Damiana — na potencję i zachowanie młodości

Turnera rozpierzchła (łac. Turnera diffusa, ang. damiana), nazywana potocznie damianą, jest drzewiastym krzewem z rodziny męczennicowatych – Passifloraceae. Roślina wywodzi się z Ameryki Środkowej i występuje również na terenie Wysp Karaibskich i Ameryki Południowej. W Polsce roślina jest czasem hodowana w okresie letnim jako gatunek szklarniowy. Niektóre uprawy mogą być zafałszowane obecnością gatunku bardzo zbliżonego wyglądem zewnętrznym – Turnera ulmifolia.

Damiana jest krzewem dorastającym zwykle do około 2 metrów wysokości. Roślina wykształca żółte kwiaty, które znajdują się na szczytach pędów. Liście z ząbkowanymi brzegami są raczej drobne i intensywnie zielone, a na łodydze są ułożone nakrzyżlegle. Ziele damiany ma charakterystyczny, lekko słodki zapach zbliżony do aromatu fig i lasu iglastego.

Surowcem zielarskim jest liść damiany – Damianae folium. Liść należy suszyć w odpowiedniej temperaturze i wilgotności.

Ekstrakty z liści pełnią obecnie rolę pomocniczą i w świecie medycyny współczesnej są raczej ciekawym reliktem przeszłości. W niektórych przypadkach wyciągi z tego surowca są wykorzystywane pomocniczo podczas nawracających infekcji dróg moczowych oraz przy osłabionym libido i zaburzeniach potencji. Niektórzy zielarze zalecali napary z tego surowca podczas leczenia choroby wrzodowej żołądka, zaburzeń lękowych oraz nerwic.

Razem z pierwszymi sadzonkami turnery rozpierzchłej do Europy trafiły również legendy o jej magicznych pobudzających właściwościach. Zwolennicy polskiego lecznictwa ludowego bardzo szybko docenili adaptogenne i pobudzające działanie rośliny i często wskazywali ją jako rozwiązanie problemów z popędem seksualnym u kobiet i mężczyzn.

Wyciągi z damiany wchodzą w skład olejków do masażu, ponieważ stosowane zewnętrznie mogą poprawiać ukrwienie narządów płciowych oraz usprawniać erekcję.

Jedną z pierwszych osób, która na szerszą skalę dostrzegła potencjał rośliny, był katolicki misjonarz Juan Maria de Salvatierra, który działał głównie na obszarze dzisiejszej Kalifornii. Człowiek ten zauważył, że niektóre plemiona Indian przygotowują napój z liści damiany, a po dodaniu do niego cukru stosują go jako afrodyzjak. Ponad wiek później roślina trafiła na teren Stanów Zjednoczonych, gdzie była polecana jako preparat łagodzący zmiany wywołane przez menopauzę oraz spadek libido. Roślina w Europie została nazwana na cześć świętego Damiana – patrona lekarzy, farmaceutów oraz dentystów, który razem ze swoim bratem Kosmą leczył chorych i biednych, jednocześnie szerząc wśród nich wartości chrześcijańskie.

Analiza chemiczna wyciągu z liści damiany wykazała obecność związków z grupy flawonoidów oraz glikozydów fenolowych. Do pierwszej grupy zaliczamy przede wszystkim apigeninę oraz jej pochodne, z kolei w drugiej grupie zidentyfikowano pochodne arbutyny – substancji o działaniu przeciwbakteryjnym.

Inną frakcją występującą w surowcu jest olejek eteryczny, w którego składzie występują związki o charakterze terpenów, takie jak α-pinen, β-pinen, cymen, tymol cyneol, ocymen, pinen, kadinen. Ponadto liść damiany jest również źródłem β-sitosterolu oraz garbników.

Wyciągi z liści damiany zostały przetestowane pod kątem spowolnienia procesu starzenia się skóry. Wyniki badań wskazywały, że ekstrakt z liści damiany może ograniczać wpływ promieniowania UV-B na keratynocyty oraz poprawiać wygląd i funkcjonowanie naskórka.

Badania przeprowadzone na zwierzętach sugerują, że wyciągi z damiany mogą działać ochronnie na podatne na uszkodzenia komórki narządów płciowych. Według badania przeprowadzonego na szczurach roślina może chronić jądra tych zwierząt przed stresem oksydacyjnym, czyli jedną z przyczyn powstawania zmian nowotworowych.

Obecność pochodnych 7-glukozydu apigeniny, daidzen i apigeniny naśladuje działanie estrogenów, podczas gdy flawony, takie jak chryzyna, pinocembryna i akacetyna, stymulują stężenie testosteronu.

Wyciągi z surowca mogą działać przeciwbakteryjnie w obrębie dróg moczowych. Jest to związane z obecnością pochodnych arbutyny w ekstraktach. Podczas infekcji bakteryjnej odczyn moczu często zmienia się na na lekko zasadowy, co sprzyja hydrolizie arbutyny do hydrochinonu, który działa przeciwbakteryjnie.

Ponadto wyciągi z damiany mogą usprawniać proces odchudzania. Badania potwierdzają, że stosowanie ekstraktów w połączeniu z guaraną oraz yerba mate pozwalało na nieznaczną poprawę utraty wagi.

Liściom damiany przypisuje się również właściwości pobudzające, a podania ludowe traktują tę roślinę jako afrodyzjak. Badania preparatów wieloskładnikowych, zawierających ekstrakty z liści damiany, wskazują na poprawę satysfakcji z życia seksualnego u kobiet, które je stosowały.

Należy pamiętać, że badania określonych substancji in vitro lub testy z użyciem preparatów wieloskładnikowych mogą nie dawać identycznych wyników podczas stosowania ekstraktów u ludzi.

Z liści damiany można przygotować napar. W tym celu niewielką ilość starannie wysuszonego surowca należy zalać gorącą wodą i zaparzać pod przykryciem przez około 10 minut. Po tym czasie napar można przyjmować kilka razy dziennie w niewielkich porcjach.

Suplementy diety zawierające ekstrakty z liści damiany należy zwykle stosować raz dziennie. Podczas suplementacji należy zawsze sprawdzać zalecenia producenta, ponieważ wyroby tego typu mogą się znacznie różnić od siebie.

Wyciągi z liści damiany wchodzą w skład olejków do masażu. Olejki tego rodzaju należy stosować zawsze zgodnie z zaleceniami producenta, zwykle bez ograniczeń ilościowych.

Wyciągi z liści damiany mogą wchodzić w interakcję z lekami przeciwcukrzycowymi, nasilając ich działanie i prowadząc do rozwoju hipoglikemii.

Przyjmowanie dużych ilości ekstraktów z liści damiany może spowodować wystąpienie drgawek u pacjentów. Ponadto długotrwałe stosowanie jest w niektórych przypadkach związane z występowaniem biegunek, nudności, bólu lub zawrotów głowy.

Ze względu na niecałkowicie wyjaśniony wpływ ekstraktów na gospodarkę hormonalną u kobiet nie zaleca się stosowania wyciągów przez kobiety ciężarne i karmiące piersią.