Białoporek brzozowy — biała huba na odporność

Białoporek brzozowy (Fomitopsis betulina, Piptoporus betulinus) jest grzybem należącym do rodziny pniarkowatych (Fomitopsidaceae). W Polskim piśmiennictwie występuje również pod nazwą biała huba brzozowa, porek brzozowy, guz brzozowy oraz żagiew. Rozprzestrzeniony jest na obszarze półkuli północnej, a w Polsce uznawany jest za gatunek pospolity. Porasta żywe pnie drzew, a także martwe fragmenty drewna oraz gałęzi. Występuje wyłącznie na drzewach z rodziny brzozowatych: brzozie brodawkowatej, omszonej, ciemnej oraz papierowej. Rośnie na pniach drzew występujących w lasach, przy drogach, a także w parkach. Niekiedy białoporek rozwija się na drewnianych elementach wykonanych z brzozy, takich jak słupki, czy sztachety.

Białoporek brzozowy jest grzybem jednorocznym. Młode okazy rosną na przełomie lata oraz jesieni - od lipca do października. Obumarłe owocniki nie odpadają od drzewa - można je obserwować cały rok. Po wniknięciu w miejscu zranienia (sęki, pęknięcia, uszkodzenia mechaniczne) w zdrową korę brzozy, białoporek może w stanie hibernacji przebywać w roślinie latami. Dopiero w sytuacji osłabienia drzewa (nadmierne zacienienie, susza, pożar) następuje uaktywnienie grzyba, który rozkłada brzozę powodując białą zgniliznę - ten sposób odżywiania huby czyni ją pasożytem. 

Białoporek charakteryzuje się półkolistym, szaro-brązowym, jednorocznym kapeluszem, o średnicy od 10 do 30 cm. W miejscu zwężenia, kapelusz przyrasta boczną stroną do pnia drzewa. Ma charakterystyczną, matową, popękaną, łuszczącą się fakturę. Rurki grzyba osiągają długość do 8 mm, a u dojrzałych osobników w łatwy sposób oddzielają się od miąższu kapelusza. Miąższ białoporka jest biały, gorzki i cierpki w smaku. Niektóre źródła podają, że młode osobnika są jadalne.

Zbiór surowca powinien odbywać się późną jesienią, zimą oraz wczesną wiosną. Należy jednak zwrócić szczególną uwagę podczas zbiorów na lokalizację drzew, z których pozyskujemy surowiec. Jeśli znajdują się w strefie przemysłowej, skażonej zanieczyszczeniami oraz spalinami, huba która je porasta może zawierać substancje toksyczne oraz metale ciężkie szkodliwe dla człowieka. 

Białoporek brzozowy popularnie zwany hubą obecny był w medycynie ludowej od tysięcy lat. Fragmenty grzyba odkryto w szczątkach człowieka z lodu z 3300 r p.n.e. znalezionego na terenie Tyrolu w Alpach. Hipokrates opisywał lecznicze właściwości huby już w V w p.n.e. - zalecał jej stosowanie w celu kauteryzacji ran. Legenda wschodnia podaje, że dzięki białoporkowi książe Włodzimierz Monomach został wyleczony z raka jamy ustnej.

Medycyna ludowa najczęściej wykorzystywała białoporek do leczenia dolegliwości pokarmowych, takich jak wrzody, ból jelit, nadkwasota, choroby nowotworowe. Uważano, że ma właściwości uspokajające, antyseptyczne, przeciwkrwotoczne i przeciwpasożytnicze. W zastosowaniu zewnętrznym  wspomagał leczenie stanów zapalnych jamy ustnej oraz narządów rodnych. Stosowano również okłady z huby w celu oczyszczania oraz przyspieszenie gojenia się ran. Do dzisiaj na terenie Syberii napar z grzyba stosowany jest formie prozdrowotnej herbatki.

Współcześnie prowadzi się badania nad zastosowaniem pniarka brzozowego  w terapii chorób nowotworowych, bakteryjnych i pasożytniczych oraz wirusowych. Oceniane są możliwości stosowania białoporka w leczeniu choroby Alzheimera oraz nadciśnienia i schorzeń o podłożu zapalnym.

Prozdrowotne działanie białoporka, z którego korzystano od wielu tysięcy lat, wynikają z bogatego składu grzyba. Wśród substancji aktywnych zawartych w hubie znajdują się: kwasy tłuszczowe (palmitynowy, oleinowy, stearynowy, linolowy), polisacharydy (piptoporan), antyoksydanty (tokoferole, witamina C, betakaroten i likopen), kwasy fenolowe, związki terpenowe, sterole (neosterol, fitosterol, fungisterol, ergosterol), związki indolowe (l-tryptofan, 5-hydroksy-l-tryptofan, 5-metylotryptamina).

Związki zawarte w białoporku brzozowym charakteryzują się działaniem przeciwutleniającym, ściągającym, bakteriobójczym oraz przeciwpasożytniczym. Grzyb obniża ciśnienie tętnicze krwi oraz poziom glukozy. Huba poprawia pamięć, funkcjonowanie mózgu oraz zdolności uczenia się. Sugeruje się, że może korzystnie wpływać na sen i wpierać leczenie zaburzeń depresyjnych. Część badań nad białoporkiem wskazuje na przeciwnowotworowe działanie grzyba i możliwe zastosowanie w terapii onkologicznej - są one jednak w początkowej fazie i wymagają dalszego potwierdzenia w badaniach klinicznych. Zawarte w grzybie liczne substancje zwalczające drobnoustroje, które umożliwiają przeżycie huby w środowisku naturalnym z powodzeniem mogą zostać wykorzystane z pożytkiem dla nas. Wyciąg z białoporka zwalcza bakterie gram dodatnie, grzyby i pasożyty. Ponadto białoporek działa immunostymulująco poprawiając odporność i zmniejszając objawy infekcji. 

Należy wyraźnie wskazać, że nie ma dotychczas opublikowanych badań klinicznych, potwierdzających skuteczność białoporka w leczeniu ludzi. Badania prowadzone na modelach zwierzęcych i in vitro nie muszą mieć przełożenia na organizm człowieka.

Według zaleceń medycyny ludowej białoporek brzozowy był  przetwarzany na wiele sposobów w celu prozdrowotnego spożycia. Zebrane grzyby krojono, suszono i przechowywano w szczelnym opakowaniu bez dostępu światła. Z tak przygotowanego surowca sporządzano herbatę - 30 g suszonego grzyba zalewano 500 ml wrzącej wody, a następnie gotowano pod przykryciem przez godzinę. Po odcedzeniu i wystudzeniu zalecano pić napar 2-3 razy dziennie przed posiłkiem - w dolegliwościach pokarmowych, infekcjach oraz przeziębieniu. Podobne zastosowanie wskazuje się dla nalewki z białoporka.