Rokitnik zwyczajny — bogactwo witamin

Rokitnik (Hippophae rhamnoides L.) należy do rodziny oliwnikowatych (Elaeagnaceae), naturalnie rośnie na Kaukazie i Syberii. W Polsce występuje w uprawie, w nasadzeniach przydomowych i miejskich, a także jako forma dziko rosnąca rozniesiona przez zwierzęta (nasiona z niestrawionych owoców). Szybko się rozrasta dzięki rozbudowanemu systemowi korzeniowemu. Rokitnik zwyczajny jest dwupiennym krzewem sięgającym 7 metrów wysokości. Żółte, niepozorne kwiaty rozwijają się na około 10 dni przed rozwojem liści, są wiatropylne i beznektarowe. Rokitnik jest silnie rozkrzewiony. Liście są lancetowate o tępym końcu, całobrzegie, skrętolegle osadzone na kolczastej łodydze. Od spodniej strony są gęsto pokryte srebrzystymi włoskami. Owocem są liczne, słodko-kwaśne pomarańczowe pestkowce.

Rokitnik zwyczajny znalazł zastosowanie w kuchni oraz w lecznictwie. Przetwory w postaci konfitur czy dżemów coraz częściej goszczą na naszych stołach, a w jego ojczyźnie – Syberii – są nieodzownym elementem diety. Już w starożytnej Grecji używano rokitnika jako karmy dla koni, dzięki której zwierzęta zdrowiały, ich sierść stawała się błyszcząca, a rany na skórze i błonach śluzowych goiły się. Proweniencja rodzajowej nazwy łacińskiej pochodzi od greckich słów híppos – koń, pháo – błyszczę. Owoce po przymrozkach mają łagodniejszy smak – mniej gorzki i cierpki. Są surowcem witaminowym wzmacniającym odporność, który stosowany jest w przeziębieniach oraz trudno gojących się ranach i owrzodzeniach błon śluzowych. Olej pozyskiwany z nasion jest ceniony w kosmetologii za wysoką zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych. Znalazł zastosowanie jako dodatek do kremów, balsamów, mydeł, masek i innych produktów. W medycynie ludowej dalekich krajów Azji jest stosowany od setek lat jako środek gojący, przeciwbiegunkowy. Olej jest skuteczny w leczeniu oparzeń, stanów zapalnych żołądka i dwunastnicy, natomiast odwar z owoców leczy choroby skóry. Liście stosowane są jako środek przeciwbiegunkowy w postaci naparu, z kolei odwar z nasion może być wykorzystany jako łagodny środek przeczyszczający.

Surowcem zielarskim są dojrzałe owoce rokitnika (Fructus Hippophae), które w swoim składzie zawierają witaminy z grupy B, witaminę E, C, karotenoidy, olej tłusty, flawonoidy, antocyjany, garbniki, kwasy organiczne, fenolokwasy i sole mineralne (mangan, bor, żelazo). Owoce rokitnika nie zawierają enzymu rozkładającego witaminę C (kwas askorbinowy) – askorbinazy. Dzięki temu mogą być przechowywane, bez jej znacznej straty, zarówno świeże, jak i mrożone czy suszone. Tak duże nagromadzenie witamin i związków fenolowych sprawia, iż owoce mogą być stosowane jako środek witaminowy dla rekonwalescentów i osób z obniżoną odpornością. Karotenoidy, jak np. beta-karoten (200-400 mg / 100 g), odgrywają rolę w prawidłowym funkcjonowaniu błon śluzowych i skóry oraz w prawidłowym widzeniu. Takie połączenie związków aktywnych wykazuje silne właściwości przeciwutleniające, może wymiatać wolne rodniki, działać ochronnie na komórki i hamować procesy zapalne. Flawonoidy i antocyjany lepiej wchłaniają się z przewodu pokarmowego z witaminą C zawartą w owocach, działają uszczelniająco na drobne naczynia krwionośne. Nasiona obecne w owocach są bogate w oleje (kwas oleopalmitynowy, palmitynowy, oleinowy, linolowy), w tak zwane niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe NNKT (witamina F), w witaminę E, cukry i sole mineralne. Przetwory z oleju z nasion stosowane są jako środek gojący w odmrożeniach, oparzeniach, egzemach czy w stanach zapalnych błon śluzowych, gdyż kwasy tłuszczowe w nim zawarte mają właściwości gojące, natłuszczające i nawilżające, wpływają na lepsze ziarninowanie ran i odcinają dostęp powietrza do rany. Olej można pozyskiwać z pulpy z owoców, a także z samych nasion – różnią się one w składzie, szczególnie zawartością karotenoidów, tokoferoli i kwasów tłuszczowych. Medycyna ludowa stosuje suszone liście rokitnika jako środek przeciwbiegunkowy, natomiast odwar z samych nasion jako środek przeczyszczający.

