Gotu kola (wąkrota azjatycka) — wsparcie mózgu

Wąkrota azjatycka (Centella asiatica), znana również jako wąkrotka azjatycka, gotu kola, CICA, trawa tygrysia czy brahmi, jest zaliczana do roślin adaptogennych z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae). Występuje naturalnie w Ameryce Południowej i Środkowej, w Afryce Środkowej i Południowej, w Australii i Azji Południowej. Rośnie na podmokłych terenach, ciepłych, wilgotnych i nasłonecznionych, a także na skalistych terenach klimatu tropikalnego i subtropikalnego. Niekiedy można ją również znaleźć w miejscach zaciemnionych. Rośnie nawet na terenach do 700 m n.p.m.

Nazwa rośliny Centella pochodzi z łaciny od słowa centum, które oznacza liczbę sto. Inna nazwa wąkroty to gotu kola z języka syngaleskiego. Gotu oznacza kielichowy kształt, a kola liść. Natomiast w tłumaczeniu z chińskiego oznacza „źródło młodości”. Z kolei nazwa trawa tygrysia według legendy indyjskiej wywodzi się stąd, że tygrys wyleczył swoje rany, codziennie tarzając się w trawie.

Wąkrota azjatycka to wieloletnia roślina aromatyczna. Jej główny korzeń jest pionowy, łodyga jest płożącą się, z włoskami bądź bez w dolnej części. Z węzłów łodygi wyrastają liście z długim ogonkiem (do 6 mm) i małym przylistkiem. Liście wąkroty (o średnicy od 1,3 cm do 6,3 cm) są nerkowate, okrągławe lub dłoniaste, karbowane na brzegach i zaokrąglone na wierzchołku. Na wierzchu są gładkie z promieniście ułożonymi grubymi żyłkami. Kwiatostanem jest baldach zawierający 1-5 siedzących kwiatów. Kwiaty mają barwę białą, ciemnoróżową lub czerwoną, są małe i bez szypułek. Owocem jest okrągła bądź owalna rozłupnia (do 8 mm długości), nasiona zaś są pojedyncze, ściśnięte poprzecznie. Wygląd wąkrotki może się zmieniać w zależności od warunków środowiska.

Surowcem wąkrotki jest cała roślina lub jej nadziemne części, zwłaszcza liście i łodygi.

Wąkrota azjatycka ma wiele zastosowań. Poprawia krążenie w mikroangiopatii cukrzycowej i w niewydolności żylnej, zmniejsza także przepuszczalność małych naczyń włosowatych. W przebiegu miażdżycy stabilizuje blaszki miażdżycowe, obniża również ciśnienie tętnicze. Wiele pojedynczych badań klinicznych wykazało redukcję obrzęków i poprawę krążenia u pacjentów z niewydolnością żylną poprzez stosowanie wąkroty przez 4-8 tygodni. Inne badania naukowe dowiodły, że stosowanie 60 mg ekstraktu z wąkroty 2 razy dziennie przez pół roku do roku powoduje poprawę krążenia i redukcję obrzęków w mikroangiopatii cukrzycowej.

W badaniach na zwierzętach wykazano dobroczynny wpływ wąkroty na mózg – chroni przed neurodegeneracją. U osób starszych ma poprawiać pamięć i funkcje poznawcze, chociaż badania kliniczne, w których stosowano wąkrotę, miłorząb japoński i DHA przez 4 miesiące, nie wykazały poprawy pamięci ani funkcji poznawczych u osób starszych powyżej 65 roku życia.

Wąkrota ma również właściwości przeciwbakteryjne, jest szeroko stosowana w kosmetologii, gdyż stymuluje i wspomaga gojenie się ran i oparzeń. Badania wskazują, że krem z 3% zawartością wąkroty przyspiesza gojenie rany o około 7 dni w porównaniu z innym specjalistycznym kremem używanym w oparzeniach drugiego stopnia (z 1% sulfadiazyną srebra).

