Oczar wirginijski — na egzemę i hemoroidy

Oczar wirginijski Hamamelis virginiana dostarcza cennych surowców od lat wykorzystywanych w ziołolecznictwie tj. liści Folium Hamamelidis oraz kory Cortex Hamamelidis. Ze względu na swoje działanie ściągające, przeciwzapalne i antyseptyczne ekstrakty z Hamamelis virginiana oraz preparaty stworzone z ich wykorzystaniem (np. maści) skutecznie łagodzą chorobowe zmiany skórne takie jak rany, oparzenia czy owrzodzenia. Oczar wirginijski przynosi ulgę pacjentom cierpiącym na egzemę oraz alergię kontaktową. Hamuje zaczerwienienie, pieczenie i łuszczenie się skóry. Dzięki właściwościom przeciwzapalnym roślina jest pomocna w przypadku łojotokowego zapalenia skóry. Preparaty z oczarem wirginijskim mogą być stosowane również na błony śluzowe. Odwar oraz nalewka oczarowa (po uprzednim rozcieńczeniu) jest skuteczna w łagodzeniu stanów zapalnych jamy ustnej, do zwalczania pleśniawek, przy występującym problemie paradontozy i krwawiących dziąseł. Na rynku aptecznym dostępne są pasty do zębów zawierające Hamamelis virginiana. Tradycyjnie płukanki z oczarem były od lat stosowane po ekstrakcji zęba w celu zmniejszenia krwawienia. W ziołolecznictwie odwary z oczaru wirginijskiego są wykorzystywane do tworzenia lewatyw doodbytniczych w przypadku występujących hemoroidów. Oczar wirginijski wzmacnia naczynia żylne, działa przeciwwysiękowo, łagodzi swędzenie i ból w obrębie zmienionego odbytu. Zwyczajowo Decoctum Hamamelidis używa się także do irygacji pochwy w przypadku występującej infekcji. Przepisy medycyny ludowej obejmują nalewki i ekstrakty z oczarem wirginijskim przeznaczone do użytku wewnętrznego. Wskazaniami do ich stosowania są m.in. nieżyty przewodu pokarmowego (wrzody żołądka, polipy przewodu pokarmowego, stany zapalne błony śluzowej przewodu pokarmowego, biegunka, choroby wątroby i zespół jelita drażliwego).

Obecnie w aptece możemy zakupić gotowe leki, suplementy diety, wyroby medyczne i kosmetyki zawierające Hamamelis virginiana. Wachlarz jego zastosowań jest bardzo szeroki. Oczar wirginijski wchodzi w skład gotowych czopków oraz żeli doodbytniczych przeciwko hemoroidom. Możemy go spotkać w preparatach przeznaczonych do mycia dla osób borykających się z problemem żylaków odbytu. Hamamelis virginiana występuje w żelach do higieny intymnej, zarówno tych przeznaczonych do codziennej pielęgnacji, jak i kosmetykach pomocnych w przypadku infekcji. Roślina stanowi składnik kropli do oczu. Zmniejsza zaczerwienienie i podrażnienie spojówek np. w przypadku alergii. Oczar  jest częstym składnikiem kremów przeznaczonych do pielęgnacji skóry pod oczami. Doskonale redukuje tzw. worki oraz cienie. W aptece można nabyć żele po ukąszeniach owadów zawierające Hamamelis virginiana. Roślina w postaci płukanki może być stosowana na włosy i skórę głowy. Kosmetyki z wykorzystaniem ekstraktu oczarowego pomagają w przypadku przetłuszczających się włosów, zwalczają tłusty łupież. W aptece dostępne są gotowe szampony i maski zawierające oczar. Hamamelis virginiana ma korzystne działanie na skórę osób borykających się z problemem rozszerzonych naczynek krwionośnych, z trądzikiem i trądzikiem różowatym. Oczar wzbogaca kremy do twarzy, toniki i hydrolaty. Jest składnikiem balsamów do ciała przeciwko rozstępom, kremów do rąk, balsamów pielęgnacyjnych do nóg i stóp. 

