Sandałowiec biały — na średniowieczne zarazy i piękną skórę

Olejek sandałowy jest składnikiem wielu kosmetyków. Olejek eteryczny ma działanie wygładzające oraz odżywiające skórę. W połączeniu z innymi składnikami może stanowić element terapii trądziku. Niektóre źródła zalecają wykorzystanie olejku podczas lekkich infekcji dróg oddechowych. Inhalacje parowe z olejku sandałowego mogą działać przeciwbakteryjnie, wykrztuśnie oraz zmniejszać dolegliwości towarzyszące stanom zapalnym zatok przynosowych. Jego intensywny aromat sprawia, że bardzo często stanowi element perfum oraz kompozycji zapachowych wykorzystywanych w przemyśle. Zapach drzewa sandałowca może działać wyciszająco i zapewne z tego powodu jest często wykorzystywany podczas praktyk medytacyjnych.

Współczesna medycyna nie uwzględnia stosowania olejku z drzewa sandałowego w jakimkolwiek wskazaniu. Olejek może być stosowany zewnętrznie jako lekki środek o działaniu przeciwbakteryjnym. Niektóre starsze źródła zalecały przyjmowanie olejku wewnętrznie w zwalczaniu problemów trawiennych. Pomimo że obecna praktyka medyczna nie zaleca stosowania olejku z sandałowca, kiedyś był on często używany w leczeniu niektórych schorzeń bakteryjnych. Warto wspomnieć o wykorzystaniu wyciągów z tej rośliny w zwalczaniu średniowiecznej rzeżączki. Leczenie w niektórych lżejszych przypadkach mogło być nawet skuteczne. Czas trwania takiej terapii wynosił zwykle około miesiąca, a ze względu na jej popularność na „średniowieczny rynek” zaczęły trafiać poszczególne frakcje olejku, które miały być jeszcze skuteczniejsze w leczeniu rzeżączki. Na szczęście współczesna medycyna zapewniła szybsze i efektywniejsze metody leczenia tego schorzenia. Rzeżączka w porównaniu z inną chorobą, którą również próbowano leczyć z wykorzystaniem kory sandałowca, stanowi jedynie niedogodność. Chodzi bowiem o samą dżumę, która zabiła 25% ludności średniowiecznej Europy. Lekarze „ciemnych wieków”, ze względu na panujące ówcześnie poglądy medyczne, starali się leczyć chorobę, poprawiając stan powietrza wdychanego do płuc. W tym celu sporządzano wiele rodzajów preparatów zapachowych – od pigułek przez oleje lecznicze po pomandery. We wszystkich tych formulacjach można było spotkać korę lub wyciągi z sandałowca.

Olejek z sandałowca białego jest istotnym elementem kultury hinduskiej i pełni ważną rolę w tamtejszych obrzędach religijnych. Wyciąg z sandałowca jest często dodawany do kadzideł oraz innych środków zapachowych niezbędnych do rozpoczęcia niektórych modlitw lub pomniejszych obrzędów. Najbardziej znanym z nich jest Rasarnawa, która jest liturgią uwielbienia boga Śiwy przeprowadzaną z użyciem wonnych olejków z aloesu, kamfory, szafranu i wspomnianego sandałowca.

Sandałowiec biały (łac. Santalum album, ang. Indian sandalwood) jest egzotyczną rośliną pochodzącą z rodziny sandałowcowatych – Santalaceae. Sandałowiec jest wiecznie zielonym dużym krzewem lub drzewem uprawianym głównie w Indiach, Australii oraz Chinach. Roślina jest półpasożytem, który z organizmu gospodarza pobiera wodę i sole mineralne, a sama jest zdolna do przeprowadzenia fotosyntezy. Sandałowiec biały występuje w naturze bardziej powszechnie niż jego kuzyn sandałowiec czerwony, charakteryzujący się większymi wymaganiami uprawnymi.

Sandałowiec jest sporą rośliną osiągającą zwykle około 10 m wysokości. Skórzaste liście są ułożone na gałęziach naprzeciwlegle. Roślina wykształca niewielkie różowofioletowe kwiaty. Owocem sandałowca jest czerwony pestkowiec, który może nam przypominać owoc wiśni pospolitej.

Surowcem zielarskim jest drewno sandałowca białego – Lignum Santali albi. Drewno jest źródłem olejku eterycznego wykorzystywanego głównie w kosmetologii. Do uzyskania litra olejku potrzebne jest nawet 25 kg suchego drewna, które osiągnęło odpowiedni wiek i właściwości.

Olejek eteryczny wyekstrahowany z drewna sandałowca białego jest źródłem substancji należących do grupy seskwiterpenów. W olejku potwierdzono obecność α-santalolu, β-santalolu, lanceolu, β-santalenu, farnezonu, α-bergamotolu oraz nuciferalu.

Olejek z drzewa sandałowego wykazuje działanie przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze. Badania potwierdziły jego aktywność wobec bakterii Staphylococcus aureus oraz Enterococcus faecalis. Substancje zawarte w olejku mogą hamować rozwój grzybów z rodzaju Candida. Składniki olejku eterycznego podczas stosowania na skórę mogą wykazywać lekkie działanie przeciwzapalne oraz rozjaśniające, dzięki czemu mogą poprawiać wygląd blizn.

Nowsze badania wskazują, że seskwiterpeny zawarte w olejku mogą wykazywać działanie antyproliferacyjne oraz cytotoksyczne. Substancja nazywana α-santalolem, która jest obecna w wyciągach z drewna sandałowego, może być odpowiedzialna za aktywację szlaku programowanej śmierci komórek – apoptozy. Podczas badania na keratyocytach, czyli komórkach naskórka, potwierdzono antyproliferacyjne działanie olejku zawierającego głównie α- i β-santalol.

Olejek z drzewa sandałowego może być stosowany jako dodatek wzbogacający niektóre kosmetyki, a także jako preparat do inhalacji parowej.

Obecnie raczej nie zaleca się stosowania olejku doustnie, chociaż w medycynie indyjskiej stosuje się go w ten sposób w zwalczaniu problemów gastrycznych.

Do wykonania inhalacji niezbędne jest wykorzystanie około 10 kropli olejku eterycznego na litr gorącej wody. Preparat można dodawać również do kąpieli u osób dorosłych, a także do olejów wykorzystywanych do masaży.

Większość kosmetyków zawierających olejek z drzewa sandałowego należy stosować kilka razy dziennie. Przed rozpoczęciem kuracji warto jednak zawsze zapoznać się ze wskazaniami producenta w celu optymalizacji efektów terapii.

Olejki i kosmetyki zawierające wyciągi z drzewa sandałowca białego są raczej środkami bezpiecznymi. Niezmiernie rzadko można spotkać się z doniesieniami o wystąpieniu alergii na substancje znajdujące się w jego składzie, chociaż jak każdy surowiec zielarski również i drzewo sandałowca może powodować występowanie uczuleń.

Niektóre źródła odradzają stosowanie olejku eterycznego u osób poniżej 5 roku życia oraz u kobiet w ciąży.