Białoporek brzozowy — biała huba na odporność

Białoporek brzozowy (łac. Fomitopsis betulina, Piptoporus betulinus) jest grzybem należącym do rodziny pniarkowatych (Fomitopsidaceae). W polskim piśmiennictwie występuje również pod innymi nazwami: biała huba brzozowa, porek brzozowy, guz brzozowy oraz żagiew. Jest rozprzestrzeniony na obszarze półkuli północnej, a w Polsce uznawany jest za gatunek pospolity. Porasta żywe pnie drzew, a także martwe fragmenty drewna oraz gałęzi. Występuje wyłącznie na drzewach z rodziny brzozowatych: brzozie brodawkowatej, omszonej, ciemnej oraz papierowej. Rośnie na pniach drzew występujących w lasach, przy drogach, a także w parkach. Niekiedy białoporek rozwija się na drewnianych elementach wykonanych z brzozy takich jak słupki czy sztachety.

Białoporek brzozowy jest grzybem jednorocznym. Młode okazy rosną na przełomie lata oraz jesieni – od lipca do października. Obumarłe owocniki nie odpadają od drzewa – można je obserwować cały rok. Po wniknięciu w miejscu zranienia (sęki, pęknięcia, uszkodzenia mechaniczne) w zdrową korę brzozy białoporek może w stanie hibernacji przebywać w roślinie latami. Dopiero w sytuacji osłabienia drzewa (nadmierne zacienienie, susza, pożar) następuje uaktywnienie grzyba, który rozkłada brzozę, powodując białą zgniliznę – ten sposób odżywiania huby czyni ją pasożytem.

Białoporek charakteryzuje się półkolistym, szarobrązowym, jednorocznym kapeluszem o średnicy od 10 cm do 30 cm. W miejscu zwężenia kapelusz przyrasta boczną stroną do pnia drzewa. Ma charakterystyczną, matową, popękaną, łuszczącą się fakturę. Rurki grzyba osiągają długość do 8 mm, a u dojrzałych osobników w łatwy sposób oddzielają się od miąższu kapelusza. Miąższ białoporka jest biały, gorzki i cierpki w smaku. Niektóre źródła podają, że młode osobnika są jadalne.

Zbiór surowca powinien odbywać się późną jesienią, zimą oraz wczesną wiosną. Podczas zbiorów należy jednak zwrócić szczególną uwagę na lokalizację drzew, z których pozyskujemy surowiec. Jeśli znajdują się w strefie przemysłowej, skażonej zanieczyszczeniami oraz spalinami, huba, która je porasta, może zawierać substancje toksyczne oraz metale ciężkie szkodliwe dla człowieka.

Białoporek brzozowy, popularnie zwany hubą, obecny był w medycynie ludowej od tysięcy lat. Fragmenty grzyba odkryto w szczątkach człowieka z lodu z 3300 r. p.n.e., znalezionego na terenie Tyrolu w Alpach. Hipokrates opisywał lecznicze właściwości huby już w V wieku p.n.e. – zalecał jej stosowanie w celu kauteryzacji ran. Legenda wschodnia podaje, że dzięki białoporkowi książę Włodzimierz Monomach został wyleczony z raka jamy ustnej.

Medycyna ludowa najczęściej wykorzystywała białoporek do leczenia dolegliwości pokarmowych, takich jak wrzody, ból jelit, nadkwasota, choroby nowotworowe. Uważano, że grzyb ma właściwości uspokajające, antyseptyczne, przeciwkrwotoczne i przeciwpasożytnicze. W zastosowaniu zewnętrznym wspomagał leczenie stanów zapalnych jamy ustnej oraz narządów rodnych. Stosowano również okłady z huby w celu oczyszczania oraz przyspieszenia gojenia się ran. Do dzisiaj na terenie Syberii napar z grzyba stosowany jest formie prozdrowotnej herbatki.

Współcześnie prowadzone są badania nad zastosowaniem pniarka brzozowego w terapii chorób nowotworowych, bakteryjnych, pasożytniczych oraz wirusowych. Oceniane są możliwości stosowania białoporka w leczeniu choroby Alzheimera oraz nadciśnienia i schorzeń o podłożu zapalnym.

Prozdrowotne działanie białoporka, z którego korzystano od wielu tysięcy lat, wynika z bogatego składu grzyba. Wśród substancji aktywnych zawartych w hubie znajdują się: kwasy tłuszczowe (palmitynowy, oleinowy, stearynowy, linolowy), polisacharydy (piptoporan), antyoksydanty (tokoferole, witamina C, beta-karoten i likopen), kwasy fenolowe, związki terpenowe, sterole (neosterol, fitosterol, fungisterol, ergosterol) oraz związki indolowe (l-tryptofan, 5-hydroksy-l-tryptofan, 5-metylotryptamina).

Związki zawarte w białoporku brzozowym charakteryzują się działaniem przeciwutleniającym, ściągającym, bakteriobójczym oraz przeciwpasożytniczym. Grzyb obniża ciśnienie tętnicze krwi i poziom glukozy. Huba poprawia pamięć, funkcjonowanie mózgu oraz zdolności uczenia się. Sugeruje się, że może korzystnie wpływać na sen i wpierać leczenie zaburzeń depresyjnych. Część badań nad białoporkiem wskazuje na przeciwnowotworowe działanie grzyba i jego możliwe zastosowanie w terapii onkologicznej – są one jednak w początkowej fazie i wymagają dalszego potwierdzenia w badaniach klinicznych. Zawarte w grzybie liczne substancje zwalczające drobnoustroje, które umożliwiają hubie przeżycie w środowisku naturalnym, z powodzeniem mogą zostać wykorzystane z pożytkiem dla nas. Wyciąg z białoporka zwalcza bakterie Gram-dodatnie, grzyby i pasożyty. Ponadto białoporek działa immunostymulująco, poprawiając odporność i zmniejszając objawy infekcji.

Należy wyraźnie zaznaczyć, że jak dotąd nie ma opublikowanych badań klinicznych potwierdzających skuteczność białoporka w leczeniu ludzi. Badania prowadzone na modelach zwierzęcych i in vitro nie muszą mieć przełożenia na organizm człowieka.

Według zaleceń medycyny ludowej białoporek brzozowy był przetwarzany na wiele sposobów w celu prozdrowotnego spożycia. Zebrane grzyby krojono, suszono i przechowywano w szczelnym opakowaniu bez dostępu światła. Z tak przygotowanego surowca sporządzano herbatę – 30 g suszonego grzyba zalewano 500 ml wrzącej wody, a następnie gotowano pod przykryciem przez godzinę. Po odcedzeniu i wystudzeniu zalecano pić napar 2-3 razy dziennie przed posiłkiem – w przypadku dolegliwości pokarmowych, infekcji oraz w przeziębieniu. Podobne zastosowanie wskazuje się dla nalewki z białoporka.