Piwonia chińska — nie tylko piękny kwiat

Piwonia chińska stosowana jest przede wszystkim na terenie Dalekiego Wschodu w tradycyjnej medycynie chińskiej w schorzeniach, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty, skurcze mięśni, bolesne miesiączkowanie, zapalenia wątroby, gorączka. W 1998 roku Chiński Urząd ds. Żywności i Leków dopuścił do obrotu preparaty na bazie korzenia peonii jako produkty, które modyfikują przebieg chorób o podłożu reumatoidalnym. Od 2010 roku według farmakopei chińskiej peonię chińską stosuje się w takich dolegliwościach, jak zaburzenia miesiączkowania, niedobór krwi, spontaniczne pocenie się, chroniczny ból, ból i zawroty głowy, skurcze oraz ból kończyn, ziemista cera, nocne pocenie się. W Polsce piwonia chińska stosowana jest głownie jako dodatek do preparatów kosmetycznych.

Piwonia chińska (łac. Paeonia lactiflora) jest rośliną wieloletnią, pochodzącą z rodziny piwoniowatych. Nazywana bywa piwonią białą i peonią. Charakteryzuje się okazałymi kwiatami koloru różowego, amarantowego bądź białego. W Chinach nazywana jest kwiatem miłości. Uprawiana jest głównie jako gatunek ozdobny, jednak w medycynie wschodniej stosuje się ją także jako roślinę leczniczą. Odmiany piwonii chińskiej różnią się między sobą przede wszystkim barwą kwiatu. Obszar występowania piwonii chińskiej to głównie Azja. W Polsce oraz innych krajach jest gatunkiem ozdobnym. Naturalnie peonia rośnie na łąkach oraz w lasach. Kwitnie w okresie maj-czerwiec. Roślina osiąga 1 m wysokości. Łodyga piwonii chińskiej jest naga, czerwono nabiegła, o jasnozielonej barwie. Liście są pierzastosieczne. Brzegi liści są drobno ząbkowane. Listki usadzone są na dolnej części łodygi i zebrane po 3. Są lancetowate, dwuklapowe oraz eliptyczne i osiągają długość nawet do 16 cm. Kwiaty piwonii chińskiej, czyli najbardziej okazała część rośliny, mogą rosnąć po kilka sztuk na pędzie. Są duży, osiągają nawet do 13 cm średnicy. Płatki peonii również są okazałe. Średnica płatka może wynosić 6 cm długości. Kwiaty są barwy od białej po różową, mają żółte nitkowate pręciki oraz 2-5 słupków.

Piwonia chińska uprawiana jest na terytorium Chin od 2500 lat. Surowcem farmaceutycznym jest korzeń piwonii białej, zbierany w okresie lata lub jesieni. Korzeń powinien pochodzić z rośliny 4- lub 5-letniej. Po obraniu i usunięciu kory i korzonków surowiec jest gotowany, suszony na słońcu, a następnie krojony w plastry.

Ekstrakty z surowca farmaceutycznego określane są przede wszystkim jako całkowita zawartość glukozydów w peonii (TGP – Total Glucosides of Paeony). To właśnie głównie glukozydy odpowiadają za działanie farmakologiczne korzenia piwonii chińskiej, a szczególnie paeoniflorin, którego ilość określana jest nawet do 90%. TGP zawiera ponad 15 różnych składników, w tym paeoniflorynę, albiflorynę, oksypaeoniflorin, benzoilpaeoniflorin, oksybenzoilpaeoniflorin, paeoniflorigenon, lactiflorin, florenoilopaeoni oraz paeonol. Większość z tych związków to glikozydy monoterpenowe.

Mechanizm działania przeciwzapalnego polega na zmniejszeniu produkowania mediatorów zapalnych, m.in. LTB-4 i PGE-2, jak też cytokin o charakterze prozapalnym oraz reaktywnych form tlenu. Ponadto ekstrakt z TGP ma działanie przeciwbólowe, moczopędne oraz przeciwskurczowe. Najnowsze badania nad działaniem glukozydów pozyskanych z piwonii chińskiej sugerują, że mogą one zmniejszać zbyt dużą odpowiedź immunologiczną u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Mechanizm działania polega na hamowaniu proliferacji komórek DC1 oraz limfocytów Th1. Co więcej, ekstrakt z TGP chroni komórki przed stresem oksydacyjnym.

