Wierzba purpurowa — na gorączkę i reumatyzm

Wierzba purpurowa (łac. Salix purpurea) jest krzewem liściastym osiągającym od 3 do 4 metrów wysokości. Pospolicie występuje na terenie Polski, jak również niemal całej Europy, Azji oraz Afryki Północnej. Preferuje stanowiska o dużej wilgotności oraz ubogie, piaszczyste, żwirowe gleby. Wierzbę purpurową można spotkać w dolinach rzek, na podmokłych łąkach, w pobliżu zbiorników wodnych oraz potoków. Jest również specjalnie uprawiana w celach wikliniarskich. Ze względu na charakterystyczny wygląd wierzba purpurowa jest także traktowana jako roślina ozdobna. W formie faszyny (materiał budulcowy z wikliny) wykorzystywana jest do umacniana brzegów rzek oraz wałów przeciwpowodziowych.

Wierzba purpurowa charakteryzuje się prostymi, elastycznymi, gęsto rosnącymi pędami o purpurowoczerwonym kolorze. Starsze gałęzie przybierają barwę szarozieloną. Liście wierzby mają lancetowaty kształt, osiągają długość około 12 cm i układają się na gałęziach skrętolegle lub naprzemianlegle. Na górnej stronie są ciemnozielone, a na spodniej szarozielone. Młode liście pokryte są włosami, które z czasem zanikają. Wierzba purpurowa jest rośliną rozdzielnopłciową. Kwiatostany przybierają formę kotków o długości 2 cm – kwiaty męskie są nieco krótsze od kwiatów żeńskich. Wierzba jest rośliną wiatropylną – liczne nasiona znajdują się w owocach w postaci torebki. Surowcem wykorzystywanym w przemyśle farmaceutycznym jest kora wierzby. Pozyskiwana jest na początku wiosny przed wykształceniem się liści. Korę zdejmuje się z dwu- lub czteroletnich gałęzi odcinkami długości 20 cm. Następnie kora poddawana jest suszeniu – staje się łamliwa, barwy szarobrunatnej na zewnątrz i jaśniejszej od wewnątrz. Surowiec leczniczy nie powinien zawierać kory grubszej niż 2 mm.

Wierzba purpurowa, która dostarcza surowca w postaci kory wierzbowej, stosowana jest w leczeniu chorób wirusowych, grypy oraz przeziębienia. Wykorzystywana jest również w terapii reumatyzmu, nerwobóli, gorączki reumatycznej. Preparaty z korą wierzby działają wspomagająco przy bezsenności oraz wzmożonym napięciu nerwowym. W zastosowaniu zewnętrznym wierzba stosowana jest w leczeniu ran oraz wrzodów, a także przy nadmiernej potliwości stóp.

Kora wierzby wykorzystywana była w lecznictwie już od starożytności – zapiski na jej temat można znaleźć w dziełach Galena z II i III w n.e. Korzystano z jej ściągających właściwości oraz stosowano w leczeniu malarii. W wierzeniach religijnych gałązki wierzbowe z baziami poświęcone w czasie świąt Wielkiej Nocy symbolizowały nowe życie i miały zapewnić pomyślność, ochronę od burz oraz gradobicia. W 1830 roku uczony Leroux wyizolował z kory wierzby związek o charakterze fenolowym, który został nazwany salicyną. Salicyna jest prolekiem rozkładającym się w górnym odcinku jelita cienkiego do saligeniny (alkoholu salicylowego), która wchłania się do naczyń włosowatych, trafia do wątroby i zostaje utleniona do kwasu salicylowego. W przeciwieństwie do kwasu salicylowego pochodzenia syntetycznego pochodna salicyny z kory wierzbowej nie powoduje uszkodzeń śluzówki w przewodzie pokarmowym. Stanowi więc alternatywę dla osób starszych, dzieci, kobiet w ciąży, pacjentów ze schorzeniami gastrycznymi, u których przyjmowanie kwasu salicylowego nie jest wskazane. Przemysł wykorzystuje również drewno wierzby – wiklina doskonale nadaje się do wyrobu papieru, skrzynek, koszy, wykałaczek oraz węgla do rysowania.

Kora wierzby purpurowej zawdzięcza swoje lecznicze działanie substancjom czynnym, takim jak: glikozydy fenolowe (do 10% zawartości) – głównie salicyna oraz salikortyna, garbniki, glikozydy flawonowe (głównie izosalipurpozyd), populina, fragilina. Zawarta w korze salicyna odpowiada za działanie antyreumatyczne, przeciwgorączkowe, przeciwbólowe oraz przeciwzapalne. Flawonoidy działają moczopędnie oraz uspokajająco, a garbniki ściągająco.

Liczne badania naukowe wykazują możliwość stosowania preparatów zawierających korę wierzby jako alternatywy dla syntetycznego kwasu acetylosalicylowego oraz innych niesterydowych leków przeciwzapalnych. Zbadano, że wyciąg z kory wierzbowej zawierający salicylany działa przeciwbólowo oraz przeciwzapalne w dawce 60-120 mg/kg masy ciała. Tymczasem syntetyczny kwas acetylosalicylowy wykazuje podobne działanie dopiero w dawce 600 mg/kg masy ciała. Jednocześnie stosowanie tak wysokiej dawki syntetycznego kwasu acetylosalicylowego prowadzi do podrażnienia śluzówki przewodu pokarmowego oraz powstawania krwawych wybroczyn i owrzodzeń. Nie zaobserwowano takich objawów przy przyjmowaniu preparatów na bazie kory wierzby. Stanowią one zatem bezpieczną i skuteczną alternatywę dla osób, u których przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego nie jest wskazane – osoby zmagające się z dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, dzieci, osoby starsze, kobiety w ciąży, rekonwalescenci.

Kora wierzby purpurowej stosowana podczas stanów chorobowych związanych z infekcją wirusową, gorączką czy w dolegliwościach reumatycznych może być stosowana w postaci odwaru. 1 kieliszek suszu z kory wierzby (3 g surowca) należy zalać 1 szklanką wody (250 ml) i gotować pod przykryciem przez 30 minut. Następnie odwar ostudzić i przecedzić. Napój należy spożywać świeży, 1-2 razy dziennie, po posiłku. Zalecane dobowe spożycie odwaru kory wierzby nie powinno przekraczać 6 g surowca. Zalecana jest konsultacja medyczna przed stosowaniem preparatów z korą wierzby u osób z: chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, dychawicą oskrzelową, niewydolnością nerek, niewydolnością wątroby, zaburzeniami krzepliwości krwi.

Substancja jest przeciwwskazana u osób uczulonych na salicylany oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne, a także cierpiących na astmę. Stosowanie wyciągu z kory wierzby wspomagająco w niestrawności może odbywać się w postaci płynu doustnego – 5 ml preparatu rozcieńczonego niewielką ilością wody należy przyjmować 4 razy dziennie. Ponadto kora wierzby zawarta jest w preparatach przeciwgorączkowych dla dzieci, które mogą być stosowane już od 3. roku życia. W podaniu zewnętrznym kora wierzby stosowana jest w postaci plastrów rozgrzewających oraz maści przeciwbólowych.

Preparaty z wierzbą purpurową mogą wchodzić w interakcje podczas jednoczesnego stosowania z lekami przeciwzakrzepowymi oraz niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, nasilając ich działanie.