Guarana — na stres i zmęczenie

Guarana (łac. Paullinia cupana, ang. Guarana) jest przykładem krzewu występującego w lasach Ameryki Południowej. Cierniopląt, bo taka jest jedna z jego nazw zwyczajowych w Polsce, należy do rodziny mydleńcowatych – Sapindaceae. Nazwa rośliny pochodzi od nazwy indiańskiego plemienia, które zajmowało się uprawą tego krzewu i przez setki lat czerpało korzyści z jego właściwości pobudzających i leczniczych.

Guarana ma postać długiego pnącza lub pnącego się, rozłożystego krzewu. Ciemnozielone, owalne liście są ułożone naprzemianlegle na powierzchni prążkowanej, zdrewniałej łodygi. U jednego osobnika możemy stwierdzić występowanie zarówno kwiatów żeńskich, jak i męskich – jest to zatem roślina jednopienna. Kwiaty w obu przypadkach są zebrane w groniaste kwiatostany. Owocem guarany jest torebka, która w swoim wnętrzu zawiera maksymalnie cztery ciemne nasiona. Ze względu na charakterystyczny wygląd owoc przypomina ludzkie oko.

Surowcem farmaceutycznym są nasiona guarany – Paulliniae semen. Poddane suszeniu nasiona nie powinny zawierać mniej niż 3,5% kofeiny.

Obecnie guarana jest wykorzystywana jako środek pobudzający ze względu na wysoką zawartość kofeiny. Ekstrakty z guarany są chętnie stosowane przez osoby potrzebujące poprawienia koncentracji oraz zdolności zapamiętywania. Dużą popularnością cieszą się suplementy diety przeznaczone dla osób dorosłych i młodzieży, które mogą w pewnym stopniu wspomagać organizm przed egzaminami lub innego rodzaju dużym wysiłkiem umysłowym. Nie należy jednak zapominać, że ostateczny efekt nauki jest związany przede wszystkim z jej systematycznością oraz dbaniem o prawidłową dietę i odpowiednią jakość snu.

Guarana stanowi również częsty dodatek do niektórych mieszanek herbacianych, w tym do napoju przyrządzanego z liści ostrokrzewu paragwajskiego – yerba mate.

Niektóre badania wskazują, że wyciągi z guarany mogą ograniczać stężenie glukozy w osoczu, co może być wykorzystywane przez osoby cierpiące na cukrzycę. Ponadto ze względu na wysoką zawartość metyloksantyn wyciągi z guarany są stosowane w postaci suplementów diety przez osoby pragnące nieco usprawnić proces odchudzania.

Lecznicze właściwości nasion guarany były znane rdzennym mieszkańcom dorzecza Amazonki już od setek lat. Pierwsze wyprawy europejskich kolonizatorów po jakimś czasie spotkały plemię Maués, które zajmowało się hodowlą tej rośliny i wykorzystywało ją w codziennym życiu jako środek zmniejszający zmęczenie i dodający energii. O właściwościach pobudzających guarany przez długi czas krążyło wiele plotek. Stara indiańska legenda wspomina o nadprzyrodzonym pochodzeniu rośliny. Według opowieści guarana miała być darem od boga, który chcąc zadośćuczynić krzywdom wyrządzonym pewnemu plemieniu przez jego złego brata, kazał zasadzić oczy zmarłego uzdrowiciela wioski w ziemi. W ten sposób Indianie tłumaczą wygląd owoców guarany, które do złudzenia przypominają ludzkie oko. Po sprowadzeniu rośliny do Europy była ona długo uważana za cudowny afrodyzjak – prawdopodobnie ze względu na swoje właściwości pobudzające. Do tej pory na rynku suplementów można spotkać żele i preparaty poprawiające erekcję, które zawierają wyciągi z guarany.

W wyciągach z guarany główną frakcją substancji czynnych jest grupa związków nazywanych alkaloidami purynowymi, do których zaliczamy teofilinę, teobrominę i doskonale każdemu znaną kofeinę. Ponadto nasiona guarany są również dobrym źródłem garbników oraz proantocyjanidyn. W ekstraktach z guarany występują również związki mineralne, białka i tłuszcze.

