Wszewłoga górska — oczyszczające ziele św. Hildegardy

Wszewłoga górska praktycznie nie występuje we współczesnej medycynie Europy. Korzeń rośliny jest czasem stosowany jako lekki środek o działaniu moczopędnym, wykrztuśnym lub rozkurczającym przy zaburzeniach przewodu pokarmowego. Jego rzadkie występowanie w Polsce jest przyczyną małej popularności tej rośliny w naszym kraju.

Roślina była bardziej znana na terenie Europy Zachodniej, gdzie często przypisywano jej wręcz magiczne właściwości pobudzające. Wszewłoga dość szybko zdobyła opinie silnego afrodyzjaku, który był polecany na problemy z libido zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Dawniej ziele wszewłogi stosowano jako środek napotny i rozgrzewający w leczeniu różnego rodzaju infekcji. Ziele wykorzystywano również w leczeniu dny moczanowej i chorób reumatycznych, jako środek pobudzający krążenie oraz w celu łagodzenia objawów menopauzy.

Ze względu na właściwości oczyszczające jelita ze złogów i regenerację kosmków jelitowych wszewłogę nazywano „niedźwiedzią siłą”. Zalecano ją jako środek żółciopędny i regenerujący komórki wątroby.

W niektórych regionach Hiszpanii ziele wszewłogi było wykorzystywane jako koadiuwant poporodowy. Wyciągi z tego ziela miały poprawiać działanie substancji przeciwbólowych i znieczulających.

Niektórzy zielarze polecają wyciągi z wszewłogi na problemy z laktacją u kobiet, jednak należy przy tym stanowczo zaznaczyć, że we współczesnej medycynie istnieją skuteczniejsze i bezpieczniejsze środki wspomagające laktację.

Wszewłoga służyła do aromatyzowania alkoholi i syropów, liście dodawano do sałatek, a korzenie spożywano po ugotowaniu. Suszone listki można stosować jako przyprawę do ryb, mięs i warzyw. Pobudzają apetyt i wspomagają trawienie.

Ziele wszewłogi było często podawane bydłu w postaci paszy. Miało to na celu poprawę trawienia u zwierząt oraz działało laktogennie poprzez zwiększenie ilości otrzymywanego mleka.

Wszewłoga górska (łac. Meum athamanticum, ang. Baldmoney) jest niewielką byliną pochodzącą z rodziny selerowatych – Apiaceae. Roślina zasiedla rejony Europy Zachodniej oraz Środkowej. W Polsce występuje najczęściej na powierzchni dobrze nasłonecznionych łąk leżących u podnóży gór, a głównym obszarem jej występowania są Sudety. Czasem można spotkać się z informacjami odnośnie uprawy wszewłogi górskiej w przydomowych ogrodach, lecz w Polsce jej popularność jest mocno ograniczona.

Wszewłoga jest byliną dorastającą zwykle do 50-60 cm. Nierozgałęzioną, kanciastą łodygę porastają krótkie włoski okrywające. Pierzastosieczne liście są często podzielone na nitkowate fragmenty. Niektóre z liści mogą osiągać nawet do 25 cm długości. Są bardzo delikatne w dotyku.

Okres kwitnienia rośliny przypada od maja do sierpnia. Drobne, białe kwiaty są zebrane w charakterystyczne dla rodziny selerowatych baldachokształtne kwiatostany. Owocem jest niewielka podłużna rozłupnia.

Owoce i liście po roztarciu wydzielają specyficzny, przyjemny zapach, który przypomina mieszaninę lubczyku i kopru włoskiego. Mają ostry smak.

Surowcem zielarskim jest najczęściej korzeń wszewłogi – Mei radix. Niektóre źródła wskazują również na możliwość wykorzystania kwiatów oraz całego ziela, jednak najpopularniejszym surowcem pozostaje korzeń. Części rośliny należy suszyć w około 30 stopniach Celsjusza, ponieważ zawierają substancje termolabilne.

Analiza chemiczna surowca pozwoliła na zidentyfikowanie niektórych grup związków lub poszczególnych substancji wykazujących działanie lecznicze. Korzeń wszewłogi górskiej zawiera zwykle około 1% olejku eterycznego, w którego skład wchodzą: β-ocymen, p-cymen, γ-terpinen oraz terpinolen. Ponadto surowiec jest źródłem poliacetylenów oraz pochodnych kwasu hydroksycynamonowego. Do pochodnych występujących w największym stężeniu należy kwas kawowy i ferulowy. Poza nimi korzeń wszewłogi zawiera również umbeliferon, który należy do grupy substancji nazywanych kumarynami, oraz ligustylid.

Działanie farmakologiczne surowca jest ukierunkowane głównie na przewód pokarmowy i drogi moczowe. Poliacetyleny oraz pochodne kumaryny mogą działać rozkurczająco na mięśnie gładkie dróg moczowych i jelit. Pochodne kwasu cynamonowego działają żółciopędnie i żółciotwórczo, niektóre badania sugerują również, że mogą wykazywać działanie hepatoprotekcyjne. Związki występujące w składzie olejku eterycznego mogą ułatwiać pozbywanie się zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny i działać wykrztuśnie.

Osławione pobudzające działanie surowca nie jest szczególnie silne, jednak substancje czynne obecne w konkretnych wyciągach mogą poprawiać przepływ krwi w narządach płciowych, zwiększając ich wrażliwość na bodźce.

Z korzenia lub ziela wszewłogi górskiej można przyrządzić napar. W tym celu niewielką ilość surowca należy zalać gorącą wodą i naparzać pod przykryciem przez około 15 minut. Po tym czasie powstały napar można odcedzić i pić niewielkimi porcjami kilka razy w ciągu dnia.

Dawniej z korzenia wszewłogi przyrządzano nalewki. Do tej pory niektóre alkohole produkowane fabrycznie z wykorzystaniem ziół są sporządzane z użyciem opisywanego surowca.

Wszewłogę dodaje się również do miodu gruszkowo-ziołowego św. Hildegardy.

Korzeń i ziele wszewłogi – jak każdy surowiec roślinny – mogą powodować występowanie uczuleń objawiających się najczęściej wysypką oraz podrażnieniem skóry.

Ze względu na zawartość umbeliferonu, czyli substancji należącej do grupy kumaryn, nie zaleca się wystawiania skóry na intensywne promieniowanie słoneczne podczas stosowania wyciągów z surowca. Istnieje ryzyko wystąpienia reakcji fototoksycznej i pojawienia się oparzeń na powierzchni skóry.