Opuncja figowa — na kaca, detoks i odchudzanie

Opuncja figowa (Opuntia ficus-indica) to roślina należąca do rodziny kaktusowatych Cactaceae. Pochodzi z Meksyku, jednak obecnie jest uprawiana na wielu kontynentach, m.in. w Ameryce Północnej, Ameryce Południowej, Europie czy Australii. Opuncja preferuje ciepły klimat, jest jednak rośliną o małych wymaganiach środowiskowych i glebowych. Łatwo się rozmnaża i porasta duże obszary pastwisk. Często uważana jest za chwast wypierający inne rośliny z ich naturalnych obszarów występowania. Inne nazwy opuncji figowej to figa indyjska, figa kaktusowa, opuncja misyjna, opuncja bulwiasta czy panini. Sukulent osiąga spore rozmiary (do 5 m wysokości). Kaktus posiada pędy o spłaszczonym kształcie, dorastające do 50 cm długości i 20 cm szerokości. Mają kolor zielony bądź fioletowy. Powierzchnia opuncji figowej pokryta jest woskowatą skórką, która chroni roślinę przed utratą wody na skutek parowania. Na pędach opuncji znajdują się ostre kolce o długości 1-2 cm, które stanowią naturalną ochronę przed zwierzętami. Kwiaty Opuntia ficus-indica wyrastają na szczycie najwyższych pędów rośliny. Kwitną osobniki co najmniej jednoroczne, ma to miejsce na przełomie maja i czerwca. Owocem opuncji są jagody pojawiające się w lipcu. Osiągają 5-10 cm długości. Ważą w granicach 100-160 g w zależności od warunków uprawy. Mają jajowaty bądź owalny kształt. Ich kolor może być zielony, żółty, pomarańczowy bądź czerwony. Powierzchnia owoców jest pokryta skórką zaopatrzoną w liczne, drobne kolce. W środku owoców znajduje się miąższ zawierający nasiona.

Opuncja figowa Opuntia ficus-indica to roślina od lat popularna wśród ludności Meksyku. Obecnie zyskuje także znaczenie w ziołolecznictwie europejskim. Na rynku możemy spotkać liczne suplementy diety, wyroby medyczne oraz kosmetyki wzbogacone wyciągiem z rośliny. W tradycyjnej medycynie meksykańskiej miąższ opuncji figowej używany jest zarówno zewnętrznie na skórę i błony śluzowe, jak i wewnętrznie. Wykorzystuje się go w leczeniu otarć i ran na skórze, do łagodzenia stanów zapalnych skóry, oparzeń i zmniejszania owrzodzeń. Opuncja jest tradycyjnie stosowana przez ludność w terapii zakażeń grzybiczych oraz do łagodzenia zapalenia spojówek. Ponadto roślina wspomaga ochronę skóry przed szkodliwym wpływem promieniowania słonecznego. Wewnętrznie miąższ Opuntia ficus-indica jest wykorzystywany w razie wystąpienia dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka) oraz jako środek obniżający poziom cukru we krwi u diabetyków poprzez stymulowanie trzustki do wytwarzania insuliny. Obecnie w aptekach możemy nabyć suplementy diety zawierające wyciąg z opuncji figowej w formie tabletek, saszetek, kapsułek bądź płynów doustnych. Znaczna część z nich jest przeznaczona dla osób zmagających się z nadmierną masą ciała. Świeże owoce opuncji po spożyciu szybko dają uczucie sytości, co wiąże się z wysoką zawartością błonnika pokarmowego oraz wpływem rośliny na metabolizm glukozy. Właściwości te wykorzystuje się w preparatach odchudzających zawierających wyciąg z figi indyjskiej. Opuncja wspomaga metabolizm tłuszczów, hamuje ich wchłanianie z przewodu pokarmowego, obniża poziom cholesterolu LDL we krwi, ułatwia kontrolę zjadanych porcji poprzez zahamowanie apetytu. Stanowi składnik preparatów detoksykujących i wspomagających drenaż odchudzający. Wyciąg z opuncji figowej łagodzi także skutki spożywania napojów alkoholowych, przez co możemy ją spotkać w preparatach aptecznych przeznaczonych do zwalczania objawów kaca – roślina hamuje nudności oraz niweluje suchość w jamie ustnej, które często pojawiają się dzień po. Ekstrakty z liści Opuntia ficus-indica wchodzą w skład wyrobu medycznego wspomagającego leczenie refluksu żołądkowo-przełykowego. Substancje zawarte w roślinie wytwarzają rodzaj filmu ochronnego, który poprzez pokrycie błony śluzowej przewodu pokarmowego łagodzi jej podrażnienie i przykre dolegliwości, takie jak zgaga, pieczenie, ból żołądka oraz kaszel i stany zapalne gardła spowodowane cofaniem się treści pokarmowej. Opuncję znajdziemy także w suplementach diety przeznaczonych dla kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną oraz dla osób chcących wesprzeć funkcjonowanie wątroby.

