palmatyna, berberastyna, berberrubina, magnofloryna czy oblongina. Do limonoidów surowca należą m.in. limonina i obakunon. W drzewie obecne są fenolokwasy takie jak kwas fenolowy i kwas chinowy. Pozostałe substancje to fitosterole (m.in. β-sitosterol), kwas oleinowy oraz linolenowy, fellozyd czy hiperyna. Olejek eteryczny otrzymywany z liści, kwiatów i owoców korkowca amurskiego zawiera m.in. mircen, β-kariofilen, β-elemol, (Z)-β-ocymen (12,6%) oraz nonakozan.

Metanolowy ekstrakt z korkowca amurskiego hamował wytwarzanie czynników zapalnych w komórkach mysiego mikrogleju oraz w komórkach pierwotnego mikrogleju. Procesy zapalne w obrębie mikrogleju układu nerwowego są uznawane za jeden z czynników rozwoju chorób neurodegradacyjnych takich jak choroba Parkinsona czy Alzheimera. Stwarza to potencjalną możliwość wykorzystania ekstraktów z korkowca amurskiego w zapobieganiu i leczeniu tych schorzeń.

Badania potwierdziły, że wodne i etanolowe ekstrakty z kory korkowca amurskiego wykazują właściwości antyutleniające i przeciwwirusowe wobec wirusa opryszczki pospolitej typu 1 (HSV-1).

Ekstrakt z korkowca amurskiego wykazuje właściwości przeciwwrzodowe, co udowodniono w doświadczeniach na zwierzętach laboratoryjnych. W eksperymentach posługiwano się wyciągiem z kory Phellodendron amurense (frakcje pozbawione berberyny), który okazał się działać cytoprotekcyjnie na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Substancje czynne korkowca hamowały powstawanie wrzodów trawiennych wywoływanych różnymi czynnikami.

Korkowiec amurski przeciwdziała rozwojowi dny moczanowej.

Substancje czynne korkowca amurskiego mają potencjał antynowotworowy. Neksrutyna wyizolowana z kory drzewa wykazała właściwości antyproliferacyjne in vitro wobec komórek nowotworu hematologicznego– szpiczaka mnogiego.

Korkowiec amurski wykazuje działanie przeciwbakteryjne. W jednym z doświadczeń udowodniono działanie hamujące ekstraktu z Phellodendron amurense wobec bakterii Streptococcus mutans – jednego z głównych czynników wywołujących próchnicę.

Kwas oleinowy wyizolowany z kory korkowca amurskiego ma potencjał antycukrzycowy.

Dzienna dawka rozdrobnionej kory z korkowca amurskiego wynosi 3-12 g surowca.

Zwykle stosowane ilości wyciągu z kory Phellodendron amurense mieszczą się w przedziale od 250 do 500 mg dwa razy dziennie z posiłkami.

Wysuszoną korę korkowca amurskiego można stosować także zewnętrznie poprzez namoczenie gazy w odwarze z surowca roślinnego i przyłożenie do chorobowo zmienionego miejsca (stany zapalne, podrażnienia). Nalewką z Phellodendron amurense można nacierać bolące stawy i mięśnie. Można również nakładać ją kilka razy dziennie na wypryski, wrzody, miejsca objęte trądzikiem i trudno gojące się rany.

Phellodendron amurense spowalnia procesy przemian metabolicznych wielu leków, które są substratami cytochromu P450 CYP 3A4, m.in. cyklosporyny, lowastatyny, klarytromycyny, indinawiru, sildenafilu czy triazolamu, nasilając ich działania niepożądane.

Surowiec roślinny nie powinien być przyjmowany podczas zażywania leków z dekstrometorfanem, ponieważ zmniejsza jego eliminację i może nasilać skutki uboczne przyjmowania substancji przeciwkaszlowej.

Należy zachować ostrożność podczas przyjmowania korkowca amurskiego i jednoczesnej terapii lekiem hipotensyjnym – losartanem. Roślina może spowodować osłabienie efektu farmakologicznego losartanu.

Istnieje ryzyko zmiany metabolizmu leków przekształcanych przez enzymy mikrosomalne cytochromu P450 CYP 2C9 (m.in. leki z grupy NLPZ – ibuprofen, naproksen, meloksykam) oraz cytochromu P450 CYP 2D6 (leki przeciwpsychotyczne i przeciwarytmiczne).

Berberyna zawarta w roślinie może obniżać poziom glukozy we krwi. Należy mieć to na uwadze, stosując Phellodendron amurense łącznie z lekami przeciwcukrzycowymi. Berberyna ma także właściwości hipotensyjne i nasila działanie większości leków na nadciśnienie.

Suplementacja korkowca amurskiego u pacjentów przyjmujących leki przeciwpłytkowe i przeciwzakrzepowe zwiększa ryzyko wystąpienia siniaków i krwawień. Berberyna zawarta w roślinie spowalnia procesy krzepnięcia krwi.

Korkowiec amurski wydaje się być bezpieczny dla większości osób dorosłych, jeśli czas terapii nie przekracza okresu 6 miesięcy.

W literaturze istnieją doniesienia o występowaniu działań niepożądanych, takich jak zmęczenie i bóle głowy, zgaga, drżenie rąk, dysfunkcje seksualne oraz zaburzenia pracy tarczycy w wyniku suplementacji korkowca amurskiego.

Korkowiec amurski nie powinien być stosowany przez kobiety w ciąży i matki karmiące piersią. Zawarta w surowcu roślinnym berberyna penetruje przez łożysko i może powodować uszkodzenie płodu. Berberyna przenika do mleka i może być neurotoksyczna dla dziecka (zwłaszcza dla wcześniaków cierpiących na żółtaczkę).

Kora Phellodendron amurense nie powinna być suplementowana przez osoby z podwyższonym poziomem bilirubiny we krwi. Berberyna zawarta w roślinie może spowalniać procesy rozkładu bilirubiny. U pacjentów z chorobami hematologicznymi wskazana jest kontrola poziomu hemoglobiny i bilirubiny.