Oczar wirginijski Hamamelis virginiana to roślina należąca do rodziny Hamamelidaceae. Ma postać krzewu lub niskiego drzewa dorastającego średnio do 4,6 metra wysokości. Naturalnym miejscem występowania rośliny jest atlantyckie wybrzeże Ameryki Północnej (tereny USA i Kanady). Oczar preferuje obszary wilgotnych lasów. Jest sadzony także w parkach, skwerach miejskich i przydomowych ogrodach jako roślina ozdobna. Oczar wirginijski posiada silnie rozgałęzione gałęzie porastane przez naprzemiennie ułożone liście. Korona rośliny określana jest jako szeroka, o odwrotnie jajowatym kształcie. Liście Hamamelis virginiana mają kolor zielony bądź zielono-brązowy. Ich kształt przedstawiany jest jako jajowaty lub romboidalno-jajowaty. Posiadają przylistki. Wymiary blaszki liściowej to około 5-12 cm długości i 3-8 cm szerokości. Blaszka posiada ząbkowane brzegi oraz pierzaste unerwienie. Liczba par nerwów drugorzędowych blaszki liściowej wynosi od 4 do 6. Wierzchołek blaszki liściowej najczęściej posiada ostre zakończenie, rzadziej jest zaokrąglony. Liście posiadają delikatny zapach i cierpki, gorzki smak. Okres kwitnienia oczaru wirginijskiego przypada na późną jesień i zimę ( miesiące wrzesień- grudzień). Kwiaty mają kształt nitkowaty i złoto-żółty kolor. Są małe i intensywnie pachnące. Owocami Hamamelis virginiana są brązowe, dwukomórkowe, zdrewniałe torebki zawierające w każdej komórce pojedyncze nasienie w czarnym kolorze. Dojrzałe torebki oczaru pękają i strzelają nasionami na odległość nawet kilku metrów. Często spotykaną nazwą rośliny jest witch hazel. Oczar wirginijski do Polski dotarł w 1808 roku, kiedy to umieszczono go w Krakowskim Ogrodzie Botanicznym. 

Surowcami leczniczymi oczaru wirginijskiego Hamamelis virginiana są liście oraz kora rośliny. Substancje czynne zawarte w liściach to garbniki, które stanowią średnio 8-10%. Są to m.in. hamamelitanina, digallyhamameloza oraz gallotaniny. Liście zawierają także proantocyjanidyny, kwas galusowy w wolnej postaci, związki flawonoidowe m.in. kwercetynę, kemferol, astragalinę, kwercytrynę, afzelinę i mirycytrynę, olejki lotne, żywice, saponinyoraz kwasy: galusowy, chinowy i kawowy. Kora Hamamelis virginiana stanowi źródło wolnego kwasu galusowego, substancji garbnikowych m.in. hamamelitaniny (4-7%), d-galokatechiny, galusanu l-epikatechiny oraz  l-epigalokatechiny, a ponadto tłuszczów, wosków, żywic i olejków eterycznych.

