Argania żelazna — źródło płynnego złota

Drewno arganii wykorzystywane jest na opał i do wyrobu mebli, a liście stanowią paszę dla bydła. Z kolei olej arganowy używany jest jako składnik marokańskich dań, takich jak tażin, kuskus czy też amlou – pasta sporządzona z oleju, mielonych migdałów oraz miodu. Argania wymieszana z owsem podawana jest małym dzieciom ze względu na swoje właściwości odżywcze. Poza tym w wyniku fermentacji miąższu owoców pozyskiwany jest napój alkoholowy o nazwie mahia d'Argan.

Marokańska medycyna ludowa zaleca doustne spożywanie oleju arganowego ze względu na jego działanie ochronne na wątrobę, obniżające poziom cholesterolu i zapobiegające poronieniom. Napary z liści doustnie wskazane są w leczeniu biegunek, bólów głowy i gorączki. Zewnętrznie natomiast używane są do przygotowania okładów na zwichnięcia, obrzęki, rany oraz w leczeniu świerzbu. Olejek arganowy zewnętrznie stosuje się na różnego rodzaju wypryski, stany zapalne skóry, łuszczycę, na wysypkę podczas ospy wietrznej, ale również na bóle stawów. Może być on również nakładany na włosy, aby zapobiegać ich przesuszeniu i wypadaniu. Podobnie działa pasta ze zmielonych nasion arganii. Używana jest ona również w leczeniu egzemy i łupieżu.

W związku ze swoimi właściwościami olejek arganowy jest bardzo popularny w przemyśle kosmetycznym. Bardzo dobrze się wchłania, wygładza skórę i pozostawia ją nawilżoną. Przeciwdziała również jej przedwczesnemu starzeniu i działa odmładzająco. Olejek arganowy najczęściej używany jest jako składnik kremów dla skóry dojrzałej, suchej, trądzikowej, wrażliwej i skłonnej do alergii. Wskazany jest również w leczeniu blizn. Dzięki zastosowaniu olejku arganowego stają się one płytsze, a ich koloryt wyrównany. Surowiec używany jest także w celu pielęgnacji skóry zarówno przed, jak i po opalaniu. Może być również używany na oparzenia słoneczne. Olej z arganii wskazany jest także jako środek do pielęgnacji paznokci. Stają się one twardsze i dzięki temu bardziej odporne na złamania.

Obecnie prowadzone są badania naukowe dotyczące zastosowania oleju arganowego w terapii chorób układu sercowo-naczyniowego oraz w leczeniu miażdżycy. Zauważono, że regularne spożywanie obniża poziom tak zwanego złego cholesterolu oraz triglicerydów we krwi. Wciąż trwają analizy nad wskazaniami oleju arganowego w leczeniu nadciśnienia tętniczego i cukrzycy. Od lat prowadzone są także badania nad zależnością między spożywaniem oleju arganowego a zmniejszeniem ryzyka zachorowania na raka prostaty.

Argania spinosa (L.) Skeels, czyli argania żelazna (olejara żelazna, żelazodrzew, drzewo arganowe), pochodzi z rodziny Sapotaceae (sączyńcowatych). Drzewo to lub krzew występuje endemicznie – czyli wyłącznie na jednym obszarze – a mianowicie w północno-zachodniej Afryce. Porasta szczególnie tereny południowo-zachodniego Maroka. Marokańskie rejony (rejon Souss) zostały objęte w 1998 roku ochroną UNESCO. Obszar ten sklasyfikowano jako rezerwat biosfery arganii, a samo drzewo wpisano na listę Światowego Dziedzictwa. Arganię żelazną uprawiano również w Izraelu. Doświadczenia nad tą hodowlą prowadzono w górzystych regionach pustyni Negew. Argania jest rośliną, z której pozyskuje się olej. Jest to surowiec ważny gospodarczo dla Marokańczyków. Olej arganowy znany był w Maroku już od czasów Fenicjan.

