Ruta zwyczajna — na bóle stawów i obrzęki

Ruta zwyczajna (łac. Ruta graveolens, ang. Common Rue, Garden Rue, Herb of grace), pochodząca z Włoch i południowo-wschodniej Europy, od stuleci uprawiana była w świeckich i klasztornych ogródkach ziołowych. W Polsce jest hodowana raczej jako gatunek ozdobny. Roślina należy do rodziny rutowatych (łac. Rutaceae). Promieniste kwiaty ruty posiadają kielich utworzony z czterech działek, koronę z czterech płatków, osiem pręcików osadzonych na brzegu krążka miodowego oraz cztery owocolistki słupkowia. Są one niemal całkowicie ze sobą zrośnięte i mają znaczną liczbę zalążków. Płatki korony są żółte i lekko wgłębione. Kwiaty zebrane są w szczytowe baldachogrona. Kwiat wieńczący główną oś kwiatostanu jest pięciokrotny, a nie czterokrotny jak wszystkie pozostałe. Owocolistki są częściowo zrośnięte i dają początek niejednorodnym, wielonasiennym torebkom o kilku klapach, pękających wzdłuż wewnętrznych krawędzi. Surowiec stanowią szczyty pędów, które są zbierane w pełni kwitnienia i ponownie pod koniec sierpnia. Roślina charakteryzuje się ostrym zapachem, a także gorzkim posmakiem.

Liście, ziele, a także młode pączki ruty zwyczajnej są uznanym i cennym surowcem farmaceutycznym służącym do przyrządzania leków stymulujących apetyt, przeciwrobaczycowych, odtruwających, wzmacniających i podawanych w schorzeniach przewodu pokarmowego. Ziele ruty może być stosowane doustnie w stanach skurczowych dróg żółciowych, a także zastoju żółci. Wskazane jest przy wzdęciach i bólach brzucha. Pomocniczo wykorzystywane jest w leczeniu miażdżycy i nadmiernej przepuszczalności naczyń krwionośnych. Zalecane jest także w nadciśnieniu tętniczym i schorzeniach neurologicznych. Ruta zwyczajna używana była również w zaburzeniach miesiączkowania, jednakże jej nadmiar może wywołać obfite krwawienia. W związku z tym powinna być zażywana ostrożnie. Zewnętrznie ruta stosowana jest w chorobach skóry i chorobach reumatycznych. Zmniejsza opuchliznę, dlatego wykorzystywana jest w terapii skręceń i zwichnięć. Zalecana jest także w formie okładów na bóle zębów, głowy i uszu. Ruta zwyczajna znalazła również zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. Napary z ruty działają przeciwstarzeniowo i rozjaśniająco na cerę. Stosowana jest w pomocniczym leczeniu bielactwa i łuszczycy. Zapobiega także powstawaniu pajączków i poprawia kondycję skóry skłonnej do podrażnień. Kąpiele z dodatkiem ruty działają odprężająco. W kuchni ruta stosowana jest jako przyprawa do serów, sałatek i mięs oraz dodatek do gorzkich wódek i likierów. Dodatkowo odstrasza koty i jest używana w biologicznej ochronie roślin.

Ziele ruty znane było już w starożytności. Roślina wskazana była przede wszystkim jako środek moczopędny i rozkurczający. W niektórych częściach świata podawana jest jako środek poronny, jednakże odnotowywano przypadki śmiertelne wśród kobiet, którym podano rutę w tym celu. Rucie przypisywano także właściwości magiczne. Wierzono, że miała moc odwracania czarów i odpędzania wszelkiego zła. Była także symbolem dziewictwa. W związku z tym panna młoda często miała na głowie wianek z ruty, który po nocy poślubnej był palony. W średniowieczu zaś wierzono, że ruta wabi mężczyzn, dlatego dziewczęta, które chciały wyjść szybko za mąż, nosiły wianki uplecione z tej rośliny.

Ziele ruty bogate jest w kumaryny, takie jak: furanokumaryny typu psoralenu (psoralen, bergapten, ksantotoksyna, izopimpinelina, rutaryna, izoimperatoryna), piranokumaryny (ksantyletyna), hydroksykumaryny (umbeliferon) oraz metoksykumaryny (herniaryna). W skład ziela wchodzą również alkaloidy, takie jak: alkaloidy chinolinowe (graweolina), furochinolinowe (skimianina, dyktamnina, kokusagina) oraz akrydynowe (rutakrydon, rutalina). Ponadto w składzie rośliny znajdują się lignany, olejki eteryczne i flawonoidy, głównie rutozyd. Związki czynne wykazują działanie rozkurczające na mięśnie gładkie obwodowych naczyń krwionośnych, dróg moczowych oraz żółciowych. Działają także słabo uspokajająco. Ziele wzmacnia ściany naczyń włosowatych dzięki obecności rutozydu. Powoduje zmniejszenie ich przepuszczalności i kruchości.

Komisja Europejska nie zaleca stosowania przetworów z ruty, ponieważ ich skuteczność nie została udokumentowana w badaniach klinicznych. Istnieje również ryzyko licznych działań niepożądanych. W literaturze dostępne są jednak informacje o dopuszczalnej dawce jednorazowej wynoszącej 0,5 grama i dobowej 1 gram surowca. Zewnętrznie ruta może być stosowana w formie okładów, kilka razy dziennie lub jako dodatek do wieczornej kąpieli.

Ziele ruty przyjmowane w zbyt dużych dawkach może powodować działania niepożądane związane z działaniem poronnym, mutagennym, fototoksycznym i wywołującym kontaktowe zapalenie skóry. Ruta powoduje skurcze macicy, dlatego u kobiet w ciąży może spowodować poronienie. Zmniejsza również ruchliwość plemników, dlatego jest przeciwwskazana u mężczyzn w okresie rozrodczym. Ruta zwyczajna ma także wpływ na mechanizm wytwarzania melaniny, czyli pigmentu skórnego. W związku z tym ma właściwości fotouczulające. Roślina nie powinna być stosowana przede wszystkim w okresie wiosny i lata. Ponadto dotykanie świeżego ziela wywołuje wystąpienie pęcherzowego zapalenia skóry. Ruta jest przeciwwskazana u osób z czynną chorobą wrzodową oraz niskim ciśnieniem tętniczym krwi. W wyniku przedawkowania rośliny może dojść do wystąpienia objawów, takich jak: bezsenność, biegunka, skurcze, ślinotok, zawroty głowy, wysypka, obrzęk języka, a w skrajnych przypadkach zapaść i zgon.