Wąkrota w postaci żelu do smarowania stosowana jest do leczenia blizn i rozstępów, a także do poprawienia ogólnego stanu skóry. Wewnętrznie w postaci doustnej suplementacji również poprawia ogólny stan skóry, zwiększa nawilżenie i elastyczność. Roślina ta jest składnikiem wielu kosmetyków, wyrobów medycznych, czopków doodbytniczych i globulek dopochwowych, które mają za zadanie głównie nawilżać i regenerować skórę i błony śluzowe. Wąkrotka niweluje również cellulit. Usprawnia mikrokrążenie krwi i metabolizm w komórkach tkanki łącznej, zmniejsza średnicę komórek tłuszczowych i działa przeciwzapalnie. Dzięki wąkrotce w połączeniu z aktywnością fizyczną można osiągnąć bardzo dobre efekty.

Wąkrota azjatycka była znana już w medycynie chińskiej. Chińczycy stosowali tę roślinę w leczeniu gorączki i schorzeń układu oddechowego. W indyjskiej medycynie ajurwedyjskiej była stosowana do leczenia ran i wrzodów skóry. Była także wykorzystywana w celu poprawy pamięci, do rewitalizacji mózgu i nerwów, do poprawy jasności umysłu, a także jako substancja tonizująca. W 1754 roku we Włoszech prawdopodobnie wyleczono sklerodermię (twardzina – twarda skóra) za pomocą wąkroty i następnie opisano ten przypadek. W latach 80. XIX wieku Francja zaczęła traktować wąkrotę jako leczniczy środek ziołowy. W latach 40. XX wieku z wąkroty wyizolowano wiele substancji aktywnych. W 1992 roku zyskała na popularności, gdyż badania wykazały, że może poprawiać pamięć. Co ciekawe, roślina ta nie była znana w USA aż do II wojny światowej. Dopiero rozpowszechnienie informacji o właściwościach poprawiających pamięć sprawiło, że wzrosło zainteresowanie wąkrotą.

Wąkrotka azjatycka zawiera składniki triterpenowe, które zmniejszają obrzęki kończyn dolnych i zmniejszają objawy przewlekłej niewydolności żylnej. Dzięki tym właściwościom jest wykorzystywana zarówno wewnętrznie w formie choćby kapsułek do połykania, jak i zewnętrznie w postaci kremów do smarowania np. w leczeniu żylaków.

Roślina ta zawiera również flawonoidy, takie jak rutyna i kwercetyna, które uszczelniają naczynia krwionośne, działają przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie, dzięki czemu wąkrotka ochrania struktury mózgu przed niszczeniem komórek. Olejki eteryczne mają z kolei działanie antybakteryjne.

Saponiny zawarte w wąkrocie przyspieszają gojenie ran, działają ochronnie na śluzówkę przewodu pokarmowego i żołądka. Madekasozydy pobudzają powstawanie włókien kolagenowych i elastynowych w tkankach, co przyspiesza proces regeneracji. Azjatykozydy obecne w roślinie działają przeciwzapalnie i antybakteryjnie, dzięki czemu służą do leczenia skóry z trądzikiem. Natomiast witaminy A, C, E, K działają antyoksydacyjnie i pomagają wymiatać wolne rodniki.

Wąkrotka azjatycka jako ziele: 1-2 łyżki ziela zalać 1 szklanką wrzącej wody i parzyć pod przykryciem 20 minut. Pić po szklance naparu 1-2 razy dziennie, rano i w południe.

Wąkrotka azjatycka w proszku: pół do 1 łyżeczki proszku dziennie rano.

Stosować maksymalnie przez 3 miesiące, po tym czasie zrobić przerwę na 6 tygodni i ewentualnie ponowić kurację.

Nie łączyć z lekami nasennymi i uspokajającymi, np. z barbituranami i benzodiazepinami, gdyż gotu kola hamuje ich metabolizm, co może nasilać ich działanie nasenne i uspokajające.

Wąkrotki nie można również łączyć z lekami wpływającymi na pracę wątroby, ponieważ roślina zawiera składniki, które mogą ją uszkodzić. Nie zaleca się stosowania u osób, u których planowana jest operacja.

Nie należy stosować powyżej 3 g dziennie i dłużej niż 3 miesiące. Po kuracji należy zrobić przerwę około 1,5 miesiąca. Nadmierne spożywanie może powodować bóle i zawroty głowy oraz zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego. Przyjmowanie preparatów z gotu kola o późnych godzinach popołudniowych może utrudniać zasypianie.

Nie stosować u kobiet w ciąży i karmiących.

Stosować bardzo ostrożnie u osób z chorobami wątroby.