Taniny i w mniejszym stopniu aldehydy oraz proantocyjanidy zawarte w korze oraz liściach oczaru wirginijskiego warunkują ich działanie ściągające na skórę i błony śluzowe. Preparaty z oczarem zmniejszają przepuszczalność naczyń włosowatych oraz uszczelniają błony komórkowe. W badaniach na zwierzętach laboratoryjnych wykazano, że maść zawierająca 20% wyciąg z Hamamelis virginiana oprócz działania ściągającego hamowała dodatkowo ropienie ran wywołanych przez gaz musztardowy. We wnioskach zaznaczono, że destylat alkoholowy z oczaru wirginijskiego działał mocniej ściągająco niż destylat wodny. Badania kliniczne z udziałem ochotników udowodniły zwężanie naczyń skórnych i obniżenie temperatury skóry po miejscowej aplikacji wodnego wyciągu z rośliny. Wodne wyciągi z liści oraz kory oczaru wirginijskiego posiadają udowodnione działanie przeciwbakteryjne wobec gatunków: Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis i Enterococcus faecalis. Wartość MIC, czyli minimalnego stężenia hamującego wzrost bakterii wynosiła dla wyciągów wodnych z liści odpowiednio: 0,4 mg/ml dla pałeczki okrężnicy, 0,4 mg/ml dla gronkowca złocistego, 1,1 mg/ml dla laseczki siennej oraz 3,0 mg/ml dla paciorkowca kałowego. Wartość MIC wodnego wyciągu z kory oczaru wirginijskiego dla wszystkich wymienionych drobnoustrojów wynosiła 10,0 mg/ml. Oczar wirginijski działa także przeciwwirusowo, między innymi wobec wirusa HSV wywołującego opryszczkę wargową. W badaniu z udziałem pacjentów z objawami opryszczki stosowano maść zawierającą Hamamelis virginiana. Uzyskano znaczącą redukcję zakażonego obszaru błon śluzowych w porównaniu do pacjentów którzy otrzymywali maść placebo. W jednym z badań klinicznych wykazano, że zastosowanie kremu zawierającego wodny wyciąg z oczaru wirginijskiego przynosi ulgę w bólu pacjentkom poddanym zabiegowi nacięcia krocza. Krem z ekstraktem z Hamamelis virginiana wykazywał podobną skuteczność do środka miejscowo znieczulającego oraz kremu z 1% hydrokortyzonem. Preparaty z oczarem wirginijskim działają przeciwzapalnie. Zawarte w roślinie taniny (hamamelitanina) oraz proantocyjanidyny są inhibitorami enzymu 5-lipoksygenazy, hamują więc powstawanie leukotrienów biorących udział w procesach zapalnych. Działanie wodnych i alkoholowych destylatów z Hamamelis virginiana zostało zbadane na zwierzętach. W jednym z doświadczeń szczury otrzymały wewnątrzotrzewnowo 70% wyciąg etanolowy z liści oczaru wirginijskiego. Zaobserwowano, że obrzęk łap zwierząt został znacząco zmniejszony. Roślina hamuje stan zapalny także po podaniu miejscowym. W badaniach z wykorzystaniem myszy laboratoryjnych aplikowano wodno-alkoholowe wyciągi z kory Hamamelis virginiana do obrzękniętego ucha zwierząt. Zauważono znaczącą poprawę. Hamamelitaniny oraz kwas galusowy zawarte w oczarze wirginijskim wykazują działanie przeciwutleniające. Badania z wykorzystaniem spektroskopii elektronowego rezonansu magnetycznego wykazały hamowanie wytwarzania rodników przez wymienione związki oraz ich zdolność do neutralizacji już istniejących anionorodników ponadtlenkowych i hydroksylowych. Udowodniono, że hamamelitanina oraz kwas galusowy chroniły fibroblasty ludzkiej skóry przed uszkodzeniem ich struktury na skutek działania wolnych rodników. Preparaty miejscowe zawierające ekstrakt z oczaru wirginijskiego zmniejszają także przykre dolegliwości towarzyszące egzemie. W jednym z badań klinicznych wzięli udział pacjenci cierpiący na wyprysk endogenny lub alergię kontaktową. Pacjentom aplikowano wodny destylat z Hamamelis virginiana na miejsca zmienione chorobowo. Po upływie 39 dni stwierdzono, że oczar wirginijski znacząco zredukował zaczerwienienie skóry, uczucie swędzenia i pieczenia oraz łuszczenie naskórka. Właściwości ściągające, przeciwbólowe i przeciwzapalne oczaru wirginijskiego są wykorzystywane w leczeniu zmian żylakowych w obrębie odbytu. Dostępne są wyniki badań klinicznych, podczas których porównywano skuteczność działania maści doodbytniczych zawierających płynny wyciąg z Hamamelis virginiana oraz maści doodbytniczych opierających się na działaniu zasadowego tlenku bizmutu. Preparaty były stosowane przez pacjentów cierpiących na hemoroidy I stopnia, rano i wieczorem przez okres 3 dni. W obu przypadkach uzyskano porównywalne wyniki- redukcję swędzenia, pieczenia i zmniejszenie dolegliwości bólowych. 

Przykładowe przepisy z oczarem wirginijskim:

• odwar oczarowy- rozdrobniony surowiec w ilości 1-2 łyżek należy zalać szklanką wody i gotować pod przykryciem przez okres 10 minut; po tym czasie całość należy zdjąć z ognia, odstawić na 20 minut i przecedzić; odwar można używać zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie np. przy występującej biegunce; zwyczajowe dawkowanie podczas nieżytów przewodu pokarmowego: 1-2 szklanki Decoctum Hamamelidis dziennie, podzielone na małe porcje.
• woda oczarowa- 1 kg świeżych liści zalać 2 litrami wody i 160 ml spirytusu 90%; całość poddać maceracji przez okres 24 godzin; kolejnym etapem jest oddestylowanie 1000 ml cieczy; otrzymana woda oczarowa Aqua Hamamelidis powinna być bezbarwna i klarowna, posiadać przyjemny smak i aromat.
• esktrakty z oczaru wirginijskiego- surowiec świeży bądź suchy (liście lub kora) należy zalać alkoholem 40-60% w proporcji 1:3 a następnie macerować przez okres tygodnia; po upływie 7 dni całość należy poddać filtracji; otrzymany ekstrakt nadaje się do podawania doustnego bądź zewnętrznego; zwyczajowe dawkowanie: 3 razy dziennie po 3 ml per os; miejscowo po sporządzeniu maści bądź bezpośrednio do pędzlowania zmian skórnych i podrażnionych błon śluzowych.

Po zastosowaniu preparatów z oczarem osoby wrażliwe są narażone na pojawienie się kontaktowego zapalenia skóry na tle alergicznym.