Arganię określa się jako żelazną, ponieważ ma niezwykle twarde drewno. Ponadto roślina ta jest odporna na trudne warunki pustynne. Jest klasycznym kserofitem i doskonale znosi długotrwały brak wody. Jej system korzeniowy sięga nawet do 30 metrów długości. Roślina dorasta do 10 metrów wysokości i żyje nawet 200 lat, chociaż opisywano także 400-letnie okazy. W zależności od warunków klimatycznych argania tworzy drzewa o rozłożystej koronie lub formy krzewiaste. Na młodych gałęziach arganii występują kolce. Wraz z biegiem lat pnie rośliny stają się poskręcane. Na końcach gałęzi wyrastają łopatkowate liście. W ich kątach występują żółte kwiaty niewielkich rozmiarów, które zebrane są w pęczki. Kwiaty są pięciokrotne, a korona kubeczkowata. Roślina kwitnie od kwietnia do maja. W zależności od danych literaturowych owocem jest mięsista jagoda lub pestkowiec. Często jednak nie definiuje się rodzaju owocu, określając go po prostu jako owoc arganii. Ma on kształt owalny lub wrzecionowaty. Wewnątrz znajduje się od 1 do 4 nasion otoczonych zdrewniałą tkanką sklerenchymatyczną. Kiedy owoc dojrzeje, ma barwę jasnożółtą, a po wysuszeniu brązową. Nasiona arganii zawierają w bielmie olej tłusty, dlatego stanowią surowiec do otrzymania oleju arganowego.

W zależności od zastosowanej metody pozyskania surowca otrzymuje się różne oleje. Z pestek owoców poddanych prażeniu uzyskuje się olej jadalny o smaku orzechów laskowych. Z kolei z pestek, których się nie praży, za pomocą ekstrakcji chemicznej można otrzymać olej kosmetyczny. Nie ma on wyraźnego zapachu czy też koloru. Olej arganowy nazywany jest płynnym złotem i jest chętnie kupowany ze względu na swoje właściwości kosmetyczne i lecznicze. Duże zainteresowanie tym produktem sprawiło, że coraz częściej na rynku mogą pojawiać się produkty zafałszowane. Zaleca się zatem zakup surowca tylko ze sprawdzonych źródeł.

Olej arganowy bogaty jest w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) z grupy omega-9 i omega-6 (kwas linolowy, oleinowy, alfa-linolenowy), tokoferole (głównie alfa-tokoferol), związki fenolowe oraz fitosterole (stigmasterol, spinasterol). Substancje te wykazują właściwości antyoksydacyjne. W związku z tym działają neutralizująco na wolne rodniki w organizmie człowieka, a także chronią go przed szkodliwym działaniem promieni UV. Dodatkowo NNKT, często nazywane witaminą F, mają właściwości przeciwalergiczne. Ich spożywanie jest także dobrą metodą obniżenia poziomu złego cholesterolu we krwi i zapobiegania chorobom układu sercowo-naczyniowego. Olej zawiera w swym składzie również alkohole triterpenowe, karotenoidy czy skwalen. Wśród innych substancji czynnych można wymienić obecnych w liściach arganii 13 połączeń fenolowych, takich jak połączenia hiperozydu, kwercetyny, rutyny, katechiny, epikatechiny oraz innych typowych metabolitów wtórnych. Z kolei z owoców arganii wyizolowano połączenia o charakterze aminofenoli. Związki polifenolowe posiadają właściwości antymutagenne, przeciwzapalne, przeciwmiażdżycowe. Olej arganowy przyjmowany doustnie działa także przeciwzakrzepowo i hipotensyjnie.

Olej arganowy, w zależności od sposobu otrzymywania, może być używany zewnętrznie lub wewnętrznie. Zewnętrznie stosowany jest zarówno w postaci czystej, jak i jako dodatek do balsamów, maseczek, kremów, mydeł. Doskonale nadaje się także do masażu i do kąpieli. Pielęgnacja skóry i paznokci przy pomocy olejku polega na delikatnym wmasowywaniu surowca w oczyszczoną skórę twarzy, ciała i paznokci. Z kolei pielęgnacja włosów polega na wtarciu olejku w skórę głowy i końcówki włosów, pozostawienie preparatu na 30 min, a następnie umyciu włosów szamponem. Wewnętrznie olej arganowy najlepiej sprawdzi się jako dodatek do sałatek lub zamiennik masła na kanapkach. Oleju arganowego nie należy używać do smażenia, gdyż możemy stracić jego cenne właściwości zdrowotne.

Podczas stosowania oleju oraz proszku arganowego zgłaszano, że u niektórych pacjentów wystąpiły reakcje alergiczne i zapalenie płuc. Zaleca się zachowanie ostrożności u osób nadwrażliwych.