Wyciągi z figi indyjskiej są szeroko stosowane w kosmetyce. Wykazują działanie nawilżające, odżywcze i regenerujące na skórę, dlatego są dodatkiem do kremów o działaniu przeciwstarzeniowym. Ekstrakty z Opuntia ficus-indica zwiększają syntezę cząsteczek naprawczych (zwanych białkami szoku termicznego) po ekspozycji skóry na szkodliwe promieniowanie UV. Uzasadnione jest ich wykorzystanie w preparatach przeciwsłonecznych oraz balsamach łagodzących po opalaniu. Ze względu na możliwość tworzenia ochronnego, nawilżającego filmu na skórze opuncja jest wykorzystywana do produkcji m.in. żeli do higieny intymnej, preparatów do mycia dla osób z hemoroidami, kremów do smarowania ust z problemem zajadów, żeli do mycia twarzy i ciała. Olejek z pestek opuncji figowej wchodzi w skład kosmetyków do włosów (szamponów, masek, odżywek, eliksirów). Wysoka zawartość niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych warunkuje właściwości pielęgnacyjne olejku: wygładzenie powierzchni włosa, nadanie połysku, gładkości i jednocześnie tworzenie warstwy ochronnej na łusce włosa – np. przed zabiegami suszenia czy prostowania. Ekstrakt z opuncji możemy spotkać także w ampułkach przeciwłupieżowych przeznaczonych do podrażnionej skóry głowy.

Poza zastosowaniem w fitoterapii i kosmetyce opuncja figowa jest cenioną rośliną wykorzystywaną w przemyśle spożywczym i nie tylko. Liście opuncji mogą być spożywane po obróbce termicznej, natomiast owoce zjada się także na surowo. Z figi indyjskiej wytwarza się przetwory (galaretki, konfitury, musy), wina i soki. W przemyśle Opuntia ficus-indica służy do produkcji środków klejących, papieru oraz barwnika przemysłowego.

Jadalnymi surowcami opuncji figowej Opuntia ficus-indica są liście, kwiaty oraz owoce. Podstawowym składnikiem owoców opuncji jest woda, stanowiąca ponad 92% świeżej masy surowca. Suchą masę owoców tworzą przede wszystkim węglowodany. Są to cukry proste (glukoza, fruktoza) oraz rozpuszczalne frakcje błonnika składające się z pektyn i β-glukanów. Poza węglowodanami w owocach znajdują się substancje białkowe (około 13-14 g na 100 g surowca) i niewielka ilość lipidów (ok. 1 g na 100 g świeżej masy owoców). Opuncja stanowi źródło witamin rozpuszczalnych w wodzie – m.in. witaminy C i witamin z grupy B (głównie tiaminy i ryboflawiny). Ponadto wyizolowano z niej witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (witamina E, witamina K oraz β-karoten). Roślina zawiera liczne składniki mineralne (wapń, potas, magnez, żelazo, sód i fosfor), związki fenolowe (kwas ferulowy, kwas hydroksycynamonowy), karotenoidy, antocyjany i flawonoidy (głównie 3-O-robinobiozyd izoramnetyny). Około 30% lipidów opuncji figowej stanowią fitosterole, m.in. β-sitosterol, stigmasterol i ergosterol. Cennymi składnikami tłuszczowymi są również niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe znajdujące się przede wszystkim w skórce owoców. Nasiona owoców Opuntia ficus-indica są źródłem związków polifenolowych, tanin oraz flawonoidów.

Opuncja figowa wykazuje działanie przeciwwrzodowe. W badaniach z wykorzystaniem zwierząt laboratoryjnych udowodniono jej działanie ochronne na błonę śluzową żołądka (cytoprotekcja). Podanie liofilizowanych pędów Opuntia ficus-indica skutkowało tworzeniem filmu ochronnego (mieszaniny śluzów i pektyn), który uniemożliwił penetrację etanolu do błony śluzowej przewodu pokarmowego i hamował powstawanie wrzodowych ognisk martwiczych w żołądkach szczurów.