Jako środek witaminowy rozcieńczony sok z owoców rokitnika zażywa się 1-2 razy dziennie. Kapsułki z olejem rokitnikowym stosuje się do 2 razy dziennie po posiłku, aby ułatwić wchłanianie się z nich NNKT oraz witamin. We wrzodach żołądka i dwunastnicy oraz w chorobach błony śluzowej przełyku wypija się 10 ml na 30 minut przed posiłkiem, 3 razy dziennie przez okres do 3 tygodni. Stosowanie oleju w leczeniu chorób przewodu pokarmowego należy skonsultować z lekarzem. Olejowe okłady na odmrożenia i oparzenia stosuje się 2 razy dziennie przez kilka tygodni. Olej kilka razy dziennie może być stosowany na stany zapalne skóry, trądzik, pęknięcia skóry, a także zewnętrznie na błony śluzowe gardła, krtani i pochwy czy na skórę odbytu w hemoroidach i szczelinie odbytu. Olej rokitnikowy zmniejsza widoczność blizn, jeżeli jest regularnie używany do gojenia się ran. Dodawany jest do balsamów do ciała, kremów na przedwczesne starzenie się skóry oraz do najróżniejszych kosmetyków do pielęgnacji włosów.

Nie należy spożywać owoców rokitnika z dużymi dawkami witaminy C, gdyż może to podwyższyć jej stężenie we krwi.

Spożywanie nadmiernych ilości owoców rokitnika może mieć właściwości przeczyszczające ze względu na sporą obecność cukrów i olejów.

Spożywanie dużych ilości witaminy C oraz bardzo dużych ilości owoców rokitnika i ich przetworów u niektórych osób może doprowadzić do zwiększonego stężenia kwasu szczawiowego we krwi (hiperoksaluria), który łącząc się z jonami wapnia, może prowadzić do tworzenia się kryształów szczawianu wapnia w nerkach, a to z kolei przyczynia się do powstawania szczawianowych kamieni nerkowych. Można to zaobserwować u niektórych osób cierpiących na choroby przytarczyc, które wydalają zwiększone ilości wapnia z moczem (hiperkalciuria), oraz u chorych na dnę moczanową (zwiększone wydalanie kwasu moczowego) – witamina C obniża pH moczu i sprzyja odkładaniu się kamieni moczanowych. Podczas stosowania dużych dawek witaminy C i rokitnika należy stosować zrównoważoną dietę bogatą w magnez i cytryniany, które zapobiegają tworzeniu się problemów nerkowych.

Nadmierne spożywanie oleju z rokitnika może zwiększyć stężenie beta-karotenu oraz witaminy A w organizmie, a to może przyczynić się do hiperwitaminozy A. 100 g oleju zawiera 300-400 mg beta-karotenu.

Przeciwwskazaniem do wewnętrznego stosowania oleju rokitnikowego są stany zapalne wątroby, trzustki i pęcherzyka żółciowego oraz kamica żółciowa.