Dawkowanie piwonii chińskiej jest zależne od postaci preparatu, w jakim występuje. Zwykle stosowana dawka dobowa zależna jest od jednostki chorobowej oraz odpowiedzi klinicznej na zastosowane leczenie. Preparaty z piwonii chińskiej w formie doustnej były stosowane najczęściej w dawkach nieprzekraczających 1800 mg całkowitej zawartości glikozydów surowca farmaceutycznego na dobę, przez okres nie dłuższy niż 24 tygodnie. Powyżej tego okresu nie powinno się stosować piwonii białej. Natomiast dzienna dawka suszonego surowca farmaceutycznego wynosi 6-15 g. Dla działania przeciwskurczowego powinno się zażywać od 5 do 10 kropli nalewki winnej w proporcjach 1:5.

Preparaty z piwonii białej zawierają substancje zmniejszające krzepnięcie krwi, dlatego osoby przyjmujące leki o synergistycznym działaniu powinny zrezygnować ze stosowania piwonii chińskiej ze względu na zwiększenie prawdopodobieństwa działań niepożądanych, do których należy m.in. zwiększenie ryzyka krwawień oraz wystąpienia siniaków. Korzeń piwonii nie powinien być przyjmowany wraz z fenytoiną lub kwasem walproinowym ze względu na interakcję, która zmniejsza działanie leku przeciwpadaczkowego, co generuje efekty uboczne oraz zwiększa prawdopodobieństwo napadu padaczkowego. Nie należy przyjmować surowca farmaceutycznego wraz z tabletkami zawierającymi estrogen, ponieważ piwonia chińska może działać w podobny sposób jak ten hormon płciowy. Osoby przyjmujące leki antykoncepcyjne nie powinny zażywać jednocześnie preparatów z peonią ze względu na zwiększenie ryzyka działań niepożądanych oraz zmniejszenie skuteczności antykoncepcji. Należy zachować ostrożność, stosując piwonię chińską z lekami metabolizowanymi przez cytochrom P450, w szczególności CYP1A2 oraz CYP3A4, ze względu na zwiększenie rozkładu przez substancje zawarte w korzeniu piwonii chińskiej leków metabolizowanych przez wątrobę. Może powodować to zmianę ich działania, a co za tym idzie – zwiększenie skutków ubocznych zastosowanych medykamentów.

Brak jest wystarczających danych na temat stosowania piwonii podczas karmienia piersią, należy zatem unikać preparatów z piwonii podczas okresu karmienia. W trakcie ciąży nie wolno stosować piwonii ze względu na możliwość wywołania skurczy. Stosowanie zewnętrzne peonii chińskiej jest w miarę bezpieczne, jednak należy zaprzestać jej stosowania w momencie pojawienia się reakcji alergicznych takich jak świąd czy wysypka. Nie należy stosować preparatów z piwonii białej u pacjentek z rakiem piersi, macicy, jajnika, z mięśniakami macicy czy też z endometriozą. Spowodowane jest to zawartością substancji czynnych w surowcu, które mają działanie estrogenopodobne. Nie powinno się stosować piwonii chińskiej co najmniej 2 tygodnie przed planowanym zabiegiem chirurgicznym ze względu na zwiększone ryzyko krwawień. Jeżeli chory ma zaburzenia krzepnięcia krwi lub przyjmuje leki zmniejszające krzepliwość, nie powinien stosować preparatów z piwonii białej. Stosowanie produktów z piwonią może powodować lekkie zaburzenia żołądkowo-jelitowe objawiające się m.in. biegunkami. Nie powinno się stosować piwonii białej bezpośrednio po leczeniu antybiotykami ze względu na zmniejszenie skuteczności preparatów zawierających tę roślinę.