Bazylia pospolita — na trądzik i trawienie

Bazylia pospolita (łac. Ocimum basilicum, ang. Sweet basil) jest drobną rośliną jednoroczną pochodzącą z rodziny jasnotowatych – Lamiaceae. Bazylia wywodzi się z azjatyckich krajów tropikalnych, do których możemy zaliczyć Indie, Jawę, Cejlon oraz Iran.

Roślina powinna być uprawiana na glebie bogatej w próchnicę po zapewnieniu odpowiedniego nasłonecznienia i wilgotności. Uprawa bazylii w Polsce jest możliwa i najczęściej odbywa się sezonowo w przydomowych ogródkach.

Nazwa rośliny wywodzi się z greckiego słowa basilicos, które oznacza królewski. Z kolei łacińskie basiliscus oznaczające bazyliszka jest związane z właściwościami odtruwającymi bazylii, w które wierzono w starożytności.

Bazylia pospolita osiąga niewielkie rozmiary. Główny, prosto wzniesiony pęd ma zwykle od 20 cm do 45 cm wysokości. Na pędach znajdują się jasnozielone jajowate liście. Białe kwiaty są zebrane w nibyokółki i znajdują się w kątach liści. Owocem bazylii pospolitej są maleńkie orzeszki, które często są mylone z nasionami.

Surowcem zielarskim jest ziele bazylii – Basilici herba.

Lecznicze znaczenie wyciągów z bazylii pospolitej zostało obecnie bardzo zminimalizowane. Liście i pędy rośliny są przede wszystkim cenioną na całym świecie przyprawą dodawaną do wielu potraw włoskich, śródziemnomorskich czy indyjskich. Ziele bazylii jest jednak nadal w niewielkim stopniu wykorzystywane w lecznictwie. Olejek bazyliowy oraz wyciągi z bazylii mogą być stosowane pomocniczo podczas zaburzeń trawienia, niestrawności, wzdęć oraz nadmiernego odbijania. Napar z bazylii jest wykorzystywany podczas przeziębień, ponieważ może skracać czas występowania i nasilenie objawów. Ze względu na zawartość kwasu salicylowego bazylię wykorzystuje się w pielęgnacji skóry trądzikowej oraz z nadmiernym wydzielaniem sebum.

Olejek bazyliowy działa przeciwbólowo w migrenowych bólach głowy, nerwobólach, bólach reumatycznych oraz pobudzająco i wzmacniająco przy zmęczeniu fizycznym i umysłowym, poprawia pamięć, koncentrację, a także jakość snu.

Innym zastosowaniem bazylii pospolitej jest wykorzystanie jej naturalnego zapachu do odstraszania insektów. Olejek bazyliowy jest uznawany za najsilniejszy repelent olejkowy.

Bazylia wywodzi się prawdopodobnie z krajów Bliskiego Wschodu, a do Grecji i Rzymu trafiła razem z powrotem Aleksandra Wielkiego z jego podbojów. Ziele bazylii było wspominane przez samego Awicennę w Kanonie Medycyny. W Polsce brakuje wierzeń ludowych opowiadających o właściwościach leczniczych i zdrowotnych bazylii, pierwsze wzmianki o wykorzystaniu rośliny w celach leczniczych pochodzą od średniowiecznego lekarza – Marcina z Urzędowa. Istnieje jednak indyjska legenda opowiadająca o mistycznym pochodzeniu bazylii. Roślina ta według legendy ma być ziemskim wcieleniem bogini Tulasi. Tulasi przed wyniesieniem do postaci bóstwa miała być poczciwą żoną wojownika Jalandhara. Jej piękność wywołała jednak zainteresowanie boga Wisznu, który podszywając się pod jej męża, uwiódł kobietę i doprowadził nieumyślnie do śmierci Jalandhara. Wisznu, widząc smutek kobiety, postanowił zamienić ją w boginię Tulasi, która może występować na ziemi jedynie pod postacią Tulasi – bazylii azjatyckiej.

Surowiec zawiera aktywną farmakologicznie frakcję olejku eterycznego, w składzie którego zidentyfikowano eukaliptol, estragol, eugenol, linalol oraz limonen. Do innych substancji czynnych występujących w zielu bazylii należą: wolny kwas salicylowy, flawonoidy, garbniki i saponiny. Surowiec zawiera również kwasy fenolowe (kwas kawowy i kwas rozmarynowy), a także skrobię, kwasy tłuszczowe oraz białka.

Ekstrakty i olejek bazyliowy działają żółciopędnie, żółciotwórczo oraz zwiększają wydzielanie kwasu żołądkowego. Pobudzają wydzielanie śliny i pracę trzustki. Ze względu na zawartość flawonoidów wyciągi z bazylii pospolitej wykazują lekkie działanie moczopędne. Z kolei zawartość olejków eterycznych pozwala na rozrzedzenie zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny i ułatwienie odkrztuszania podczas lekkich przeziębień. Składniki olejku wykazują również umiarkowane działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze.

Olejek bazyliowy wykazuje aktywność wobec szczepów klinicznych E. coli, Acinetobacter baumannii i S. aureus. Wobec E. coli synergizm stwierdzono dla połączenia olejku z ampicyliną, amoksycyliną z kwasem klawulanowym, tetracykliną, tikarcyliną i ciprofloksacyną.

Estragol obecny w wyciągach może działać mutagennie, co potwierdzono w badaniach przeprowadzanych na bakteriach. Do tej pory żadne badania nie wykazały jednak, żeby stosowanie surowca jako przyprawy niosło ze sobą jakiekolwiek ryzyko dla zdrowia.

Z ziela bazylii pospolitej można przygotować napar. W celu jego przygotowania łyżkę suszonego ziela należy zalać gorącą wodą i pozostawić pod przykryciem na 15 minut. Tak sporządzony napar można stosować dwa lub trzy razy dziennie w celu poprawienia trawienia.

Olejek bazyliowy można w niewielkiej ilości dodawać do mleka i innych napojów podczas zwalczania przeziębień i drobnych infekcji.

Większość suplementów zawierających wyciągi z bazylii jako jeden ze składników czynnych należy stosować w ilości od 1 do 2 kapsułek na dobę.

Kosmetyki, w tym szampony i odżywki, zawierające wyciągi z bazylii należy stosować zwykle raz dziennie, wieczorem.

Podczas stosowania wyciągów z bazylii pospolitej nie zgłaszano wielu przypadków wystąpienia działań niepożądanych. W trakcie suplementacji istnieje ryzyko pojawienia się objawów alergii – jak w przypadku wielu innych substancji pochodzenia roślinnego. W przypadku przyjęcia wysokiej dawki olejku bazyliowego mogą pojawić się zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego. Olejku bazyliowego nie należy stosować w ciąży.