Działanie farmakologiczne sproszkowanych nasion guarany jest przede wszystkim związane z dużą zawartością występującej w nich kofeiny. Nasiona guarany mogą zawierać nawet czterokrotnie więcej kofeiny od ziaren kawy. Kofeina obecna w wyciągach podnosi ciśnienie krwi, działa pobudzająco, likwidując zmęczenie i poprawiając koncentrację. Ponadto działa dłużej od kofeiny występującej w ziarnach kawy ze względu na spowolnione wchłanianie z przewodu pokarmowego.

Nasiona guarany mają status adaptogenu, czyli surowca pozwalającego na dostosowanie organizmu do niesprzyjających czynników środowiskowych. Wyciągi z guarany mogą zmniejszać podatność organizmu na stres oraz przez pewien ograniczony czas poprawiać funkcje poznawcze, takie jak zapamiętywanie i koncentracja.

Obecne badania wskazują również na hamowanie procesu adipogenezy, czyli szeregu połączonych mechanizmów, które kończą się powstawaniem nowych komórek tłuszczowych. Możliwe działanie odchudzające guarany jest przyczyną umieszczania ekstraktów z tej rośliny w suplementach przyspieszających odchudzanie. Należy jednak pamiętać, że odchudzanie jest wymagającym procesem i nie istnieje żaden cudowny środek, który pozwoliłby na pozbycie się nadmiarowych kilogramów w bezpieczny sposób, w krótkim czasie.

Wysoka zawartość antyoksydantów, do których zaliczamy polifenole występujące w ekstraktach z guarany, może zmniejszać stężenie glukozy w osoczu, prawdopodobnie poprzez zahamowanie produkcji glukozy w wątrobie. Ponadto polifenole mogą wykazywać również pewne właściwości przeciwnowotworowe, jednak wpływ wyciągów z guarany na ograniczenie procesu powstawania komórek nowotworowych wymaga nadal dokładniejszych badań.

Guarana może być przyjmowana w postaci naparu, który przyrządza się poprzez zalanie gorącą wodą niewielkiej ilości sproszkowanych nasion guarany. Zalecana dawka dobowa ekstraktów z tej rośliny to 1-3 gramy.

Na rynku znajduje się wiele suplementów zawierających wyciągi z nasion guarany. W przypadku preparatów mających poprawiać funkcje poznawcze zalecana dawka dobowa to zwykle 1-2 kapsułki. Z kolei preparaty przeznaczone do usprawnienia procesu odchudzania wymagają zwykle przyjmowania większej liczby kapsułek. W obu przypadkach należy prowadzić suplementację zgodnie z zaleceniami producenta, ponieważ zawartość substancji czynnych w różnych suplementach będzie inna.

Wyciągi z guarany są również obecne w kosmetykach, które mają na celu zahamowanie procesu wypadania włosów. Szampony i maski zawierające ekstrakty z guarany należy zwykle stosować raz dziennie i dobrze spłukać po kąpieli.

Nasiona guarany ze względu na swoje właściwości pobudzające nie powinny być nadmiernie stosowane przez osoby przyjmujące leki na nadciśnienie. Spożywanie ekstraktów z tej rośliny może osłabiać efekt hipotensyjny przyjmowanych leków i powinno zostać skonsultowane z lekarzem przed rozpoczęciem regularnej suplementacji.

Wskazane jest również zachowanie ostrożności w przypadku jednoczesnego stosowania preparatów wyrównujących niewydolność mięśnia sercowego oraz leków antyarytmicznych.

Długotrwałe stosowanie ekstraktów z guarany może spowodować pojawienie się objawów ze strony układu sercowo-naczyniowego, do których zaliczamy podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi, kołatanie w klatce piersiowej, ale także zaburzenia snu oraz nadmierne pobudzenie.

Wyciągi z guarany nie powinny być stosowane przez kobiety w ciąży oraz dzieci.