Marchewnik anyżowy — aromatyczna roślina o wielu zastosowaniach

Marchewnik anyżowy (łac. Myrrhis odorata, ang. Sweet cicely) jest rozłożystą rośliną z rodziny selerowatych – Apiaceae. Bylina ta występuje powszechnie na Półwyspie Bałkańskim. W Polsce można ją spotkać na zboczach niektórych pasm górskich, np. Sudetów lub Gór Sowich. Marchewnik preferuje stanowiska słoneczne i próchniczą, wilgotną glebę. Ze względu na wygląd roślinę można łatwo pomylić z marchwią siewną oraz trybulą leśną, jednak odróżnia ją od nich jej charakterystyczny, mocny anyżowy zapach. Marchewnik chętnie porasta łąki oraz zbocza górskie. Jest rośliną dwuletnią lub byliną. Niegdyś był powszechnie uprawiany w całej Europie, obecnie jest traktowany jako roślina ozdobna.

Marchewnik zwykle osiąga około 100 cm wysokości, choć niektóre osobniki mogą mierzyć nawet powyżej 2 m. Pierzastosieczne liście są ułożone na pustych w środku łodygach. Części nadziemne rośliny pokryte są miękkimi w dotyku włoskami. Zebrane w baldachy kwiaty marchewnika mają śnieżnobiały kolor. Owocem jest rozłupnia, rozpadająca się na 2 drobne rozłupki.

Surowcem zielarskim jest głównie owoc i liść marchewnika – Myrrhidis fructus et folium – chociaż jadalne są również pozostałe organy rośliny.

Części nadziemne marchewnika mają obecnie symboliczne znaczenie w medycynie. Doświadczeni fitoterapeuci wskazują na możliwość zastosowania marchewnika w leczeniu trądziku, bielactwa, łuszczycy oraz w grzybicach przewodu pokarmowego i hiperandrogenizmie u kobiet. Liście, łodygi i korzenie są częściej wykorzystywane jako dodatek do sałatek lub potraw mięsnych. Nasiona dodaje się do sałatek owocowych, lodów i likierów. Ugotowany korzeń można podawać jako jarzynę. Pokruszone nasiona wykorzystywano do polerowania mebli.

W dawnej medycynie ludowej marchewnik był zalecany pacjentom z problemami trawiennymi i ze skąpomoczem, a podczas lekkich infekcji wyciągi z marchewnika były wykorzystywane jako środek wykrztuśny. W starych recepturach zielarskich marchewnik jest wymieniany jako środek wzmacniający dla osób starszych i dziewcząt w okresie dojrzewania. Ze względu na jego słodki smak polecano go również jako słodzik, szczególnie dla cukrzyków. Był w ten sposób wykorzystywany np. w krajach skandynawskich. Sokiem z marchewnika opatrywano owrzodzenia.

Według podań ludowych wyciąg z owoców lub nasion marchewnika miał mieć właściwości uspokajające i poprawiające nastrój. Roślina była często stosowana jako karma dla zwierząt gospodarskich, ponieważ rolnicy cenili sobie jej właściwości poprawiające trawienie. Ponadto tak podana pasza miała zwiększać ilość otrzymywanego mleka w przypadku bydła, co tłumaczono mlekopędnym działaniem surowca.

Owoce i liście marchewnika są źródłem olejku eterycznego, który zawiera anetol, aldehyd anyżowy, mircen, kariofilen, limonen. Ponadto w liściach obecne są również flawonoidy oraz pochodne poliacetylenu.

Substancje zawarte w olejku wykazują działanie rozkurczające na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg moczowych, dróg żółciowych oraz oskrzeli.
Co więcej, anetol wykazuje również działanie sekretolityczne, dzięki czemu preparaty zawierające wyciągi z marchewnika były chętnie stosowane przez pacjentów do zwalczania kaszlu związanego z sezonowym przeziębieniem.

Niektóre źródła pochodzące z medycyny ludowej wskazują na mlekopędne właściwości nadziemnych części marchewnika.

Marchewnik przez długi czas stanowił dodatek do diety ludów skandynawskich. Większość źródeł wskazuje na możliwość spożywania różnych części rośliny w postaci sałatek. Korzenie oraz łodygi po ugotowaniu mogą stanowić uzupełnienie dań mięsnych.

Ponadto z liści marchewnika można przygotować napar. W tym celu zaleca się zalać gorącą wodą niewielką ilość przygotowanego odpowiednio suszu. Po upływie 15 minut napar można odcedzić i przyjmować kilka razy dziennie np. podczas infekcji górnych dróg oddechowych lub jako środek poprawiający trawienie.

Wyciągi z marchewnika mogą zawierać niewielkie ilości substancji należących do grupy kumaryn. Niektóre z kumaryn mogą z kolei wykazywać działanie fotouczulające, dlatego zaleca się unikać wysokich dawek promieniowania UV podczas stosowania tego rodzaju preparatów.

Ponadto napar z marchewnika stosowany zbyt długo może prowadzić do zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego, które obejmują zwykle wymioty, ból brzucha oraz biegunkę. 

Stosowanie ziela jest przeciwwskazane w ciąży.