Bakopa — na stres i pamięć

Bakopa (Bacopa monnieri) jest byliną jednoroczną należącą do rodziny trędownikowatych. Za obszar jej pochodzenia uznaje się Afrykę Południową. Roślina rozprzestrzeniła się w strefie klimatu międzyzwrotnikowego na wszystkich kontynentach – Azji, Australii, Ameryce Północnej oraz Południowej. Została również zawleczona do Europy. 

Naturalnie występuje na terenach wilgotnych nieopodal zbiorników wodnych oraz bagien, poniżej wysokości 1300 m n.p.m. Ponadto jest chętnie uprawianą rośliną doniczkową. Preferuje wilgotne gleby o kwasowym pH oraz nasłonecznione stanowiska. Bacopa obejmuje około 100 gatunków – niektóre z nich sprawdzają się również jako rośliny akwariowe. Zwiększone zbiory rośliny z naturalnych miejsc występowania, znacznie zmniejszyły jej zasoby, przez co bakopa stała się gatunkiem zagrożonym.

Bakopa jest pełzającą rośliną zielną, której nagie, gruboszowate pędy osiągają od 50 cm do 100 cm. Charakteryzuje się lancetowatymi, podłużnymi liśćmi z blaszką ząbkowaną na krawędziach i zaokrąglonym wierzchołku. Liście osiągają 8-20 mm długości oraz od 3 mm do 6 mm szerokości. Kwiaty bakopy – pojedyncze, osadzone na szypułkach w kątach pędów – mierzą do 10 mm. Charakteryzują się białą, różową lub fioletową koroną, na którą składa się 5 płatków. Okres kwitnienia rośliny rozpoczyna się w maju i trwa do października. Owoce bakopy formują się w postaci torebek wypełnionych nasionami. Surowiec pozyskiwany z rośliny wykorzystywany w zielarstwie stanowi ziele.

Preparaty zawierające wyciąg z bakopy zalecane są w celu poprawy koncentracji oraz pamięci. Ponadto wspomagają terapię przeciwpadaczkową oraz leczenie choroby wrzodowej żołądka. Wyciąg z bakopy zalecany jest również w przypadku obniżonego nastroju, depresji, stanów lękowych, stanów zapalnych układu pokarmowego oraz zaburzonej funkcji wątroby. Obecnie prowadzone są liczne badania naukowe, które szukają zastosowania bakopy w schorzeniach neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Parkinsona i Alzheimera oraz w terapii ADHD i padaczki. Ziele bakopy wskazane jest również w takich dolegliwościach, jak gorączka, stany zapalne skóry, cukrzyca, niedokrwistość, zapalenie stawów, dyspepsja, nadmiar toksyn w organizmie.

Ziele bakopy stosowane było od wielu wieków (ponad 5000 lat) w tradycyjnej medycynie hinduskiej – Ajurwedzie. Jest ono jednym z najważniejszych surowców tej wschodniej sztuki uzdrawiania. Bakopa zalecana była osobom starszym w celu zachowania „trzeźwości umysłu” i utrzymania prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Regularne stosowanie miało zmniejszać napięcie nerwowe oraz stany lękowe. Przyjmowanie rośliny „rozjaśniało i otwierało umysł”, wzmacniało i dodawało energii. Nazwa bakopy – brahmi – pochodzi od hinduskiego boga Brahmy, który uznawany jest za twórcę świata oraz medycyny ajurwedyjskiej.

Bakopa jest rośliną zalecaną głównie w dolegliwościach układu nerwowego. Odpowiada za to bogaty skład rośliny, który istotnie oddziałuje na funkcje komórek nerwowych. Wśród substancji aktywnych wyróżniamy: saponiny steroidowe (bakozydy), flawonoidy (luteolina, apigenina), fitosterole, kwas betulinowy, aminokwasy, alkaloidy (herpestyna, bramina), węglowodany, alkoholocukry, związki fenolowe.

W obrębie układu nerwowego preparaty zawierające bakopę zwiększają przepływ krwi przez komórki układu nerwowego – umożliwia to ich lepsze odżywienie, poprawia zdolności poznawcze, ułatwia koncentrację oraz wspomaga pamięć. Ponadto roślina wykazuje działanie antydepresyjne, łagodzi stany lękowe i nadmierne napięcie nerwowe – badania wskazują na zwiększony poziom dopaminy i noradrenaliny, a także zdolność do modulacji ekspresji genu Hsp70, cytochromu P450 oraz aktywności dysmutazy ponadtlenkowej (SOD).

Preparaty z bakopą charakteryzują się również działaniem przeciwdrgawkowym – nieco mniejszym niż klasyczne leki przeciwpadaczkowe, jednak bakopa w przeciwieństwie do np. fenytoiny pozbawiona jest efektów ubocznych. Związki rośliny w układzie krwionośnym charakteryzują się działaniem chelatującym – wspomagają usuwanie toksyn oraz metali ciężkich. Wyciąg z bakopy charakteryzuje się także działaniem przeciwbakteryjnym, przeciwgrzybiczym, antyoksydacyjnym, moczopędnym, przeciwgorączkowym oraz hepatoprotekcyjnym (obniżają poziom enzymów wątrobowych ALAT oraz ASPAT). Wykazano jej działanie ochronne na mięsień sercowy oraz gruczoł krokowy. Wspiera terapię dzieci z ADHD i pacjentów po udarach mózgu.

Preparaty zawierające wyciąg z bakopy dostępne są w postaci suplementów diety – należy zapoznać się z ich dokładnym dawkowaniem na opakowaniu. Roślina nie powinna być stosowana przed posiłkiem „na pusty żołądek”, gdyż może podrażniać przewód pokarmowy i wywoływać efekty niepożądane. Preparaty z bakopą nie są zalecane do stosowania przez kobiety w ciąży oraz w czasie laktacji ze względu na brak wystarczających danych klinicznych. W zastosowaniu zewnętrznym bakopa jest również składnikiem kremów i emulsji pielęgnacyjnych.

Należy zachować szczególną ostrożność podczas jednoczesnego przyjmowania bakopy oraz leków uspokajających, ponieważ roślina może nasilać efekt sedacji. Stosowanie wyciągu z bakopy oraz fluoksetyny może prowadzić do zespołu serotoninowego oraz zaburzeń pamięci. Ponadto roślina może wchodzić w interakcję z lekami przeciwbólowymi, regulującymi pracę gruczołu tarczowego oraz amitryptyliną.

Nadmierne spożycie preparatów z bakopą może prowadzić do skutków ubocznych, takich jak nudności, biegunka, zwiększona perystaltyka, zmęczenie, suchość jamy ustnej.