Dla ekstraktów z owoców opuncji oraz liofilizowanych pędów kaktusa udowodniono aktywność przeciwzapalną i przeciwbólową zależną od dawki. Wodny ekstrakt z owoców figi indyjskiej zmniejszał obrzęk łapy szczurów indukowany karageniną. Za działanie przeciwbólowe odpowiada m.in. β-sitosterol obecny w pędach i skórce owoców Opuntia ficus-indica.

Ekstrakty z opuncji figowej mają potencjał przeciwwirusowy, jednak dotychczas nie zbadano, które związki czynne zawarte w roślinie warunkują to działanie. Ekstrakty z figi indyjskiej hamowały w warunkach in vitro replikację wirusów Herpes simplex HSV 2, wirusa opryszczki koni, wirusa Herpesvirus suis typu 1 (wywołującego wściekliznę rzekomą), wirusa grypy, wirusa RSV nabłonka oddechowego oraz wirusa HIV-1.

Zasadność stosowania ekstraktów z opuncji w suplementach diety na kaca również została zbadana. Udowodniono, że ekstrakty z Opuntia ficus-indica łagodzą dolegliwości, takie jak suchość w ustach, nudności oraz jadłowstręt.

Opuncja figowa posiada udowodnione działanie przeciwcukrzycowe. W badaniach na szczurach z cukrzycą indukowaną podawaniem alloksanu udowodniono normalizację podwyższonych parametrów biochemicznych (glukozy, cholesterolu, wskaźników wątrobowych ALAT i ASPAT, kreatyniny oraz mocznika). Zwierzęta otrzymywały pojedynczą lub wielokrotną dawkę 5 ml soku z owoców figi indyjskiej przez okres 5 tygodni.

Roślina działa także ochronnie na wątrobę. Przeprowadzono badania z wykorzystaniem myszy, które narażono na działanie insektycydu fosforoorganicznego chloropiryfosu CPF. Związek spowodował pogorszenie parametrów wątrobowych myszy. Podawanie ekstraktu z pędów opuncji spowodowało powrót wskaźników biochemicznych aminotransferazy alaninowej, aminotransferazy asparaginianowej, fosfatazy alkalicznej i dehydrogenazy mleczanowej do prawidłowych poziomów.

Najprawdopodobniej wysoka zawartość związków fenolowych w Opuntia ficus-indica warunkuje działanie przeciwutleniające rośliny. Etanolowe ekstrakty z opuncji blokowały procesy peroksydacji kwasu linolowego w badaniach z wykorzystaniem układu testowego tiocyjanianu. Ekstrakt etanolowy z opuncji figowej posiada zdolność niwelowania wolnych rodników ponadtlenkowych i hydroksylowych w zależności od dawki. W badaniach na myszach udowodniono ochronę komórek wytwarzanych w śledzionie (splenocytów) przed działaniem oksydazy glukozowej (hamowanie utleniania). Flawonoidy zawarte w roślinie warunkują jej działanie ochronne na komórki układu nerwowego. Neuroprotekcję ekstraktów z opuncji przypisuje się działaniu trzech związków: kwercetyny, dihydrokwercetyny i eteru 3-metylowego kwercetyny. Pierwotne hodowane komórki korowe szczura poddawano działaniom związków utleniających (nadtlenku wodoru, oksydazy ksantynowej oraz butionosulfoksyminy), co prowadziło do procesów peroksydacji lipidów błon komórkowych neuronów. Podawanie ekstraktów z Opuntia ficus-indica hamowało ten proces i niwelowało powstawanie wolnych rodników uszkadzających hodowle tkankowe.

Opuncja figowa jest badana pod kątem aktywności przeciwnowotworowej. Ekstrakt z owoców figi indyjskiej hamował namnażanie komórek nowotworowych raka szyjki macicy, raka jajnika i nowotworu pęcherza (in vitro) oraz spowalniał wzrost guza raka jajnika myszy w warunkach in vivo. Zbadano, że działanie antynowotworowe wynika z hamowania cyklu komórkowego w fazie G1 i wiąże się z nasileniem procesów apoptotycznych komórek rakowych. Istnieją także badania opisujące przeciwnowotworowe właściwości betaniny wyekstrahowanej z owoców opuncji figowej. Substancją działano na ludzką linię komórkową przewlekłej białaczki szpikowej (K562), czego skutkiem było: uszkodzenie błon komórek nowotworowych (powstawały pęcherze błonowe), kondensacja materiału genetycznego (chromatyny) oraz kurczenie się komórek.

Objawy przedawkowania preparatów z opuncji figowej mają łagodny charakter i obejmują dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego – m.in. uczucie pełności, nudności, biegunki, łagodną niedrożność okrężnicy. Ponadto mogą pojawić się bóle głowy.